Për gati nëntë muaj, bota po lufton me pandeminë e sëmundjes së re COVID-19 të shkaktuar nga koronavirusi SARS-CoV-2. Në muajt e parë kemi luftuar kundër kësaj sëmundjeje të re në bazë të njohurive rreth sëmundjeve të tjera të frymëmarrjes, siç është gripi.
Por me kalimin e kohës, ne kuptuam se koronavirusi i ri ka “model sjelljeje” që është unik në shumë mënyra, ndërsa shkencëtarët dhe mjekët kanë dalë me njohuri të reja. Këto janë gjetjet më të rëndësishme në lidhje me koronavirusin që ka hasur komuniteti mjekësor gjatë muajve të fundit.
- COVID-19 nuk është sëmundje sezonale
Viruset e frymëmarrjes deri më tani kanë treguar tendencë që të shfaqen në valë të ndryshme sezonale. Për shembull, gripi është sëmundje sezonale e frymëmarrjes që arrin kulmin në dimër, kështu që shumë ekspertë shpresuan që përhapja e COVID-19 do të tregonte model të ngjashëm dhe do të ngadalësohej në hemisferën veriore gjatë pranverës dhe verës. Por kjo nuk ndodhi. Tani e dimë që moti i ngrohtë nuk e ndalon SARS-CoV-2 dhe se, pavarësisht nga stina e vitit, përhapja e tij varet kryesisht nga sjellja njerëzore, pra respektimi i masave higjienike dhe masa e distancimit social.
- COVID-19 nuk është gripi
Megjithëse ato kanë simptoma shumë të ngjashme, COVID-19 dhe gripi janë shumë të ndryshme.
COVID-19 ka vdekshmëri pesë deri në 10 herë më të lartë. Kështu, vlerësohet se një deri në dy persona në një mijë vdesin nga gripi, ndërsa për COVID-19 vlerësohet se nga gjashtë deri në dhjetë persona në një mijë të infektuar. Për krahasim, vlerësohet se në botë çdo vit vdesin 290.00-650.000 njerëz nga pasojat e gripit, ndërsa deri më tani kanë vdekur 965,200 njerëz nga COVID-19.
Përveç kësaj, gripi transmetohet në mënyrë efektive midis fëmijëve, tek të cilët shkakton më shpesh pamje klinike më të rëndë. Ndryshe nga gripi, fëmijët kanë më pak rrezik të infektohen me koronavirusin e ri, ndërsa kur ndodh infeksioni ata shpesh nuk kanë simptoma ose ato janë shumë të lehta. Ende nuk dihet nëse SARS-CoV-2 shkakton efekte afatgjata tek njerëzit që janë infektuar, ndërsa dihet që e njejta gjë nuk ndodh me gripin. Kundër gripit ekziston vaksina dhe barnat efektive, ndërsa për COVID-19 ende nuk ka.
- Humbja e ndjenjës së nuhatjes dhe shijes janë simptoma të zakonshme
Në fillim të pandemisë, lista e simptomave të COVID-19 përfshinte ethet, kollën dhe gulçimin, kokëdhimbjet dhe dhimbjet e muskujve. Por me kalimin e kohës, pacientët dëshmuan se papritmas e humbën ndjenjën e nuhatjes dhe shijes, pas së cilës kjo iu shtua listës së simptomave. Shkencëtarët besojnë se shqisa e nuhatjes dhe shijes humbet sepse koronavirusi sulmon qelizat nervore të përfshira drejtpërdrejt në ato shqisa.
- Koronavirusi përhapet përmes pikave dhe nganjëherë përmes ajrit
Shumica e infeksioneve me koronavirus ndodhin përmes kontakteve të ngushta ndërpersonale. Virusi SARS-CoV-2 përhapet kryesisht përmes pikave të vogla që hidhen në ajër derisa një person i infektuar teshtin ose kollitet, këndon ose flet. Shumica e këtyre pikave bien në tokë në distancë prej dy metrash nga personi i infektuar. Sidoqoftë, hulumtimi sugjeron që mund të përhapet përmes grimcave të vogla të frymëmarrjes që një person i infektuar i lëshon kur merr frymë ose kur flet. Këto grimca të lehta thahen në ajër, kështu që virusi në formë të aerosolizuar mbetet në ajër për një kohë të gjatë. Atëherë mund të thithen ato grimca të vogla si tymi i cigares. Në zona të mëdha, të ajrosura ose jashtë, qarkullimi i ajrit do të “hollojë” ato grimca, të cilat në përqindjen më të madhe zvogëlojnë çdo rrezik. Por kjo po ndryshon në hapësira më të vogla të mbyllura, të tilla si restorante, zyra, dyqane, makina, transport publik dhe të ngjashme.
- Sipërfaqet e ndotura nuk janë rruga kryesore e infeksionit
Për shkak të frikës se ata do të infektohen duke prekur zonat ku mund të gjendet virusi, shumë njerëz nuk shkuan nëpër dyqane në fillim, ndërsa pas blerjes ata dezinfektuan në detaje ushqimet e blera. Sidoqoftë, Organizata Botërore e Shëndetësisë thotë se nuk ka asnjë rast të qartë që dikush të infektohet vetëm duke prekur një zonë të ndotur, por pikat ishin të pranishme gjatë infeksionit, si dhe transmetimit përmes aerosoleve.
- Maskat janë efektive
Qëndrimet ndaj mbajtjes së masave për mbrojtjen e fytyrës, si në vend ashtu edhe në botë, kanë ndryshuar që nga fillimi i pandemisë. Ekspertët fillimisht argumentuan se maskat nuk ishin të nevojshme nga njerëzit që nuk tregonin shenja të infeksionit të frymëmarrjes, por nga ata që ishin në vijën e frontit me koronavirus, siç janë profesionistët e kujdesit shëndetësor. Por pas disa studimesh, OBSH u bëri thirrje qeverive në fillim të qershorit për të inkurajuar njerëzit të mbajnë maska. Ka prova që maskat mund të zvogëlojnë ndjeshëm përhapjen e virusit, por me paralajmërim që ato duhet të mbahen siç duhet duke mbuluar hundën, gojën dhe mjekrën.
- Njerëzit janë më infektues në ditët e para të infektimit
Periudha e inkubacionit, pra periudha nga momenti i infektimit deri në shfaqjen e simptomave të para, në COVID-19, është mesatarisht pesë ditë. Në 99 përqind të njerëzve të infektuar, simptomat do të zhvillohen brenda 14 ditësh. Kjo është arsyeja pse epidemiologët përshkruajnë 14 ditë vetë-izolim për njerëzit që kanë qenë në kontakt me një person të infektuar. Një person me koronavirus për mjedisin e tij është infektues mesatarisht 48 orë para shfaqjes së simptomave, ndërsa në rastin e formës së lehtë të sëmundjes deri në 10 ditë pas shfaqjes së simptomave. Në raste të rënda, personi është infektues i mjedisit për më shumë se 15 ditë.
- Njerëzit pa simptoma gjithashtu përhapin infeksionin
Rastet asimptomatike mbeten një nga misteret më të mëdha. Ata quhen si “përhapës të heshtur të virusit”, ndryshe nga para-simptomatikë (njerëz që janë infektues dy ose tre ditë para simptomave) dhe raste shumë të lehta, kurrë nuk zhvillojnë simptoma. Duke mos pasur dijeni se janë të infektuar, ata mund të përhapin në mënyrë efektive koronavirusin në komunitet. Si rezultat, disa vende e mbështesin luftën e tyre kundër COVID-19 në testime të rastësishme nga një gamë e gjerë e popullsisë. Përqindja e rasteve asimptomatike nuk dihet, por studime të ndryshme vlerësojnë se numri është midis 20 dhe 45 përqind të të gjithë të infektuarve.
- Vaksina kundër koronavirusit është e mundur
Disa shkencëtarë kanë thënë që mund të mos kemi kurrë vaksinë të koronavirusit, siç është rasti me HIV. Por studimet e deritanishme tregojnë se kjo nuk është e vërtetë. Tani janë 40 vaksina në fazën e provës klinike, nëntë prej të cilave janë në fazën e tretë. Vaksinat kundër koronavirusëve shkaktojnë përgjigje të fortë imune, të tilla si humorale, duke prodhuar antitrupa si dhe qelizor dmth., duke prodhuar limfocite T citotoksike që vrasin qelizat e infektuara nga virusi. Ende nuk dihet se sa efektive do të jetë vaksina dhe sa do të zgjasë imuniteti mbrojtës.
