Shkruan: Dr. sci. Lidija Veterovska Miljkoviq
Specialiste e mjekësisë interne në spitalin e specializuar për geriatrikë dhe mjekësi paliative “13 Nëntori” – Shkup
Gjatë shekullit të kaluar ka pasur ndryshime të mëdha në numrin dhe karakteristikat e njerëzve të moshuar në të gjithë botën. Plakja e popullsisë po bëhet një fenomen i përhapur dhe global në botë. Ky fenomen në rritje pritet të vazhdojë edhe në shekullin njëzet e një. Popullsia më e vjetër po plaket vetvetiu, grupmosha me rritje më të shpejtë është më e vjetra, ata të moshës 80 vjeç e tepër.
Rritja në popullatën e moshuar në përgjithësi është e shkaktuar nga një numër shkaqesh: rrritja e numrit të popullsisë së përgjithshme në botë, ulja e disa nga shkaqet kryesore të vdekshmërisë, si dhe rënia e nivelit të natalitetit, ku, përqindja e popullsisë mbi moshën 65 vjeçare është rritur në mënyrë dramatike dhe do të vazhdojë të rritet gjatë 50 viteve të ardhshme.
Karakteristikat demografike dhe epidemiologjike
Plakja, sot, mund të shihet si një pandemi moderne, e shoqëruar me ndikim serioz social dhe ekonomik në shoqëri. Në Bashkimin Evropian, deri në vitin 2060, afërsisht një e treta e popullsisë do të jetë më e vjetër 65 vjeç, ndërsa në Amerikë, një në çdo shtatë amerikanë do të jetë më i vjetër 65 vjeç.
Ky trend në rritje i popullsisë së moshuar është i pranishëm edhe në vendin tonë. Kështu, në vitin 2013, numri i të moshuarve > 65 vjeç ishte 140.159, në vitin 2017 ky numër pothuajse është dyfishuar në 279.310 banorë. Dhe çka është edhe më interesante është se, numri i të ashtuquajturve “më të moshuarit”, dmth., njerëzit më të vjetër se 80 vjeç, po rritet edhe në vendin tonë. Në vitin 2013 numri i tyre ishte 25.690, ndërsa në vitin 2017 u rrit në 50.768.
Tendenca e rritjes së popullatës së moshuar
Popullsia > 65 vjet në Republikën e Maqedonisë së Veriut në periudhën e viteve 2013-2017
Plakja
Përkufizimi i plakjes si proces që e shndërron një të ri në një person të moshuar është shumë kompleks, paraqet një tërësi procesesh, ndërveprim kompleks midis shumë faktorëve përfshirë gjenet, ushqimin, inflamacionin, toksinat dhe faktorë të tjerë që janë objekt i hulumtimit të gjerondologjisë.
Ndarjet më të fundit në geriatrikë tani e ndajnë moshën në: “të rinj të moshuar” (65-74 vjeç), “në të vërtet të vjetër” (74-84 vjeç) dhe “më të vjetër” (mbi 84 vjeç).
Rritja progresive e jetëgjatësisë shoqërohet me prevalencën e rritur të sëmundjeve të shkaktuara nga mosha kronike. Vetë plakja është proces i përgjegjshëm për ndryshime të shumta strukturore dhe funksionale, si dhe incidencë në rritje të sëmundjeve kardiovaskulare kronike, malinje, sëmundjeve degjenerative, sëmundjeve të shkaktuara nga imuniteti, të cilat kanë një incidencë të rritur në popullatën e rritur, kryesisht të shkaktuara nga humbja e aftësisë për t’u përshtatur dhe rigjeneruar pas lëndimit, si dhe çekuilibri i homeostazës së indeve. Vetë plakja prek sisteme të shumta organesh njëkohësisht, kështu që supozohet që këto ndryshime sistemike në rregullimin e fiziologjisë së indeve mund të jenë rregullatorë të procesit të plakjes.
Aspekti psikosocial i plakjes
Ndryshimet që ndodhin në pleqëri nga pikëpamja psikosociale janë të mëdha – puna, pensioni, seksualiteti, stresi i humbjes së bashkëshortit/es, shëndeti emocional dhe mendor, mbështetja sociale dhe miqësia, janë vetëm disa nga ndryshimet që e ndjekin njeriun e moshës së vjetër, por prapë, fokusi që lidhet me shëndetin dhe cilësinë e jetës është shumë i rëndësishëm.
Diskriminimi, ngjarjet negative të jetës dhe komorbiditetet ekzistuese mund të jenë burime kryesore të kufizimit, ndërsa mbështetja shëndetësore dhe sociale shpesh janë burime mbrojtëse shumë të rëndësishme.
Ruajtja e marrëdhënieve shoqërore është thelbësore për promovimin e mirëqenies psikologjike dhe fizike në një moshë më të vjetër. Marrëdhëniet e mira shoqërore shoqërohen me rrezik të zvogëluar të sëmundjeve kardiovaskulare, rënie funksionale dhe vdekshmërisë. Ndërveprimet sociale dhe shoqërimi gjithashtu kontribuojnë në mirëqenien emocionale, kënaqësinë e jetës dhe lumturinë. Studime të shumta tregojnë se njerëzit e moshuar me më shumë lidhje shoqërore kanë më pak të ngjarë të zhvillojnë aftësi të kufizuara kognitive dhe fizike, kontroll të mirë mbi shëndetin. Niveli i ulët i integrimit shoqëror (dmth., izolimi shoqëror) është faktor kryesor rreziku për vdekshmërinë, pavarësisht faktorëve tradicional biomjekësor të rrezikut dhe komorbiditetit.
