SHKRUAN:
Dr. Marija Kostadinovska
Specialiste psikiatre
♦♦♦♦♦♦♦
Një dozë e caktuar frike mund të na mbrojë nga rreziku dhe ndonjëherë mund të na shpëtojë jetën! Por kur frika nga një situatë e caktuar merr vrull, dhe fillon të ndikojë fuqishëm në jetë, pra bëhet patologjike, atëherë bëhet fjalë për fobi. Fobitë mund të jenë nga më të ndryshmet dhe përfaqësojnë një formë të çrregullimeve të ankthit. Në parim, ekziston një dallim ndërmjet fobisë specifike, fobisë sociale dhe agorafobisë.
Çfarë është karakteristike tek fobitë?
Edhe pse janë të ndryshme, ajo që është karakteristike është se janë kryesisht jologjike, pra situata krejtësisht të padëmshme për individët që nuk kanë fobi, por për ata që vuajnë nga fobia mund të shkaktojnë sulme të vërteta paniku. Vetë të menduarit për një situatë të caktuar mund të shkaktojë ankth të madh paraprak, madje edhe frikë nga çmenduria ose frikë nga vdekja. Frika fobike gjithashtu mund të ndodhë thjesht duke imagjinuar situatën që shkakton frikë. Fobitë e çdo lloji duhet të merren seriozisht dhe të trajtohen profesionalisht.
Cilat janë specifikat e fobive?
Ekzistojnë një numër i madh i fobive, ë cilat gjithmonë karakterizohen qartë nga një frikë e fortë ndaj një situate të caktuar ose një objekti të caktuar.
Fobitë specifike përfshijnë frikën e fortë nga:
- Disa kafshë si insektet, minjtë, merimangat, gjarpërinjtë, qentë,
- Lartësia,
- Fluturimi,
- Errësira,
- Hapësira të mbyllura si – ashensorë, dyqane, dhoma hoteli (klaustrofobia),
- Turmat e mëdha,
- Tualete publike,
- Shiringa ose gjak,
- Pamja personale ose pjesë të caktuara të trupit (dismorfofobia)
Çfarë është fobia sociale?
Fobitë sociale njihen edhe si neuroza sociale. Ato shpesh shoqërohen me vetëbesim shumë të ulët ose vetëvlerësim të ulët.
Njerëzit me fobi sociale e kanë të vështirë të përballen me situata sfiduese si prezantimet publike ose mbajtja e një fjalimi – më pas bëhen të kuq, duart e tyre dridhen, shpesh ndihen të përzier dhe vazhdimisht ndjejnë se duhet të shkojnë në tualet. Për disa njerëz, situatat nxitëse mund të jenë edhe më të dukshme, ndonjëherë mjafton të ftoheni në darkë për të ndjerë frikë, turp ose zemërim. Në rastin e fobisë sociale, simptoma të tilla mund të përshkallëzohen në sulme masive paniku.
Për çfarë mendojnë më shpesh njerëzit me fobi sociale:
- “Shpresoj të mos dukem keq dhe të turpërohem,”
- “Çfarë do të mendojnë të tjerët për mua?” “
- “Do të më qeshin”
- “Ata tallen me mua”
- “Si t’ua shpjegoj këtë kolegëve të mi?” “
- “Do të dukem shumë e çuditshme”
- “Nuk mundem më ta duroj këtë, do të iki nga këtu që tani!” “
Disa nga simptomat e fobisë sociale përfshijnë:
- Palpitacione,
- Ftohtësi dhe djersitje e alternuar,
- Tharje goje,
- Nevoja e shpeshtë për të shkuar në tualet,
- Siklet/të përziera në stomak,
- Marramendje,
- Skuqje,
- Dridhje e duarve,
- Frikë nga çmenduria apo vdekja etj.
Si sillen zakonisht personat me fobi sociale:
- Shmangin të ngrënit në restorante, mensa etj.
- Shmangin daljet publike,
- Shmangin kontaktet me sytë,
- Fshehin dridhjen e duarve pas shpine,
- Anulojnë ftesat për festa ose restorante,
- Shmangin situata të caktuara.
Fobitë sociale njihen edhe si neuroza sociale. Ato shpesh shoqërohen me vetëbesim shumë të ulët ose vetëvlerësim të ulët.
Çfarë është agorafobia?
Një nëngrup i shpeshtë i fobive është agorafobia, frika nga qëndrimi në ambiente publike apo të mëdha me frikë mendore për t’u futur në një situatë të caktuar nga e cila nuk ka shpëtim, për të cilën kanë shprehur sjellje shmangëse. Ndonjëherë frika rritet deri në atë masë sa njerëzit me agorafobi nuk guxojnë më të dalin nga shtëpia.
Cilat janë shkaqet e fobive?
Kur bëhet fjalë për fobitë, ato zakonisht shfaqen për një sërë arsyesh. Bëhet dallimi themelor ndërmjet faktorëve biologjikë, psikologjikë dhe socialë.
Faktorët biologjikë mund të jenë:
- Predispozita të caktuara gjenetike ose familjare,
- Rritja e aktivitetit të sistemit nervor autonom, që çon në ngacmueshmëri të lehtë dhe reagime të tepuara nga ngjarje emocionale dhe ngjarje të jashtme;
- Ashtu sikurse disa individë kanë “pika të dobëta” fizike si stomaku, shpina, zemra, mëlçia ose veshkat, edhe sistemi nervor autonom është një “organ i ndjeshëm” veçanërisht te njerëzit me ankth ose çrregullime fobike.
- Tipare të lindura të personalitetit ose çrregullime fizike për të cilat nuk ka ndonjë shkak të njohur.
Faktorët psikologjikë:
- Përvojat jo të favorshme në fëmijëri dhe rini, për shembull: dhuna, tallja dhe izolimi për shkak të karakteristikave të jashtme (pamja e jashtme, veshja, ngjyra e lëkurës, feja, familja, etj.) ose për shkak të tipareve të personalitetit si ndrojtja, introversioni.
- Mungesa e vetëvlerësimit për shkak të stilit të adoptuar nga prindërit të karakterizuar nga frika ose mungesa e vetëvlerësimit,
- Perfeksionizëm i tepruar në shtëpi dhe/ose në punë.
Faktorët social:
- Ngjarjet kritike të jetës, shembull: divorci i prindërve,
- Partner i pakënaqur,
- Sëmundje serioze,
- Largimi nga shtëpia dhe ndarja nga familja,
- Shtatzënia,
- Mbingarkesa për shkak të detyrimeve të shumta,
- Përvoja negative në funksionimin shoqëror, për shembull: skuqje ose dridhje e zërit para një shfaqjeje publike, rrahje zemre ose dridhje e këmbëve para një provimi, etj.
Si trajtohen fobitë?
Është thelbësore të dini se fobia nuk duhet të përcaktojë jetën dhe jetën tuaj të përditshme dhe se ka një zgjidhje për këtë gjendje. Trajtimi mund të përfshijë një trajtim medikamentoz ose psikoterapie ose një kombinim i të dyjave.
Rezervoni dhe caktoni një ekzaminim psikiatrik me qëllim kryerjen e një vlerësimi individual dhe trajtim të gjendjes psiqike.
Për të caktuar ekzaminimin tuaj psikiatrik në klinikën “Zhan Mitrev” tek Dr. Marija Kostadinovska – psikiatër, telefononi në 02/3091-484
