SHKRUAN:
Kliment Matoski- Primarius Doktor i Shkencave
pediatër në pension
♦♦♦♦♦♦♦
Më sfidoi lajmi për dy fëmijët të vendosur në terapi intensive, për shkak të sëmundjes PERTUSIS – kolla e madhe, e zezë, e mirë. Dëshirojë t’ju tregojë një nga historitë e mia jetësore, të vogla por të paharrueshme lidhur me këtë sëmundje.
PERTUSIS
Çfarë është kjo për mua?
Po. Fort, shumë fort, kjo sëmundje infektive është skalitur në kujtesën time më të thellë, një kujtim nga dy periudha të ndryshme – fëmijëria ime e hershme dhe më pas periudha e praktikës sime gjatë doktoraturës sime.
Isha shtatë vjeçar. Kah fundi i verës dhe fillimi i vjeshtës së atëhershme të ftohtë, me shi dhe me erë, në vitin 1947, lindi motra ime më e vogël. Diku para Krishtlindjeve, motra e madhe, e cila në atë kohë ishte rreth katër vjeç e gjysmë, ishte shumë, shumë e sëmurë për më shumë se dy muaj. Në shtëpi të gjithë ishin shumë të shqetësuar dhe të trishtuar. Atëherë, në qytetin tim të vogël në Strugë, në “Malariçnë” – kështu e quanim institucionin që kujdesej për shëndetin e njerëzve, kishte vetëm një ose dy mjekë dhe disa infermierë të trajnuar. Dhe kështu për fat të keq, ka pasur një numër të madh të fallxhorëve, që kryenin “veprimtarinë shëndetësore”.
Fatkeqësisht për mua, atë vit (1966/67), ai dimër i tmerrshëm, po përjetonim ndoshta epideminë më të madhe, më masive, më të rëndë të PERTUSIS. Por meqenëse asnjë fatkeqësi nuk shkon vetëm, ajo u shoqërua edhe nga epidemia më e madhe dhe më masive e lisë – MORBILLI.
Po, kështu ishte, dhe sigurisht që kishim shumë, shumë vdekje dhe varrime të përditshme, veçanërisht fëmijë. Kambana e kishës, çdo ditë, thuajse gjatë gjithë ditës, aq ngadalë, me trishtim, me goditje individuale të veçanta, njoftonin varrimin e dikujt, më së shpeshti të një fëmije. Kortezhet e trishtuara e të heshtura nëpër pazarin tonë, drejt kishës ku u mbahej diçka që quhej funeral, ishte diçka shumë e frikshme për të gjithë, veçanërisht për ne fëmijët, por ne nuk ishim në gjendje ta kuptonim plotësisht. Megjithatë, të qarat dhe vajtimet, poo, i kuptonim.
Ndoshta për shkak të kësaj, njerëzit jetonin sipas rregullit “Secilën verë- një fëmijë i ri”. “Të ketë edhe për Zotin, por edhe për familjen”.
Në gjuhën mjekësore, kjo quhet “shkallë e lartë e natalitetit, vërtet e lartë, por shumë e lartë edhe e vdekjeve”. Në karrierën time do të përmend shpesh atë që në fillimet e mia kam ndeshur dhe trajtuar problemet e lindshmërisë së lartë, shtimit natyror dhe vdekshmërisë tmerrësisht të lartë të fëmijëve, veçanërisht vdekshmërisë së foshnjave – një nga më të tmerrshmet në vend dhe ndoshta në gjithë Botën. Për këtë, atëherë, në vitin tim të shtatë të jetës, nuk dija asgjë, por u desh të kalonin dy dekada pas kësaj periudhe të tmerrshme ku sërish unë të jem pjesë e një historie të trishtë që mendova se ka kaluar, periudha e rëndë, e tmerrshme, e rëndë, e dhimbshme. . E thënë thjesht – të jem sërish dëshmitar i një gjendje të përjetuar më parë dhe kjo pikërisht tani.
Por më lejoni të kthehem shkurtimisht, përsëri në fëmijërinë time.
Motra ime 4-vjeçare, siç e përmenda tashmë, ishte shumë e sëmurë për më shumë se dy muaj. Vazhdimisht kishte sulme të diçkaje të tmerrshme, kollitej, kollitej. Dëgjoja shpesh familjarët që thoshin: “Zot, vajza nuk është mirë, është tretur. Zot, mos të vdes i nevojitet ajër vogëlushes”. I gjithë trupi po i mavijoset, o Zooot.”
E goditën motrën e vogël në shpatullat e saj të brishta, shpresonin se po i ndihmonin të marrë frymë, i frynin në gojë, hapnin dyer, dritare, çdo gjë për ta ndihmuar.
Dhe kështu për ditë e net të tëra. Netët ishin me të vërtetë më të tmerrshme, zjarr. Shpesh, krahas lutjeve, vihej re një lloj heshtjeje e dhimbshme në familje, diçka që dukej sikur parashikonte kambanën e kobshme të kishës. Shtëpia e funeraleve.
Mbaroi – thanë ata. Mendoj se i vetmi ngushëllim i tyre ishte kujtimi se unë dhe të gjithë fëmijët e tjerë të gjallë të familjes pas disa muajsh ndoshta kishim kaluar të njëjtën sëmundje – kështu mbaroi, të gjithë fëmijët duhej ta kalonin.
Por jeta na mëson se prej çdo të keqe, ka diçka edhe më të keqe.
……………………………………………………………………………………………………………….
Fort, shumë fort, kjo sëmundje infektive është skalitur në kujtesën time më të thellë, një kujtim nga dy periudha të ndryshme – fëmijëria ime e hershme dhe më pas periudha e praktikës sime gjatë doktoraturës sime.
……………………………………………………………………………………………………………….
Shumë shpejt edhe motra e porsalindur filloi të kollitej dhe ajo ishte vetëm tre muajsh. Dita-ditës filloi të vuante njëjtë dhe motra më e madhe, së cilës, me sa mbaj mend, kollitja sa dukej se i lehtësohej – por e humbte frymën dhe gjithnjë e më pak bëhej blu.
“O Zot, çfarë ndodhi me ne?” Kolla e shkretë e kapi edhe foshnjën tonë të vogël. Zoti na ndihmoftë – amin, Zot” – përsëritën ata. Shpesh të sëmurët, mes tyre edhe mua, i spërkatnin me “Ujë të bekuar”, na vinin pak mjaltë në gojë, nga “Shën Haralampia”, për shëndet.
Muajt në vijim kaluan në vuajtje të tmerrshme. Dimër i acartë, gjithçka përreth ishte nën borë dhe akull. Nuk i kam harruar kurrë ata muaj. Nuk i harrova, por në kujtimet e mia, shpesh, shumë shpesh i kujtoj, si mjek i ri, fillestar, aty diku në vitet e largëta 1966, 67 dhe 68.
Vjeshtë e ftohtë, vonë dhe fillimi i një dimri të acartë, isha mjek i stacionuar në një ambulancë rajonale – pra tre autoambulanca në fshatrat Livadhi, Dellogozhdë dhe Drashajcë, me 6 fshatra të tjerë përreth me popullsi shqiptare. Ka mbetur që atëherë, në dokumentet historiko-arkivore, se në atë zonë me rreth 6000 banorë, lindshmëria dhe shtimi natyror i popullsisë, “universalisht” më i lartë se sot, mbretëronte fatkeqësisht tmerrësisht i lartë – vdekshmëria e lartë e fëmijëve dhe foshnjave. E ruaj ende raportin vjetor nga ambulanta e Dellogozhdës, për vitin 1966/7, në të cilin bien në sy të dhënat për vdekshmërinë e foshnjave prej 68 promilë. Që i bie, se nga 100 lindje të gjalla, atë vit pothuajse 7 fëmijë kishin një jetëgjatësi më pak se një vit. Pra, shtatë nga njëqind fëmijë nuk jetuan për të përjetuar ditëlindjen e tyre të parë. Vetëm njerëzit që kanë përjetuar këtë periudhë e kuptojnë këtë. Gjithsesi, për të qenë i qartë, do të përmend se në atë kohë në Maqedoni ky parametër (edhe pse më i larti në Jugosllavi) ishte rreth 40 promilë, në Slloveni rreth 30 promilë, në vendet nordike më pak se 20 promilë.
TMERR.
Fatkeqësisht për mua, atë vit (1966/67), ai dimër i tmerrshëm, po përjetonim ndoshta epideminë më të madhe, më masive, më të rëndë të PERTUSIS. Por meqenëse asnjë fatkeqësi nuk shkon vetëm, ajo u shoqërua edhe nga epidemia më e madhe dhe më masive e lisë – MORBILLI.
……………………………………………………………………………………………………………….
Mësova, por edhe nga puna praktike kuptova se nëse nëna ishte e sëmurë, dhe më pas të gjithë personat e gjallë ishin të sëmurë me linë të vogël dhe kollën e mirë, atëherë, i porsalinduri i saj, mbart një imunitet natyral, të lindur, që e mbron atë për rreth tre muaj pas lindjes. Për shkak të kësaj, foshnjat e vogla sëmuren më rrallë, aq më tepër nëse ushqehen në mënyrë natyrale – nëse ushqehen me gji nga nëna e tyre.
……………………………………………………………………………………………………………….
Mendoj se në atë kohë nuk kishte asnjë shtëpi, asnjë familje, pa një fëmijë të sëmurë nga “sëmundja e keqe” – kolla e mirë dhe/ose e lisë. Atëherë e dija tashmë – po flasim për sëmundjet shumë ngjitëse PERTUSIS – MORBILE, me përqindje të lartë të vdekshmërisë, dhe vaksinimi kundër tyre ishte vetëm në fillimet e tij. Të paktën në terrenin “tim”.
Një epidemi e madhe dhe e rëndë, afatgjatë – një epidemi e vërtetë masive, do të thosha tani, më ndodhi në atë rininë time të hershme si mjek. Epidemia e dyfishtë – pertusis dhe lija e vogël – fruthi. Shumë shpesh, të dyja sëmundjet e tmerrshme tek i njëjti fëmijë, dhe terapia e vetme -simptomatike.
Nuk kam fjalë të mjaftueshme për të përshkruar fatkeqësinë e vërtetë. Prandaj, do të them shkurtimisht – çdo ditë të re më është dashur të lëshoj disa certifikata vdekjeje – postmortore, për fëmijët e atyre nëntë fshatrave që më përkisnin mua në atë pjesë që unë punoja. Prandaj këtë periudhë të karrierës time e mbaj mend me dhimbje në shpirt, si murtaja më e zezë, deri në fund të jetës.
Prandaj, pikërisht në vitet e gjashtëdhjeta të shekullit të kaluar, u zhvillua rrjeti shëndetësor dhe mbrojtja më e suksesshme, më e gjerë dhe më fisnike, më e plotë dhe shumë e rëndësishme – pothuajse plotësisht falas, në vendin tonë. Meritë e – “Programit për veprim republikan për uljen e vdekshmërisë së fëmijëve”. Unë jam një hallkë e vogël në zinxhirin e madh. Në zonat më të rrezikuara, në qytete dhe pothuajse të gjitha fshatrat më të mëdha, sidomos në disa bashki, janë hapur dhjetëra e dhjetëra “pika të posaçme ambulance”.
Një epidemi e madhe dhe e rëndë, afatgjatë – një epidemi e vërtetë masive, do të thosha tani, më ndodhi në atë rininë time të hershme si mjek. Epidemia e dyfishtë – pertusis dhe lija e vogël – fruthi. Shumë shpesh, të dyja sëmundjet e tmerrshme tek i njëjti fëmijë, dhe terapia e vetme -simptomatike. Nuk kam fjalë të mjaftueshme për të përshkruar fatkeqësinë e vërtetë. Prandaj, do të them shkurtimisht – çdo ditë të re më është dashur të lëshoj disa certifikata vdekjeje – postmortore, për fëmijët e atyre nëntë fshatrave që më përkisnin mua në atë pjesë që unë punoja. Prandaj këtë periudhë të karrierës time e mbaj mend me dhimbje në shpirt, si murtaja më e zezë, deri në fund të jetës.
Detyra më e madhe e këtij shërbimi ishin aktivitetet parandaluese – veçanërisht vaksinimi i plotë, i planifikuar, i detyrueshëm, i kontrolluar rreptësisht i të gjithëve pa përjashtim, (të gjitha në kundërindikacione strikte), kundër sëmundjeve infektive të përhapura në atë kohë, përfshirë kollën dhe linë, të cilat çdo vit merrnin qindra jetë fëmijësh. Kështu unë, me të vetmen infermiere dhe një mami për të gjithë rajonin, përskaj gjithë punës që kishim çdo ditë, ditë pas dite, gjatë gjithë vitit, nëpër ambulanca, shkolla, direkt tek fëmijët nëpër shtëpitë – ne vaksinuam, vaksinuam, vaksinuam – pa pushim. Unë pata nderin atëherë që pika ime ishte ndër pesë më të suksesshmit në nivel Republikan, për sa i përket statusit të vaksinimit të popullsisë – ishte mbi 95%.
Mësova, por edhe nga puna praktike kuptova se nëse nëna ishte e sëmurë, dhe më pas të gjithë personat e gjallë ishin të sëmurë me linë të vogël dhe kollën e mirë, atëherë, i porsalinduri i saj, mbart një imunitet natyral, të lindur, që e mbron atë për rreth tre muaj pas lindjes. Për shkak të kësaj, foshnjat e vogla sëmuren më rrallë, aq më tepër nëse ushqehen në mënyrë natyrale – nëse ushqehen me gji nga nëna e tyre.
E pra, për këtë fakt, ne filluam vaksinimin me vaksinën “DI-TE-PER-POLYO” (difteria-tetanoz-pertusis, poliomielit) pikërisht kur foshnja ishte tre muajsh.
Por më kujtohet mirë që motra ime e vogël, e cila sapo kishte përfunduar muajin e tretë, duke qenë pranë motrës më të madhe, 4-vjeçare me kollë të mirë, u sëmur pikërisht në atë kohë. Ajo mezi i mbijetoi kësaj sëmundjeje të rëndë.
Pse?
Zoti tha se ishte një nga ata – të rrallët. Sigurisht që duhet të ketë edhe një shpjegim mjekësor, por kjo nuk është tema që tani duhet të trajtojmë.
Unë jam ndoshta një nga mjekët e fundit të mbijetuar që kam qenë dëshmitar i asaj kohe të tmerrshme kur kemi bërë një betejë si kolegët tanë tani, me këta dy fëmijë, të vendosur në terapi intensive, për shkak të kollës së mire, që u tha se të dy fëmijët nuk ishin të vaksinuar.
Besojini këtij plaku, sëmundja është e tmerrshme – vërtet e tmerrshme, një nga më ngjitëset, e tmerrshme, që zgjatë shumë – zgjat të paktën tre muaj dhe nuk ka shërim të vërtetë për të – nuk ka.
Fatmirësisht në gjithë botën tashmë një kohë të gjatë ekziston vaksina shumë e suksesshme për këtë lloj të sëmundjes së ashtuquajtur sëmundje e keqe, kështu që falë kësaj vaksine në botë, por edhe në vendin tonë, kjo sëmundje është zhdukur tashmë e një kohë të gjatë, dhe kështu shfaqet si një dukuri e rrallë.
TI VAKSINOJMË FËMIJËT TANË DHE MOS TË LEJOJMË QË KJO SËMUNDJE E KEQE TË KTHET NË SHTËPITË E TONA.
DHASHTË ZOTI TË MOS KTHEHET MË ASNJËHERË.
