Shkruan: Dr. Sci. Aleksandar Sajkovski
Specialist pediatër – neonatolog
VITAMINAT TEK FËMIJËT E SAPOLINDUR DHE ATO QË USHQEHEN ME GJI
(pyetje dhe përgjigje mbi veprimin dhe suplementimin e tyre)
Duke filluar këtë seri mbi vitaminat, rëndësinë dhe rolin e tyre në trupin e një fëmije dhe një të rrituri, nuk mundet, dmth të mos kthehemi në faktin se mjekësia dekadat e fundit ka zbuluar vende të reja të veprimit, molekula të reja efektore dhe i jep dritë të re në aplikimin e disa vitaminave dhe mineraleve. Prandaj, konstatoj se zbulimet e reja në lidhje me funksionin dhe rolin, si dhe aplikimin e disa vitaminave, sidomos nga grupi i të ashtuquajturave vitamina liposolubile, janë thelbësore për ruajtjen e shëndetit në kategori të ndryshme moshe.
Vitaminat (“vital amines”) si përbërës organikë thithen në sasi minimale, por janë thelbësore për gamën e plotë të funksioneve dhe proceseve fiziologjike normale së bashku me mineralet. Organizmi i njeriut nuk ka asnjë mundësi për sintezën e tyre në trup. Kjo është arsyeja pse ato quhen nutrient esencial. Marrja jo adekuate e vitaminave çon në sindromat e mungesës. Të gjithë këto fotografinë specifike klinike e cila varet nga proceset e përfshira.
Duke pasur parasysh se, edhe përkundër administrimit të pjesshëm të vitaminës K, mund të mbetet aktiviteti i zvogëluar i faktorëve të koagulimit të varur nga vitamina K dhe të zhvillohet sëmundja hemorragjike e vonshme te i sapolinduri. Në shumë vende të botës është futur suplementimi shtesë me 25 μg vitaminë K. Profilaksia e tillë e zgjatur orale është futur nga vendet evropiane si Britania e Madhe, Hollanda, Polonia, Italia, Franca, Serbia, por edhe vendi ynë.
Qëndrimi ynë ndaj të ushqyerit dhe ruajtjes së shëndetit duhet të bazohet në parimin se “trupi i njeriut funksionon dhe punon në bazë të materieve ushqyese dhe jo ilaçeve.” Kjo është arsyeja pse mjekësia në dekadat e fundit nuk është përqendruar vetëm në trajtimin me ilaçe të simptomave të sëmundjeve. Sot kjo bazohet në trajtimin qelizor, metabolik dhe molekular të sëmundjeve. Duke pasur parasysh sintagmën mbi të cilën trupi punon duke u bazuar në materiet ushqyese, dhe jo ilaçet, vitaminat dhe mineralet po bëhen komponent kryesor i kësaj qasje.
VITAMINA K TEK FOSHNJAT E SAPOLINDURA DHE ATO QË USHQEHEN ME QUMËSHT GJIRI
Ne e fillojmë këtë seri me temën, pyetjet dhe përgjigjet rreth vitaminës K tek të porsalindurit. Fillimin do të dëshiroja ta nisja me faktin se kur zgjedh një produkt si suplement është më së miri të kemi në mendje mendimin dhe citimin nga filozofi i njohur Aristoteli:
“Përsosmëria nuk është kurrë një rastësi. Gjithmonë është rezultat i një qëllimi të fortë, përpjekjeje të sinqertë dhe performanceje të zgjuar. Ajo paraqet zgjedhje të mençur në mesin e shumë alternativave – zgjedhjen, por jo fati apo rastësia, është ajo që duhet të përcaktojë fatin tuaj”.
Çfarë është Vitamina K?
Kjo është e ashtuquajtura vitaminë liposoluble, e cila, ashtu si edhe vitaminat dhe minerale tjera, i përket grupit të mikronutrientëve të cilat duhet të futen në trup, por në sasi minimale, domethënë, trupi ynë nuk ka mundësi për sintezën e tyre endogjene.
Aktiviteti i “vitaminës K-të varur, faktorët e koagulimit në periudhën neonatale arrijnë maksimumin prej 60% të vlerave normale tek të rriturit. Kjo kryesisht për shkak të rezervave të ulëta të vitaminës K tek foshnjat e sapolindura dhe foshnjat që ushqehen me gji për shkak të rezervave të ulëta të fetusit, duke pasur parasysh faktin se vitamina K kalon nëpër placentë në sasi minimale. Nga ana tjetër, ka një sintezë të vonuar të vitaminës K në zorrë, si dhe përqendrime të konsiderueshme më të ulëta të vitaminës K në qumështin e njeriut në krahasim me formulat e qumështit.
Kur u zbulua Vitamina K?
Që nga viti 1929, studiuesi danez Henrik Dam dhe Edward Adelbert Doisy nga Universiteti i St. Lewis, duke punuar në mënyrë paralele deri në vitin 1939, zbuluan një molekulë e cila u pozicionua në kategorinë e vitaminave, ku fillimisht i është dhënë shkronja “K” pas publikimit të punës së tyre në një revistë shkencore gjermane, nga ku edhe u quajtë “Vitamina e koagulimit”. Këta dy shkencëtarë, në vitin 1943, e morrën Çmimin Nobel për Mjekësi për zbulimin e tyre. Por deri në vitin 1974, funksioni i saktë i vitaminës K nuk ishte i njohur deri në zbulimin e protrombinës, që është vitaminë K faktor i varur i koagulimit në tre laboratorë të pavarur nga Stenflo, Nelsestuen dhe Magnusson.
Cilat janë funksionet e Vitaminës K?
Zbulimet e sotme tregojnë për funksionin e mëposhtëm të rëndësishëm të vitaminës K në homeostazën trupore:
- Koagulimi i gjakut: Merr pjesë në prodhimin e protrombinës (faktor II), faktorët e koagulimit VII, IX dhe X, si dhe proteinat C, S dhe Z;
- Merr pjesë në metabolizmin e eshtrave përmes osteokalcinit i njohur ndryshe si “proteina Gla e eshtrave”, proteina Matrix Gla, periostin dhe proteina e pasur me Gla e zbuluar kohëve të fundit;
- Funksionimin normal të enëve të gjakut përmes proteinës Gas6 që luan rol të rëndësishëm në shtimin e qelizave, por gjithashtu luan edhe rolin e hormonit, duke stimuluar beta qelizat në pankreas të lirojnë më shumë insulinë, ndërsa njëkohësisht stimulon qelizat e yndyrës që të lirojnë hormonin “adiponectin” i cili rrit ndjeshmërinë e insulinës;
- Roli i proteinave të zbuluara së fundmi të pasura me prolin γ-carboxyglutamyl proteina (PRGPs) 1 dhe 2, proteinat intransmembranike γ-carboxy glutamyl (TMGs) 3 dhe 4, akoma nuk janë mjaftueshëm të njohura.
Cili është roli i Vitaminës K tek fëmijët në 3 muajt e parë të jetës së tyre?
Dihet se aktiviteti i faktorëve të koagulimit të “vitaminës K-të varur” në periudhën neonatale arrin maksimum prej 60% të vlerave normale tek të rriturit. Kjo kryesisht është për shkak të rezervave të vogla të vitaminës K te të sapolidurit dhe foshnjat që ushqehen me gji, për shkak të rezervave të vogla të fetusit, duke pasur parasysh faktin se vitamina K në sasi minimale kalon përmes placentës. Nga ana tjetër, ekziston një sintezë e vonuar e vitaminës K në zorrë, si dhe përqendrime dukshëm më të ulëta të vitaminës K në qumështin e njeriut, krahasuar me formulat e qumështit.
Cili është përqendrimi i vitaminës K në qumështin e njeriut dhe formulat e përshtatura?
Në qumështin e njeriut në 100 ml ka 0.1-0.2 mg vitaminë K, ndërsa në formulat e qumështit për fëmijët varijon nga 5-20 mg. Nëse merren parasysh nevojat ditore që arrijnë deri në 25mg, është mjaft e pritshme e ashtuquajtura “hypoprothrombinemia fiziologjike” te të sapolindurit dhe foshnjat në tre muajt e parë të jetës, si dhe te foshnjat që ushqehen me qumësht gjiri.
Çfarë është sëmundja hemorragjike e një të porsalinduri?
Ndonjëherë hipoprothrombinemia e lartpërmendur arrin një shkallë ku nuk është e mundur të ruhet hemostaza spontane, dhe kështu paraqitet sëmundja hemorragjike e të porsalindurit. Kjo gjendje klinike është jashtëzakonisht e rëndësishme për shkak të morbiditetit, vdekshmërisë dhe pasojave të saj.
Në çfarë forma paraqitet sëmundja hemorragjike e të porsalindurve?
Mund të paraqitet shumë rrallë si sëmundje e hershme hemoragjike e të porsalindurit gjatë ditës së parë të jetës, zakonisht tek nënat që marrin antiepileptikë dhe shoqërohet nga gjakderdhjet e rënda dhe vdekjeprurëse në sistemin nervor qendror.
Mund të paraqitet si sëmundje klasike hemorragjike tek i porsalinduri midis ditës së dytë deri në ditën e shtatë të jetës, edhe atë në 0.25-1.7 foshnja të sapolindura në 100 lindje. Hemoragjitë klinike shpesh nuk janë kërcënuese për jetën dhe mund të shfaqen në sistemin gastrointestinal, kërthizë ose në vendin e injektimit tek fëmija i porsalindur.
Forma e tretë është sëmundja hemorragjike e vonuar e të porsalindurve, e cila paraqitet në 2-10 të porsalindur në 100.000 lindje. Në pak më shumë se 70% të rasteve, bëhet fjalë për hemorragji të rënda në sistemin nervor qendror me vdekshmëri të lartë, që arrin 50%.
Pse është e rëndësishme profilaksa me vitaminë K?
Incidenca e lartë e formës klasike dhe pamjes klinike të sëmundjes hemorragjike të vonuar te të porsalindurit janë arsyet kryesore për aplikimin profilaktik të vitaminës K1 tek të gjithë të sapolindurit. Aplikimi profilaktik i vitaminës K u iniciua në Shtetet e Bashkuara në vitet e ’60 të shekullit të kaluar, kur Akademia Amerikane e Pediatrisë rekomandoi dhënien e injeksionit parenteral të vitaminës K1, si profilaksë të sëmundjes hemorragjike të të porsalindurit. Kjo qasje me aplikimin e 1 mg vitaminë K parenterale për foshnjat e lindura në kohë dhe 0.5 mg për foshnjat e lindura parakohe është pranuar nga shumica e vendeve në botë, përfshirë edhe vendin tonë.
A është e nevojshme profilaksa shtesë?
Duke pasur parasysh se edhe përkundër aplikimit të vetëm të vitaminës K, mund të mbetet aktiviteti i ulët i vitaminës K faktorëve të varur të koagulimit dhe të zhvillohet sëmundja e vonshme hemorragjike e të porsalindurve, ku në një numër të madh vendesh është futur plotësimi shtesë me 25 mg vitaminë K. Një profilaksë e tillë orale është e paraqitur nga vendet evropiane si, Britania e Madhe, Holanda, Polonia, Italia, Franca, Serbia, por edhe në vendin tonë. Në Kanada, Zelandë të Re dhe Australi, profilaksia orale është paraqitur te ato fëmijë prindërit e të cilëve refuzojnë aplikimin intramuskular.
Cili është rekomandimi aktual për parandalimin e mungesës së vitaminës K?
Rekomandimi aktual është që gjatë qëndrimit në maternitet të bëhet aplikimi intramuskular i vitaminës K1 menjëherë pas lindjes në një dozë prej 1 mg për foshnjat e lindura në kohë dhe 0.5 mg për foshnjat e lindura parakohe. Më pas të vazhdohet me profilaksën nga dita e 7-të deri në fund të muajit të tretë të jetës, duke futur 25mg vitaminë K1 çdo ditë edhe te fëmijët që ushqehen me gji. Te fëmijët që janë me ushqyerje artificiale nuk është e nevojshme, pasiqë në formula është e shtuar vitamina K. Profilaksa e vazhduar orale ka një rëndësi të madhe për foshnjat e lindura parakohe, të porsalindurit dhe foshnjat me verdhëz të rëndë dhe të zgjatur, por edhe te ato që është përdorur terapia antibiotike dhe antiepileptike, si tek fëmija ashtu edhe tek nëna.
(Vazhdon)
