Shkruan: Dr. Sllagjana Jovanovska-Joshevska
Anesteziologe
Të përzierat dhe të vjella pas operacionit përcaktohen si nauze dhe / ose të vjella që ndodhin gjatë 24 orëve pas operacionit dhe shfaqen në 20-30% të pacientëve.
Të përzierat dhe të vjellat shpesh e komplikojnë shërimin pas anestezisë dhe ndonjëherë përkeqësojnë dhimbjet pas operacionit. Ata zhduken pa pasoja, por ndonjëherë e vonojnë transferimin e pacientëve nga dhoma e zgjimit në dhomën e repartit dhe largimin e tyre nga spitali.
Një studim tregon se koha për lëshimin e pacientit në shtëpi është rritur me 25 përqind te ata pacientë. Nga ana tjetër, nauzea dhe të vjellat mund të çojnë në çekuilibrim elektrolit, dehidrim, aspirim, lëshim të plagëve, spërkatje të ezofagut, pneumotoraks dhe rritje të presionit intrakranial.
Nauzea dhe të vjellat shkaktohen nga aktivizimi i mekanizmave të shumëfishtë periferik dhe qendror, ndërsa janë të lidhura me pacientin, llojin e operacionit dhe faktorët anestezikë para, gjatë dhe pas operacionit.
VLERSIMI I RREZIKUT
Gjatë ekzaminimit para operacionit, anesteziologu vlerëson pacientin për rrezikun e të përzierave dhe të vjellave pas operacionit. Për këtë përdoren sisteme të ndryshme të pikëzimit, më i njohuri prej të cilëve është Apfel score, i cili bazohet në 4 faktorë rreziku të pavarur – gjinia femrore, jo duhanpirësit, histori të mëparshme të vjelljes dhe të përzierave para operacionit, dhe / ose kinetozë dhe përdorim postoperativ i anestetikëve. Incidenca e të përzierave dhe të vjellave postoperative me praninë të faktorëve të rrezikut 0, 1, 2, 3 dhe 4 është afërsisht 10, 20, 40, 60 dhe 80 përqind. Pacientët me 0-1, 2 ose 3, ose më shumë faktorë rreziku përcaktohen si kategori me rrezik të ulët, të mesëm dhe të lartë. PROFILAKSA (ilaçe për parandalimin e nauzës dhe të vjellave postoperative) u jepet pacientëve me rrezik të moderuar dhe të lartë (bazuar në sistemin e pikëzimit). Për profilaksën përdoren kategori të ndryshme të ilaçeve para fillimit të operacionit ose në vetë futjen e anestezisë. Gjithashtu mund të kombinohen ilaçet nga klasa të ndryshme me mekanizëm të ndryshëm veprimi, për të arritur efektin optimal.
FAKTORËT E RREZIKUT
Faktorët e rrezikut për të përzierat dhe të vjellat postoperative mund të ndahen në tre grupe.
- PACIENT-SPECIFIKE
Nauzea dhe të vjellat postoperative janë më të zakonshme tek femrat, pacientët me histori kinetoze, ose të cilët kanë pasur episode të të vjellave para operacionit, tek jo-duhanpirësit nën moshën 50 vjeç, pacientët me diabet dhe hipotiroidizëm. Pacientët pediatrikë kanë incidencë më të lartë të të vjellave postoperative sesa të rriturit. Fëmijët mbi moshën 5 vjeçare kanë një rrezik prej 35-50 përqind të të vjellave postoperative. Incidencë më e ulët është tek foshnjat (5 përqind incidenc të të vjellave, ndërsa fëmijët parashkollorë kanë një rrezik prej 20 përqind të të vjellave).
- FAKTORËT INTRAOPERATIV
♦ Lloji i ndërhyrjes kirurgjikale – heqja e tëmthit, operacionet gjinekologjike dhe laparoskopike që zgjasin shumë (zgjatja e kohës së operimit për 30 minuta mund të rrisë rrezikun e të përzierave dhe të vjellave postoperative për 60 përqind), operacionet e fytyrës dhe qafës (strabizmi, bajamet, veshi, etj.) dhe operacionet urologjike.
♦ Faktorët anesteziologjikë – anestetikët e paqëndrueshëm, oksid azoti, anestetikët inhalues, doza të larta të neostigmave, ketaminë dhe etomide. Anestetikët e paqëndrueshëm janë shkaku kryesor i të përzierave dhe të vjellave të hershme pas operacionit (0-2 orë pas operacionit).
Propofoli ul incidencën. Anestezia e ekuilibruar në krahasim me anestezinë intravenoze ose anestezinë totale intravenoze është e lidhur me incidencën më të lartë të të vjellave (oksidi i azotit, opioidi, qetësues).
Përshtypjet e dhëna për të kontrolluar dhimbjen gjatë operacionit dhe pas operacionit shkaktojnë të vjella përmes stimulimit të drejtpërdrejtë të receptorëve opioidë të vendosur në zonat hemoreceptore. Rreziku i nauzes postoperative dhe të vjellave gjatë anestezisë rajonale është 9 herë më i ulët se sa gjatë anestezisë së përgjithshme, ndërsa gjatë blloqeve periferike janë më të vogla sesa gjatë anestezisë spinale. Kur përdoren më shumë opiume liposolubile gjatë anestezisë epidurale, incidenca është më e ulët sesa gjatë përdorimit të morfinës.
- FAKTORËT POSTOPERATIV
DHIMBJA – dhimbjet viscerale ose të legenit, lëvizje e papritur, ndryshimi i pozicionit, transporti i pacientit në repart dhe përdorimi i opiumeve pas operacionit shkaktojnë nauze dhe vjellje postoperative.
Për të shmangur të vjellat dhe të përzierat pas operacionit është e nevojshme që:
♦ Të bëhet vlerësimi i pacientit sipas Apfel Score
♦ Të kontrollohet hidratimi dhe perfuzioni i pacientit
♦ Të kontrollohet zbrazja e lukthit ose ekzistimi i ileusit paralitik (të vendoset tubi nazogastrik)
♦ Duhet të kërkohet shkaktari i nauzës dhe të vjellave pas operacionit. Pavarësisht nëse është sëmundje të lehtë, infeksion, hipovolemi, hipoksi, hipotension, ankth, heqja ose vendosja e tubit nazogastrik.
♦ A janë dhënë antiemetikë të mjaftueshëm (ilaçe kundër të vjellave dhe të përzierave)?
Për të parandaluar të vjelljat dhe të përzierat postoperative, është e nevojshme të minimizoni lëvizjen e pacientit pas ndërhyrjes, të siguroni analgjezi adekuate, oksigjenim të mirë dhe tension normal të gjakut dhe hidratim të mirë (qoftë tretës të pastër ose koloide). Të administrohen antiemetikë kur pacienti ndjen neveri, jo atëherë kur ai ose ajo të fillojë të vjell dhe në vend të opiateve të kordinohen anelgjetikë të tjerë.
