Shkruar nga: Aleksandra Stojanovska / saska@panacea.mk
Në botë, 300 milionë njerëz jetojnë me hepatite virale, duke mos pasur dijeni. Pa u gjetur të padiagnostikuarit dhe të njejtit të lidhen me kujdesin e duhur, miliona njerëz do të vazhdojnë të vuajnë dhe të humbasin jetë. Në Ditën Botërore të Hepatitit, më 28 korrik, Organizata Botërore e Shëndetësisë u bën thirrje njerëzve nga e gjithë bota të ndërmarrin veprime, të rrisin ndërgjegjësimin dhe të bashkohen në kërkimin e “milionave të zhdukur”.
Hepatitet virale B dhe C janë sfida të mëdha shëndetësore, të cilat përfshijnë 325 milionë njerëz në nivel global. Ata janë shkaku kryesor i shfaqjes së kancerit të mëlçisë, gjë që çon në 1,34 milionë vdekje çdo vit.
Hepatiti B dhe C janë infeksione kronike, të cilat nuk tregojnë simptoma për një kohë të gjatë, nganjëherë për vite apo dekada. Të paktën 60% e rasteve të kancerit të mëlçisë janë si pasojë e testimit dhe trajtimit të vonuar të hepatiteve virale B dhe C. Gama e ulët e testimit dhe trajtimit është boshllëku më i rëndësishëm, i cili duhet të zgjidhet për të arritur objektiva globale për eliminimin e kësaj sëmundjeje deri në vitin 2030. Në drejtim të njohjes së sëmundjes, simptomat dhe trajtimin, biseduam me Ass. dr. Marija Dimzova, infektolog specialiste e Departamentit të Hepatiteve Virale në Klinikën Universitare për Sëmundjet Infektive dhe Gjendje Fibrile në Shkup.
Çfarë është hepatiti?
Ass. dr. Dimzova: Në mjekësi termi hepatit i referohet inflamacionit, domethënë dëmtimit të mëlçisë, i cili karakterizohet nga prania e qelizave inflamatore në thurjen e mëlçisë. Shumë shpesh, në jetën e përditshme, termi hepatit identifikohet me verdhëzën, por dua të theksoj se janë dy epitete të ndryshme mjekësore. Hepatiti klinikisht mund të manifestohet me temperaturë të lartë, lodhje, dhimbje muskulo-skeletore, neveri, vjellje, ulja e oreksit, shmangia e ushqimit, si dhe shenjat më të njohura të pacientëve, zverdhja e lëkurës dhe mukoza e dukshme. Është e mundur shfaqja e parehatisë dhe dhimbjes në anën e djathtë të kafazit. Megjithatë, ekzistojnë forma të tilla klinike të hepatitit të cilat mund të paraqiten pa zverdhje, por edhe pa shfaqjen e këtyre simptomave të cilat shënojnë fillimin e sëmundjes. Në anën tjetër, termi i njohur verdhëza (i gjuhës së folur), në mjekësi i përcaktuar si ikteri, në të vërtetë nënkupton ngjyrimin në të verdhë të lëkurës dhe mukozës, ndërsa shkaktohet si pasojë e nivelit të rritur të bilirubinës në gjak, gjë që nuk duhet të shoqërohet me sëmundjet inflamatore të mëlçisë.
Cilat janë shkaqet për shfaqjen e këtij procesi inflamator?
Ass. dr. Dimzova: Siç thashë, hepatiti përfaqëson inflamacionin e mëlçisë (heparit) dhe mund të manifestohet si hepatit akut ose kronik, me ndryshime të mundshme klinike, forma të përkohshme të sëmundjes. Si faktor etiologjik për shfaqjen e sëmundjes, mund të jenë të mundshëm shkaktarët infektiv dhe jo-infektiv. Agjentët më të zakonshëm infektiv që shkaktojnë hepatitin, janë një grup virusesh që kanë afinitet të veçantë për indet e mëlçisë (viruse primare hepatotropike) që çojnë në shfaqjen e hepatitit viral. Në grupin e shkaktarëve jo infektiv që çojnë në shfaqjen e hepatitit janë konsumimi i tepërt i alkoolit, drogës, barnave të caktuara hepatotoksike, substancave toksike të ndryshme organike dhe inorganike, sëmundjet autoimune dhe të ngjashme.
Si ndahet hepatiti dhe sa lloje të hepatitit ka?
Ass. dr. Dimzova: Nga viruset primare hepatotropike, viruset më të njohura janë viruset e hepatitit A, B dhe C, por jo më pak rëndësi mjekësore kanë viruset që shkaktojnë hepatin delta dhe hepatitin E , e cila është shumë i rrallë në Maqedoni. Viruset primare hepatotropike përfshijnë viruset G dhe F, të cilat nga pikëpamja shkencore janë më të rëndësishme. Falë mundësive moderne për diagnostifikim serologjik dhe virologjik, viruset që shkaktojnë sindromën e mononukleozës infektive, virusi Epstein-Barr (EBV) dhe citomegalovirusi (CMV) gjithnjë e më shumë dallohen si faktorë etiologjik të hepatitit viral. Gjithashtu, nuk mund të flitet për hepatitin viral, nëse nuk e përmendim virusin HIV si një agjent i mundshëm etiologjik. Përveç këtyre viruseve, ekzistojnë edhe shumë viruse të tjera hepatotropike, të cilat si pjesë e një infeksioni të përgjithësuar, mund të shkaktojnë proces inflamator të mëlçisë. Megjithatë, kur bëhet fjalë për hepatitin viral, viruset më të njohura dhe më të përmendura në popullsi janë viruset që shkaktojnë hepatitin A, hepatitin B dhe hepatitin C.
Si ndodh infeksioni?
Ass. dr. Dimzova: Shumica e viruseve hepatotropike mund të transmetohet në rrugë seksuale, vertikale (nga nëna tek fëmija), si dhe në rrugë horizontale (kontakt i afërt interhuman), i cili u lejon atyre që të përhapen në mënyrë progresive në popullatën e përgjithshme. Viruset e hepatiti A dhe hepatitit E kanë një rrugë fekal-oral të transmetimit, nga çka infeksioni transmetohet përmes konsumit të ushqimit dhe ujit të kontaminuar dhe me kontakt të drejtpërdrejtë – sëmundja e “duarve të pista”. Gjatë infektimit me viruse të hepatitit A dhe E, është e mundur shfaqja e sëmundjeve epidemike, të cilat mund të ndodhin si pasojë e epidemive hidrike, domethënë, situata të tilla kur uji i pijshëm është i ndotur me materie fekale ose si pasojë e epidemive alimentare kur sëmundja transmetohet përmes ushqimit të kontaminuar, i cili nuk është i përpunuar termikisht (sallata të ndryshme, fruta, kremra, midhje, sanduiçë, etj.). Mënyra më e zakonshme e transmetimit të hepatitit B, C dhe D (delta) është mënyra e transmetimit parenteral, edhe atë nga ekspozimi ndaj gjakut apo lëngjeve të tjera të infektuara, instrumenteve jo të sterilizuara dentare dhe operative, transmetimi përmes kontaktit të afërt trupor me një person të infektuar (transmetimi horizontal ), transmetimi përmes kontaktit seksual ose transmetimit perinatal ose vertikal (nga nëna tek fëmija i sapolindur). Virusi i hepatitit C zakonisht transmetohet nga abuzimi intravenoz i mjeteve narkotike, përmes gjakut dhe derivatetve të gjakut, transplantit të organeve dhe, për fat të keq, në mjedisin tonë i pranishëm në një përqindje të lartë edhe nëpërmjet hemodializës.
Dua të theksoj se me shtrëngimin e duarve, komunikimin e përditshëm, shoqërimin dhe punën me një person të infektuar me hepatit viral, nuk mund të transmetohet hepatiti B dhe C.
Kur duhet të kërkohet ndihma mjekësore?
Ass. dr. Dimzova: Hepatiti akut viral në shumicën e rasteve rrjedh si sëmundje e lehtë, sëmundje vetë-kufizuese, por në një përqindje të konsiderueshme (20%) klinike mund të paraqitet si nekrozë subhepatike ose hepatiti fulminant (më pak se 1% e rasteve), e cila manifestohet me një shkallë të lartë vdekshmërie. Viruset e hepatitit B, hepatitit C, delta hepatitit, hepatiti G në një përqindje të konsiderueshme pas fazës akute të sëmundjes kthehet në hepatit kronik, i cili sërish nga ana tjetër manifestohet me komplikime në formën e cirrozës hepatike, karcinomit hepatoqelizor, sëmundjen e dekompensuar të mëlçisë dhe vdekjen. Shumica e pacientëve kërkojnë ndihmë mjekësore në fazën akute të sëmundjes si rezultat i zverdhjes së dukshme të lëkurës dhe sklerave, ose për shkak të problemeve gastrike. Një përqindje e caktuar e pacientëve kërkojnë ndihmë mjekësore në rast të aminotransferazës së ngritur ose testit serologjik pozitiv të hepatitit viral (shqyrtimi gjatë dhurimit të gjakut, shqyrtimi para operacionit, shqyrtimi i grave shtatzëna). Ajo që duhet të dihet është se, në cilindo person në të cilin është vërtetuar aktiviteti i rritur i aminotransferazës, është e nevojshme që të kryhen teste serologjike për hepatitin viral. Pacientët që janë pozitivë ndaj hepatitit viral, duhet që më tej të ndiqen nga një specialist hepatolog infektolog ose specialist gastroenterohepatolog.
DIAGNOZA
Diagnoza e hepatitit viral caktohet përmes analizave laboratorike-biokimike dhe testimit serologjik. Testet laboratorike-biokimike shpesh tregojnë nivele të larta të enzimeve hepatike në gjakun e pacientit (alanin aminotransferaza dhe aspartat aminotransferaza), si dhe vlera të rritura të bilirubinemisë te format ikterike të sëmundjes. Diagnoza specifike serologjike caktohet me zbulimin e antitrupave anti HAV IgM në gjak (për hepatitin A), për hepatitin B me vërtetimin e HBsAg (hepatiti B antigjent sipërfaqësor) dhe antiHBc IgM (antitrupat e imunoglobulinave klasë M, kundër antigjenit thelbësor të virusit të hepatitit B)
dhe antitrupa kundër hepatitit C (anti HCV) prania e të cilave mund, por jo gjithmonë, të tregojë praninë e hepatitit C kronik. Si plotësues të diagnozës së hepatitit viral janë edhe gjetja ehosonografike dhe teknikat tjera të imazhit, si dhe diagnoza molekulare për të vërtetuar praninë e virusit në gjak (RT-PCR). Për viruse të tjera që shkaktojnë hepatin viral, ekzistojnë teste specifike serologjike.
Si bëhet parandalimi i hepatitit?
Ass. dr. Dimzova: Vaksinat e vetme parandaluese janë infeksioni viral i hepatitit A dhe infeksioni viral i hepatitit B. Në Maqedoni që nga viti 2004, vaksinimi kundër virusit të hepatitit B është futur në kalendarin e rregullt të imunizimit. Vaksina kundër hepatitit B zbatohet në tre doza, ku foshnjat e sapolindura vaksinohen kundër hepatitit B me dozën e parë përderisa janë në maternitet, ndërsa doza e dytë dhe e tretë e vaksinës merren pas përfundimit të gjashtëmujorit dhe moshës një vjeçare. Mbrojtja kundër hepatitit B, njëkohësisht mbron edhe kundër hepatitit D (delta). Deri më sot nuk është gjetur vaksinë efektive kundër hepatitit C. Në Maqedoni, vaksinimi kundër hepatitit A akoma nuk është futur në kalendarin e rregullt të imunizimit. Ekzistojnë edhe vaksina të kombinuara kundër infeksionit viral të hepatitit A dhe hepatitit B, me të cilat arrihet imuniteti ndaj hepatitit A dhe B. Përveç parandalimit aktiv të imunizimit viral të hepatitit (me administrimin e vaksinës), ekziston edhe imunizimi pasiv i cili kryhet me dhënien e gamaglobulinë hyperimmune, të cilat nëse jepen brenda një periudhe të shkurtër kohore që nga momenti i mundshëm i infektimit, mund të parandalojnë shfaqjen e sëmundjes, ndërsa nëse jepen më vonë mund të lehtësojnë fotografinë klinik të hepatitit.
Masat personale jo specifike kundër hepatitit A dhe E bazohen në higjenën e mirë dhe masat sanitare, si dhe në përmirësimin e gjendjes socio-ekonomike të vendit. Masat personale jo specifike për parandalimin e hepatitit B dhe C i referohen kontaktit seksual të mbrojtur, praktikës së mirë higjienike (brisku personal, furçë dhëmbësh, prerësja e thonjëve dhe të ngjashme). Personat që bëjnë tatuazhe ose përdoruesit intravenozë të mjeteve narkotike duhet të përdorin shiringa një herë të përdorshme.
Si kryhet trajtimi?
Ass. dr. Dimzova: Format akute të hepatitit viral, të cilat kanë zhvillim të lehtë klinik trajtohen me terapi simptomatike dhe hepatoprotektive, si dhe masat e duhura higjienike-dietike në jetë. Ekziston edhe një terapi specifike shkaktues antivirale për hepatitin B, hepatitin C dhe hepatin delta. Terapia antivirale mund të bazohet në trajtimin me interferon, terapi me injeksion që administrohet një herë në javë, si dhe paraqet medikament me efekte antivirale, imunorregullatore dhe antiriprodhues tek të tre llojet e hepatitit (B, C dhe D). Trajtimi i hepatitit B, si forma akute ashtu edhe kronike e sëmundjes, mund të kryhet edhe me medikamente orale nga grupi i nukleozideve dhe analogëve nukleotidë, që veprojnë në replikimin e virusit të hepatitit B. Përparim të veçantë në trajtimin e hepatitit C kronik është zbulimi i agjentëve të veprimit të drejtpërdrejtë (DAA), të cilat janë barna nga grupi i proteazave dhe inhibitorëve të polimerazës, ndërsa efektin e tyre e shprehin duke frenuar replikimin e virusit të hepatitit C, dhe të cilat kanë deri në 99% efikasitet në shërim.
Duke pasur parasysh se në nivel botëror, çdo i 12-i person konsiderohet të ketë ndonjë hepatit viral, nga ku Maqedonia i përket vendeve me përhapje mesatare për hepatitin B kronik (2-7%), por numri i rasteve të reja të diagnostikuara me hepatit C kronik është në rritje, nga çka është e nevojshme që të rritet ndërgjegjësimi publik sa i përket mënyrës së transmetimit dhe mbrojtjes nga hepatiti viral. I inkurajojmë qytetarët që të testohen për hepatitin viral, në mënyrë që të zbulohet, trajtohet dhe parandalohet në kohë hepatiti viral.
Organizata Botërore e Shëndetësisë e ka caktuar vitin 2030 si vit për eliminimin e hepatitit viral në mbarë botën, kështu që me sjelljen tonë të ndërgjegjshme me qëllim të parandalimit të sëmundjes, si dhe zbulimin dhe trajtimin në kohë, duhet të synojmë t’i afrohemi këtij qëllimi për çrrënjosjen e hepatitit viral edhe në vendin tonë.
