SHRKUAN:
Katerina Shekerovska-Dimovska
katerina@pedijatar.mk
“Rekomandimet e OBSH-së (Organizata Botërore e Shëndetësisë) janë që çdo person mbi 50 vjeç duhet të bëjë kolonoskopinë e parë. Nëse në rrethin më të ngushtë të familjes së personit ka tashmë një anëtar të diagnostikuar me kancer të zorrës së trashë, ai person duhet të bëjë kolonoskopinë e parë në moshën 40 vjeçare”, shpjegon Doc. Dr. Andrej Nikolovski, kirurg i përgjithshëm – subspecialist në kirurgjinë abdominale në spitalin klinik “Zhan Mitrev”.
Kanceri kolorektal është kanceri i tretë më i zakonshëm në botë, që përbën rreth 10% të të gjitha rasteve të kancerit dhe është shkaku i dytë kryesor i vdekjeve të lidhura me kancerin në mbarë botën (sipas OBSH). Sëmundja është e fshehtë dhe në fazën fillestare, të hershme nuk shfaq simptoma. “Faktorët e rrezikut që lidhen me rritjen e shfaqjes së kancerit të zorrës së trashë janë mosha, faktori trashëgues, prania e polipeve në zorrën e trashë që nuk janë mënjanuar në kohë, sëmundje të tjera të diagnostikuara më parë të zorrës së trashë, sëmundje malinje të mëparshme në zona të tjera”, shton Doc. Dr. Nikolovski.
Kanceri kolorektal është kanceri i tretë më i zakonshëm në botë, që përbën rreth 10% të të gjitha rasteve të kancerit dhe është shkaku i dytë kryesor i vdekjeve të lidhura me kancerin në mbarë botën (sipas OBSH). Çfarë është në të vërtetë kanceri i zorrës së trashë?
Doc. Dr. Nikolovski: Kanceri i zorrës së trashë është sëmundje malinje. Manifestohet me shfaqjen e rritjes së indeve me origjinë nga mukoza e tij që nuk i nënshtrohet kontrollit nga vetë organizmi dhe si e tillë ka rritje të pakontrolluar (lokale). Përveç rritjes lokale, shpesh përhapet përmes enëve limfatike dhe të gjakut në zonën e prekur, si rezultat i së cilës jep metastaza të largëta në organe të tjera (kryesisht në mëlçi).
Cilët janë faktorët e rrezikut që lidhen me shfaqjen e saj, duke qenë se ende po kërkohet shkaku specifik i sëmundjes?
Doc. Dr. Nikolovski: Faktorët e rrezikut që lidhen me rritjen e rrezikut të kancerit të zorrës së trashë janë mosha (mosha e vjetër do të thotë mundësi më e madhe për shfaqjen e kancerit), faktorët familjar (të trashëguar) (prindërit, vëllezërit e motrat, xhaxhallarët, hallat, dajët, tezet), prania e polipeve në zorrën e trashë që nuk janë mënjanuar në kohë, sëmundje të tjera të zorrës së trashë të diagnostikuara më parë (sëmundja e Crohn, koliti ulceroz, polipoza adenomatoze familjare), sëmundje malinje të mëparshme në zona të tjera (kanceri i gjirit, vezores, pankreasit, mitrës, madje edhe kanceri në një pjesë tjetër të zorrës së trashë).
Cilat janë simptomat e kancerit të zorrës së trashë dhe kur fillojnë të shfaqen?
Doc. Dr. Nikolovski: Në fazën fillestare dhe të hershme të sëmundjes zakonisht nuk ka simptoma. Ato manifestohen në fazën e avancuar lokalisht kur tumori tashmë është rritur mjaftueshëm për të zvogëluar kalueshmërinë e zorrës së trashë në atë pjesë, duke shkaktuar pengim të pjesshëm ose të plotë ose gjakderdhje spontane. Simptomat e pengesave të natyrës obstruktive manifestohen me zbrazje të vështirë të zorrëve (kapsllëk dhe/ose jashtëqitje të lirshme), dhimbje barku në formë prerjeje, fryrje barku dhe pamundësi për të çliruar gazra. Nëse tumori rrjedh gjak, ai mund të manifestohet me shfaqjen e gjakut në jashtëqitje dhe/ose me anemi.
Faktorët e rrezikut që lidhen me rritjen e rrezikut të kancerit të zorrës së trashë janë mosha (mosha e vjetër do të thotë mundësi më e madhe për shfaqjen e kancerit), faktorët familjar (të trashëguar) (prindërit, vëllezërit e motrat, xhaxhallarët, hallat, dajë, tezet), prania e polipe në zorrën e trashë që nuk janë mënjanuar në kohë, sëmundje të tjera të zorrës së trashë të diagnostikuar më parë (sëmundja e Crohn, koliti ulceroz, polipoza adenomatoze familjare), sëmundje malinje të mëparshme në zona të tjera (kanceri i gjirit, vezores, pankreasit, mitrës, madje edhe kanceri në një pjesë tjetër të zorrës së trashë).
Si diagnostikohet kanceri i zorrës së trashë?
Doc. Dr. Nikolovski: Diagnoza përfundimtare e kancerit të zorrës së trashë bëhet duke marrë një pjesë të tumorit (biopsi) gjatë ekzaminimit kolonoskopik të zorrës së trashë dhe analizës mikroskopike të tij.
Ashtu si me sëmundjet e tjera, diagnoza e hershme është një nga parakushtet për trajtim të suksesshëm. Kur duhet të fillohet me skrining të kancerit të zorrës së trashë?
Doc. Dr. Nikolovski: Rekomandimet e OBSH-së (Organizata Botërore e Shëndetësisë) janë që çdo person mbi 50 vjeç të bëjë kolonoskopinë e parë. Nëse tashmë ka një person tjetër të diagnostikuar me kancer të zorrës së trashë në rrethin e ngushtë të familjes së personit, ai person duhet të bëjë kolonoskopinë e parë në moshën 40 vjeçare.
Kanceri i zorrës së trashë trajtohet me operacion (kirurgji). Operacioni mund të kryhet i hapur (me një prerje të madhe në murin e përparmë të barkut) por mund të jetë dhe laparoskopik. Përparësitë e metodës laparoskopike kanë të bëjnë me dhimbjen e ulët postoperative, mobilizim më të shpejtë të pacientit, vendosje më të shpejtë të funksionit të zorrëve, qëndrim më të shkurtër në spital dhe efekt më të mirë estetik.
Cila është lidhja ndërmjet ushqimit dhe shfaqjes së kancerit të zorrës së trashë?
Doc. Dr. Nikolovski: Ka shumë studime që tregojnë se një lloj i caktuar ushqimi rrit rrezikun e kancerit të zorrës së trashë. Këto studime bazohen në analiza komplekse statistikore që përfshinin një numër të caktuar të anketuarish, si dhe një grup të caktuar të produkteve ushqimore. Është vërtetuar marrëdhënia ndërmjet përdorimit të ushqimeve të pasura me yndyrna të rënda (acidet yndyrore të ngopura), ushqimeve të skuqura, përdorimit të shpeshtë të mishit të derrit, viçit dhe mishit të pulës, vakteve më pak të shpeshta ditore (më pak se 3 vakte në ditë) dhe rritjes së rrezikut të kancerit të zorrës së trashë.
Cilat janë masat parandaluese që mund të zvogëlojnë shanset e zhvillimit të sëmundjes?
Doc. Dr. Nikolovski: Nuk mund të ndikojmë plotësisht në uljen e rrezikut nga kanceri i zorrës së trashë. Sigurisht, përdorimi i shumë frutave dhe perimeve, përdorimi i moderuar dhe jo i përditshëm i mishit si dhe vaktet më të shpeshta gjatë ditës mund të kenë një ndikim pozitiv.
Si trajtohet dhe cilat janë avantazhet e kirurgjisë laparoskopike të kancerit të zorrës së trashë?
Doc. Dr. Nikolovski: Në thelb kanceri i zorrës së trashë trajtohet me kirurgji. Operacioni mund të kryhet i hapur (me një prerje të madhe në murin e përparmë të barkut) dhe laparoskopik. Përparësitë e metodës laparoskopike i referohen dhimbjes postoperative më të ulët, mobilizimit më të shpejtë të pacientit, vendosjes më të shpejtë të funksionit të zorrëve, qëndrimit më të shkurtër në spital dhe efektit më të mirë estetik.
Pjesa e hequr e zorrës së bashku me tumorin i nënshtrohet një analize mikroskopike që jep një përgjigje për llojin e tumorit si dhe për statusin e përhapjes së tij lokale. Në bazë të kësaj, përcaktohet faza e sëmundjes, e cila më tej dikton nëse trajtimi do të përfundojë këtu apo do të ketë nevojë për kimioterapi shtesë (adjuvante) sipas një protokolli të caktuar.
Cilat janë sfidat më të zakonshme me të cilat përballen pacientët pas trajtimit?
Doc. Dr. Nikolovski: Në periudhën e hershme postoperative, pacientët shpesh përballen me një numër të shtuar të jashtëqitjeve (disa herë në ditë), por kjo është vetëm e përkohshme. Pjesa e mbetur e zorrës së trashë merr plotësisht funksionin dhe numri i jashtëqitjeve ditore normalizohet brenda intervalit të zakonshëm. Pacientëve nuk duhet t’u jepet një dietë e veçantë pas operacionit dhe duhet të inkurajohen të hanë gjithçka për të përmirësuar gjendjen e tyre ushqyese, e cila u dëmtua në periudhën pas operacionit.
