SHKRUAN
Katerina Shekerovska-Dimovska
katerina@pedijatar.mk
Ndjenja e vazhdueshme e urisë, lodhja kronike, shikimi i turbullt, shërimi më i ngadalshëm i plagëve, shfaqja e plagëve, dhimbje dhe ngurtësi, ndjesi shpimi gjilpërash në këmbë, pastaj errësimi i lëkurës si dhe shfaqja e kruajtjes dhe infeksioneve mykotike, janë simptomat e hershme që paraqitem tek personat diabetik. Simptomat “paralajmëruese” janë pothuajse të njëjta për të gjitha llojet e kësaj sëmundjeje dhe ato mund të jenë vërtet të lehta por vështirë për ti njohur. Për fat të keq, shpesh nuk ka simptoma. Kjo veçanërisht vlen për personat me diabetin e tipit 2. Shumica e njerëzve diagnostikohen me këtë lloj diabeti kur dëmi i shkaktuar tashmë është afatgjatë. Tek diabeti i tipit 1, simptomat shfaqen shpejt, në disa ditë ose javë, shpjegon Dr. Sci. Dragan Gjorgjievski, kryetar i Shoqatës së Mjekëve të Mjekësisë së Përgjithshme Familjare (SHMMPF). Sheqeri i lartë i pakontrolluar në gjak, në afat të gjatë, mund të çojë në dëmtim të nervave dhe veshkave, humbje të shikimit dhe sëmundje kardiovaskulare, shton Dr. Gjorgjievski.
Pikërisht diabeti do të jetë fokusi i simpoziumit të dytë “Kujdesi shëndetësor farmaceutik” – Smart Farmacist Moduli 2, i cili do të mbahet nga 1 deri më 3 prill 2024 në Hotel “Hilton” në Shkup. Ngjarja është konceptuar si një bashkëpunim i përbashkët mes mjekëve të familjes dhe farmacistëve, dhe organizohet nga Shoqata e Farmacistëve në bashkëpunim me SHMMPF, si dhe me Qendrën për Mjekësi Familjare Shkup.
Nga data 1 deri më 3 prill 2024 në hotel “Hilton” në Shkup do të mbahet simpoziumi i dytë “Kujdesi shëndetësor farmaceutik” me temë diabeti – Smart Farmacist Moduli 2. Simpoziumi do të jetë multidisiplinar dhe përveç farmacistëve, i destinuar edhe për mjekë të familjes dhe specialistë. Programi ka dy pjesë: një agjendë për farmacistët dhe një agjendë për mjekët. A mund të na tregoni disa nga detajet e ngjarjes së ardhshme?
Dr. Sci. Gjorgjievski: Ngjarja është konceptuar si një bashkëpunim i përbashkët mes mjekëve të familjes dhe farmacistëve, me një qëllim të vetëm – kujdes më të mirë për pacientët me diabet. Manifestimi Smart Farmacist organizohet nga Shoqata e Farmacistëve në bashkëpunim me SHMMPF, si dhe Qendra për Mjekësi Familjare Shkup.
Një nga sfidat më të mëdha për mjekët e familjes është menaxhimi i sëmundjeve të shumta tek një pacient. Ndodh shumë shpesh që një pacient me diabet të vuajë nga hipertensioni dhe ndonjë sëmundje neurologjike dhe në të njëjtën kohë të marrë disa barna të destinuara për sëmundjet e tij. Mjeku i familjes është ai që duhet të menaxhojë trajtimin në këto kushte sepse në situata të caktuara ka ndërveprime mes një ilaçi me një tjetër.
Tek Smart farmacisti dita e parë është e destinuar për farmacistët, ndërsa dita e dytë dhe e tretë për mjekët e familjes. Në seancat e destinuara për mjekët e familjes, ligjerata do të mbahen nga okulistë, endokrinologë, nefrologë, neurologë, pediatër, mjekë të familjes si dhe farmacistë të njohur, duke trajtuar menaxhimin e pacientëve me diabet, kontrollin dhe parandalimin, përdorimin e barnave të reja antidiabetike në trajtim, si dhe nderlikimet kronike të cilat mund të shfaqen te pacientët me diabet të parregulluar por edhe për gjendje urgjente si pasojë e diabetit. Një qasje multidisiplinare për trajtimin dhe monitorimin e pacientëve me diabet.
Cili është roli i mjekëve të familjes në menaxhimin e pacientëve me diabet?
Dr. Sci. Gjorgjievski: Mjekët e familjes janë shtylla kryesore e kujdesit shëndetësor. Për çdo problem shëndetësor, pacienti konsultohet fillimisht me mjekun e familjes. Roli i mjekëve të familjes në parandalimin e diabetit është i madh. Por jo vetëm në parandalim, mjekët e familjes, bazuar në analizat laboratorike dhe pamjen klinike, janë ata që këshillojnë pacientin të ndryshojë mënyrën e jetesës duke reduktuar karbohidratet në dietë, si dhe kur të fillojë terapinë. Mjekët e familjes kahëzojnë pacientin me diabet, por edhe kontrollin e sëmundjes së tij duke përcaktuar hemoglobinën e glikoziluar, por edhe dërgimin vjetor të pacientëve me diabet për një ekzaminim okulistik dhe nefrologjik si një nga ndërlikimet më të shpeshta.
Një nga sfidat e mjekëve të familjes janë pacientët, të cilët përveç diabetit kanë edhe sëmundje të tjera shoqëruese, pra multimorbiditet. Çfarë është më e rëndësishme kur bëhet fjalë për menaxhimin e pacientëve që marrin medikamente të shumta?
Dr. Sci. Gjorgjievski: Një nga sfidat më të mëdha për mjekët e familjes është menaxhimi i sëmundjeve të shumta në një pacient. Ndodh shumë shpesh që një pacient me diabet të vuajë nga hipertensioni dhe ndonjë sëmundje neurologjike dhe në të njëjtën kohë të marrë disa barna të destinuara për sëmundjet e tij. Mjeku i familjes është ai që duhet të menaxhojë trajtimin në këto kushte sepse në situata të caktuara ka ndërveprime mes një ilaçi me një tjetër.
Në bazë të analizave laboratorike dhe pamjes klinike, mjekët e familjes janë ata që këshillojnë pacientin të ndryshojë mënyrën e jetesës duke reduktuar karbohidratet në dietë, si dhe kur të fillojë terapinë. Mjekët e familjes drejtojnë pacientin me diabet, si dhe kontrollin e sëmundjes së tij duke përcaktuar hemoglobinën e glikoziluar, si dhe duke i dërguar çdo vit pacientët me diabet për ekzaminim okulistik dhe nefrologjik.
Shpeshherë jemi dëshmitarë se një ilaç për hipertensionin mund të veprojë në zvogëlimin e efektit të një ilaçi për diabetin në gjak, ose ka kundërindikacion të dy ilaçeve për sëmundje të ndryshme në të njëjtën kohë. Mjekët e familjes janë një lloj udhëzuesi për pacientët me multimorbiditet dhe duhet të kenë njohuri të gjera mbi polifarmacinë dhe reaksionet e padëshiruara të barnave, me synimin për një kujdes më të mirë për pacientët e tyre.
Cilat janë shenjat e para që shfaqen te diabetikët? Kur duhet të dyshojmë për një sëmunde të tillë?
Dr. Sci. Gjorgjievski: Simptomat e hershme që shfaqen te diabetikët janë: urinim i shpeshtë, etje e shtuar, goja e thatë dhe lëkura e thatë, ndjenja e vazhdueshme e urisë, lodhja kronike, shikimi i paqartë, shërimi më i ngadalshëm i plagëve, plagë, dhimbje dhe ngurtësi dhe ndjesi shpimi gjilpërash në këmbë, pastaj errësimi i lëkurës si dhe shfaqja e kruajtjes dhe infeksioneve mykotike. Simptomat “paralajmëruese” janë pothuajse të njëjta për të gjitha llojet e kësaj sëmundjeje dhe ato mund të jenë vërtet të lehta por vështirë për ti njohur. Për fat të keq, shpesh nuk ka simptoma. Kjo veçanërisht vlen për personat me diabetin e tipit 2. Shumica e njerëzve diagnostikohen me këtë lloj diabeti kur dëmi i shkaktuar tashmë është afatgjatë. Tek diabeti i tipit 1, simptomat shfaqen shpejt, në disa ditë ose javë. Sheqeri i lartë i pakontrolluar në gjak mund të çojë në dëmtime të nervave dhe veshkave, humbje të shikimit dhe sëmundje kardiovaskulare në afat të gjatë.
Jeta moderne, teknologjia dhe qëndrimi ulur, ushqimi i parregullt dhe jo i shëndetshëm… – e gjithë kjo çon në obezitet. Megjithëse shkaku i saktë i shumicës së llojeve të diabetit është i panjohur, sa mund të konsiderohet obeziteti një faktor rreziku?
Dr. Sci. Gjorgjievski: Obeziteti është një nga faktorët e zhvillimit të diabetit të tipit 2. Sipas OBSH-së, pacientët obezë kanë katër herë më shumë rrezik për t’u prekur nga diabeti i tipit 2. Prandaj, përveç këshillave për një dietë të ekuilibruar , këshillohet reduktimi i marrjes së karbohidrateve në dietë dhe aktiviteti i rregullt fizik tek pacientët, veçanërisht ata që vuajnë nga obeziteti. Prandaj, këshilla e mjekëve për pacientët me obezitet është që të ndërmarrin hapat e parë për uljen e peshës trupore për të parandaluar zhvillimin e diabetit apo ndonjë sëmundje tjetër kronike. Si fillim, pacientët me obezitet duhet të synojnë të humbin 2-4 kg në javë. Të rriturit që janë mbipeshë ose obezë duhet të përpiqen të humbin 5% deri në 10% të peshës së tyre aktuale gjatë gjashtë muajve, sipas Institutit Kombëtar të Zemrës, Mushkërive dhe Gjakut.
Me kalimin e kohës, nivelet e larta të glukozës në gjak mund të dëmtojnë organet. Cilat janë efektet afatgjata apo ndërlikimet kronike të diabetit?
Dr. Sci. Gjorgjievski: Një nga ndërlikimet më të zakonshme të diabetit dhe potencialisht kërcënuese për jetën është sëmundja kardiovaskulare (SKZ). Njerëzit me diabet kanë dy deri në katër herë më shumë gjasa të zhvillojnë SKZ sesa ata pa diabet. SKZ ndodh kur enët e gjakut që furnizojnë zemrën me gjak dhe oksigjen dëmtohen ose ngushtohen, duke çuar në kushte të tilla si sulmi në zemër dhe goditje në tru. Diabeti gjithashtu mund të çojë në një gjendje të quajtur neuropati, e cila është dëmtimi i nervave në trup. Kjo mund të ndodhë kudo në trup, por është më e zakonshme në duar dhe këmbë. Neuropatia mund të shkaktojë një sërë simptomash, duke përfshirë ndjesi shpimi gjilpërash, mpirje dhe dhimbje. Një tjetër ndërlikim i zakonshëm i diabetit është nefropatia, i cila është dëmtimi i veshkave. Veshkat luajnë një rol kyç në filtrimin e produkteve të mbeturinave nga gjaku dhe kur ato dëmtohen, ato nuk janë në gjendje ta kryejnë këtë funksion në mënyrë efektive. Kjo mund të çojë në një grumbullim të produkteve të mbeturinave në trup dhe përfundimisht mund të përparojë në dështim të veshkave, duke kërkuar dializë ose transplantim të veshkave. Diabeti gjithashtu mund të shkaktojë dëmtim të syve, duke çuar në një gjendje të quajtur retinopati. Kjo ndodh kur enët e gjakut në retinë, pjesa e syrit përgjegjëse për marrjen e dritës dhe transmetimin e informacionit vizual në tru, dëmtohen. Me kalimin e kohës, kjo mund të shkaktojë probleme me shikimin dhe madje edhe verbëri. Ekzaminimet e rregullta të syve janë çelësi për njerëzit me diabet për të zbuluar herët retinopatinë dhe për të parandaluar humbjen e shikimit. Njerëzit me diabet janë gjithashtu në rrezik të shtuar të komplikimeve të lëkurës, të tilla si infeksione, kruajtje dhe lëkurë të thatë. Qarkullimi i dobët i gjakut, i cili mund të rezultojë nga neuropatia diabetike, mund të vështirësojë gjithashtu shërimin e plagëve dhe të rrisë rrezikun e infeksioneve të lëkurës.
Mjekët e familjes janë një lloj udhëzuesi për pacientët me multimorbiditet dhe duhet të kenë njohuri të gjera mbi polifarmacinë dhe reaksionet e padëshiruara të barnave, me synimin për një kujdes më të mirë për pacientët e tyre.
Si të parandalohet?
Dr. Sci. Gjorgjievski: Ka disa hapa të rëndësishëm për të parandaluar zhvillimin e diabetit. Për të ulur peshën dhe për të mbajtur një peshë trupore të përshtatshme. Duke reduktuar numrin e kalorive të konsumuara çdo ditë, për ta arritur këtë në dietë është e nevojshme të përfshihen porcione më të vogla dhe më pak yndyrë dhe sheqer. Rekomandohen ushtrime të rregullta, 30 minuta aktivitet fizik pesë herë në javë. Ndërsa duhanpirësit duhet të largohen nga pirja e duhanit. Pirja e duhanit mund të kontribuojë në rezistencën ndaj insulinës, e cila mund të çojë në diabetin e tipit 2. Nëse tashmë pini duhan, përpiquni ta lini.
Kontributi i mjekëve të familjes në sistemin shëndetësor është i madh, ose siç e thoni: “Gjithçka fillon dhe mbaron me mjekun e familjes!” Cilat janë planet dhe aktivitetet tuaja të ardhshme si kryetar i Shoqatës së Mjekëve të Mjekësisë së Përgjithshme Familjare ( SHMMPF)?? Në çfarë duhet të kemi kujdes më së shumti në periudhën e ardhshme?
Dr. Sci. Gjorgjievski: SHMMPF si shoqatë e mjekëve të familjes ka vendosur shumë synime dhe sfida për sivjet. Duke parë tendencat se popullata gjithnjë e më shumë po konsumon duhan dhe mbi gjitha edhe atë se një numër në rritje i fëmijëve po fillojnë të pinë duhan, SHMMPF filloi një aksion për nxënësit të klasës së nëntë për t’ua prezantuar atyre efektet e dëmshme në organizmin e tyre dhe pasojat që nikotina mund të ketë në shëndetin e tyre. Ky aksion deri më tani është realizuar në territorin e komunës së Qendrës dhe qytetit të Shtipit, ndërsa përgatitjet janë duke u zhvilluar edhe në komunat dhe qytetet tjera anembanë vendit tonë. Që nga muaji mars, SHMMPF ka filluar një fushatë të përbashkët për ndërgjegjësimin për sëmundjet e rralla së bashku me shoqatën “Jetë me Sfida”. Një fushatë që do të zhvillohet me takime mes mjekëve të familjes dhe pacientëve me një sëmundje të rrallë, me qëllim diagnostikimin më të shpejtë të një sëmundjeje të caktuar dhe dhënien e kredencialeve më të mëdha për specialistët e mjekësisë familjare. Që nga tetori i vitit 2023, SHMMPF është bërë anëtare e Bashkimit Evropian të Mjekëve Familjarë, si dhe është gjithashtu anëtare e Shoqatës së Evropës Juglindore dhe ËONCA-s Evropiane. Gjatë vitit, SHMMPF është organizator i një numri të madh të punëtorive të akredituara për përvetësimin e njohurive të reja në mesin e mjekëve të kujdesit parësor për kujdes më të mirë ndaj pacientëve. Si kryetar i SHMMPF, jam aktivisht i përfshirë në proceset reformuese për përmirësimin e statusit të mjekut të familjes dhe në negociata aktive me FSSH-r dhe Ministrinë e Shëndetësisë. SHMMPF sivjet do të ketë përfaqësues me temat e tyre në Kongreset e mjekëve familjarë në Zagreb, Budva, Sarajevë, Maribor, si dhe në kongrese dhe konferenca ndërkombëtare. SHMMPF tashmë po fillon përgatitjet për Kongresin e Gjashtë dhe Simpoziumin e 26-të me pjesëmarrje ndërkombëtare, që do të mbahet vitin e ardhshëm në maj dhe për të cilin është duke u përgatitur një program për një Kongres tjetër.
Rritja e vazhdueshme e shoqatës është edhe falë bashkëpunimit të shkëlqyer me mediat përmes të cilave prezantohet shoqata. 19 maji është Dita Botërore e Mjekut të Familjes, e cila sivjet do të shënohet me një aksion si vitet e kaluara. Si president, vazhdimisht po përmirësoj aftësitë e mia menaxheriale, por edhe trajnime të vazhdueshme profesionale jashtë vendit, të cilat kanë sjellë ndryshime të caktuara në jetën time profesionale dhe ngritjen time si mjek me një numër më të madh të kompetencave për pacientët e tij.
Dita Botërore e Mjekut Familjar festohet çdo vit më 19 maj për të theksuar rolin dhe kontributin e mjekëve të familjes në sistemet shëndetësore në mbarë botën. Si do ta shënoni?
Dr. Sci. Gjorgjievski: Sivjet është paraparë të shënohet me aktivitet në parkun e qytetit, ku kalimtarëve do t’u bëhet matja e glukozës dhe tensionit të gjakut, ndërsa specialistë të mjekësisë familjare do të japin këshilla për një mënyrë jetese më të shëndetshme.
