Dita e Parë Botërore e Astmës u shënua në vitin 1998 në më shumë se 35 vende të botës me synimin për të rritur ndërgjegjësimin e publikut për çështjen e të jetuarit me astmë. Sipas vlerësimeve të Organizatës Botërore të Shëndetësisë për vitin 2019, 262 milionë njerëz në mbarë botën vuanin nga astma, ndërsa 461,000 njerëz vdiqën nga astma në të njëjtin vit.
Astma është sëmundje inflamatore kronike e rrugëve të frymëmarrjes, tipari kryesor i së cilës është shfaqja e bronkospazmës – tkurrja e muskujve në muret e bronkeve – e shkaktuar nga reaksioni alergjik i mukozës bronkiale ndaj substancave të ndryshme në mjedis (poleni, feçet e marimangave, qimet e kafshëve, etj.) ose acarime të tjera (ajri i ftohtë ose i thatë etj).
Bronkospazma klinikisht manifestohet me simptoma të tilla si gulçim (frymëmarrje e vështirësuar, gulçim, shtrëngim në gjoks dhe e ashtuquajtura fishkëllimë në rrugët e frymëmarrjes. Mendohet se sëmundja shkaktohet nga kombinim i faktorëve mjedisorë dhe të trashëguar komplekse dhe jo të sqaruara plotësisht. Terapia e astmës, e cila ka avancuar ndjeshëm në dekadat e fundit, përdor një sërë ilaçesh, më së shpeshti inhalatorë që janë praktik për përdorim të përditshëm.
Dita botërore e astmës këtë vit do të shënohet më 3 maj me temën “Mbyllja e boshllëqeve në kujdesin ndaj astmës”, pasi ka ende një sërë mangësish në trajtimin e kësaj sëmundjeje që kërkojnë ndërhyrje për të reduktuar komplikacionet e sëmundjes që mund të të shmangen, si dhe kostot e përfshira në trajtimin e astmës së pakontrolluar.
Në Maqedoni, numri i astmatikëve llogaritet 80.000 deri në 100.000 persona.
CILAT JANË SIMPTOMAT MË TË ZAKONSHME?
Astma karakterizohet nga sulmet e kollës së thatë, por nganjëherë edhe kollitje. Pacientët me astmë shpesh kanë gulçim, dispne, shtrëngim dhe fishkëllimë. Presioni në gjoks ndodh edhe me zgjimet e shpeshta gjatë natës ose herët në mëngjes, zakonisht para agimit për shkak të ndjenjës së gulçimit.
ÇFARË LLOJE TË ASTMËS EKZISTOJNË?
Ndarjet kryesore të astmës janë:
- E jashtme (alergjike, atopike) që fillon në fëmijëri, me histori familjare pozitive dhe prick test pozitiv ndaj alergeneve inhalator. Në këto raste ka edhe dermatit atopik që në fëmijërinë e hershme, ndjeshmëri ndaj ushqimit dhe në gjak ka eozinofili periferik më e madhe se 4%. Ajo shoqërohet me rinitin alergjik, i cili zakonisht i paraprin astmës.
- E mbrendshme (joalergjike, joatopike) është një lloj astme ku kemi përqendrim normal të IgE totale, test prick negativ i lëkurës për alergenët e inhaluar dhe është më i zakonshëm tek të rriturit, veçanërisht tek gratë. Në këto raste ka histori familjare negative të astmës dhe kontroll joadekuat të sëmundjes me kortikosteroide thithëse, rritje të alergjisë ndaj aspirinës dhe predispozicion për astmë të rëndë.
Në varësi të shkaktarit, ekzistojnë disa lloje të astmës: astma e aspirinës, astma Candida, astma profesionale, astma e shkaktuar nga stresi, astma e lidhur me kollën, astma sezonale, astma premenstruale, astma që lidhet me mbipeshën etj. Sipas karakteristikave klinike ndahet në astmë të rëndë, të moderuar dhe të lehtë, astmë me obstruksion fiks dhe astmë rezistente ndaj terapisë me kortikosteroide inhalatore.
Në varësi të veçorive inflamatore, pra se cili lloj qelizash inflamatore mbizotëron në rrugët e frymëmarrjes, të marra nga analiza e pështymës, biopsia bronkiale apo gjetja e eozinofilisë në gjak, astma ndahet në eozinofile, neutrofile dhe fenotipi i përzier i astmës. Në astmën neutrofile, pacientët kanë simptoma të rënda dhe nuk i përgjigjen terapisë me kortikosteroide. Gjendet tek të moshuarit dhe ata me astmë të rëndë. Faktorët e jashtëm, si ekspozimi ndaj tymit të cigares, alergjenëve në punë, irrituesve ose infeksioneve të shpeshta virale, janë implikuar në zhvillimin e këtij fenotipi. Në astmën me obstruksion fiks, nga ana tjetër, ekziston një lloj i përzier qelizash inflamatore.
