Shkruan: Prim. Ass. Dr. Ilir Demiri
Specialist i sëmundjeve infektive në Klinikën Universitare për sëmundjet infektive dhe febrile, Shkup
Periudha e dimrit shoqërohet me rritje të incidencës së sëmundjeve virale respiratore. Arsye për këtë janë kushtet në të cilat ne gjendemi, më shumë njerëz në të njëjtën hapësirë të mbyllur, e cila nuk ajroset rregullisht, përqendrimi i lartë i lagështisë në ajër, e rrjedhimisht edhe në ambiente, ndotja atmosferike dhe mbingarkesa mendore dhe fizike që sjell në rënien e imunitetit. Në dimër, trupi funksionon më ngadalë për shkak të të ftohtit, dhe kështu bëhet i ndjeshëm ndaj infeksioneve të frymëmarrjes dhe ftohjes. Në varësi të mbrojtjes individuale imune dhe psikologjike të organizmit, jo çdo individ reagon dhunshëm dhe zhvillon një infeksion.
Një tipar i përbashkët i infeksioneve virale është ngjitshmëria e tyre e lartë dhe transmetimi i lehtë nga një person te tjetri. Është vlerësuar se fëmijët mund të prekin deri në 12 infeksione virale në një vit kalendarik, të cilat mund të pasojnë njëri-tjetrin. Incidenca e tyre zvogëlohet me rritjen.
Në përgjithësi, infeksionet virale më të shpeshta në të gjitha popullatat e rritura janë ato që prekin traktin respirator dhe gastrointestinal, me simptomatologji që lind nga organi i prekur, ndërsa tipar i përbashkët i tyre është dobësia, febriliteti. Në shumicën e rasteve i takojmë gjatë ndërrimit të stinëve.
Viruset respiratore mund të prekin traktin e sipërm respirator dhe të manifestohen klinikisht si riniti, faringjiti, tonsiliti, laringiti, sinusiti, si dhe rrugët e poshtme të frymëmarrjes që kalojnë nën kuadrin klinik të bronkitit, bronkiolitit, pneumonisë. Infeksionet klinikisht më të rënda ndodhin kryesisht tek fëmijët më të vegjël, të moshuarit dhe të sëmurët kronikë.
Infeksionet respiratore shkaktohen nga një sërë mikroorganizmash. Shkaktarët më të zakonshëm janë viruset (në 90% të rasteve): Rhinovirus, Adenovirus, Influenza, Paranifluenza, ndërsa më rrallë bakteret dhe kërpudhat.
Mënyrat e transmetimit të infeksioneve respiratore
- Direkte – përmes transmetimit të sekrecioneve të hundës nga rrugët e sipërme të frymëmarrjes te pacientët. Mund të transmetohet përmes kontaktit me një objekt në të cilin ndodhet virusi.
- Indirekte – përmes grimcave nga sekrecionet e traktit të sipërm respirator, të cilat shpërndahen në ajër përmes teshtitjes dhe kollitjes, dhe më pas vijnë në kontakt me lëkurën ose mukozën e personit të infektuar.
INFEKSIONET E TRAKTIT TË SIPËR RESPIRATOR
Nazofaringiti akut
Inflamacioni akut i hundës dhe fytit njihet gjerësisht si ftohja e zakonshme, teshtitja. Klinikisht manifestohet me teshtitje dhe rrjedhje hunde, fillimisht e ujshme, ndërsa më pas mukoze. Nganjëherë shfaqen lodhje dhe dhimbje koke të lehta me temperaturë 37 deri në 38 gradë. Sëmundja zgjat rreth një javë. Nuk ka një kurë efektive për ftohjet, ndaj është mirë që të forconi imunitetin në mënyrë parandaluese. Trajtimi është simptomatik, përdoren medikamente për uljen e temperaturës, kundër dhimbjes së kokës, pika për hundën etj. Kërkohet respektimi i këshillave të mjekut, regjimi higjieno-dietë dhe pushimi.
Inflamacioni akut i sinuseve
Inflamacioni i mukozës së hundës dhe sinusit (zgavrat në kockat e kafkës) manifestohet me dhimbje koke, zakonisht në zonën ku sinuset janë prekur nga inflamacioni, dhimbje fyti, ulje e ndjenjës së nuhatjes dhe shijes, vështirësi në frymëmarrje përmes hundës, ënjtje të fytyrës dhe të zonës rreth syve. Si terapi përdoren solucion fiziologjik nazal, qetësues dhe rekomandohet të pini më shumë lëngje, të shmangni duhanin dhe alkoolin. Inhalimi mund të ndihmojë në lehtësimin e shqetësimit. Antibiotikët zakonisht nuk nevojiten për të trajtuar sinusitin akut kur ai shkaktohet nga një infeksion viral ose fungal.
Laringiti akut
Inflamacioni i mukozës së laringut zakonisht ndodh në dimër dhe në fillim të pranverës, kur ka ënjtje të kordave vokale dhe ngushtim të hapjes së laringut. Simptomat përfshijnë kollë të thatë, të irrituar, ngjirje të zërit, dhimbje të lehta, ndërsa më rrallë, gulçim, dobësi, lodhje dhe temperaturë. Ngjirja e zërit mund të zgjasë disa javë. Rekomandohet pushim, mos sforcim i kordave vokale, inhalimi i ngrohtë, mirëpo nëse mjeku vendos rekomandohen edhe antibiotikët.
INFEKSIONET E POSHTME RESPIRATORE
Bronkiti akut
Bronkiti akut është inflamacion akut i mukozës së trakesë dhe bronkeve. Shfaqet kryesisht gjatë ose menjëherë pas infeksioneve të traktit të sipërm respirator, ftohjes, dhimbjes së fytit ose gripit. Bronkiti akut është më i shpeshtë gjatë muajve të dimrit, ndërsa në më shumë se 90 për qind të rasteve shkaktohet nga viruse të ndryshme: rinoviruset, virusi sincicial respirator, adenoviruset, virusi i influenzës dhe parainfluenza. Shkaktarët më të zakonshëm në mesin e baktereve janë: Bordatella pertussis, Mycoplasma pneumoniae, Chlamidia pneumoniae.
Pneumonia (inflamacioni i mushkërive)
Pneumonia është infeksion që inflamon mushkëritë dhe mund të prekë një ose të dy anët. Ato mund të mbushen me lëng ose material purulent, duke shkaktuar kollitje, ethe, të dridhura dhe probleme me frymëmarrjen. Mikroorganizma të ndryshëm, si bakteret, viruset dhe kërpudhat, mund të shkaktojnë pneumoni. Pneumonia mund të jetë e lehtë, por e rëndë dhe madje kërcënuese për jetën. Foshnjat dhe fëmijët e vegjël, njerëzit mbi 65 vjeç dhe ata me probleme shëndetësore shtesë ose me sistem imunitar të dobësuar e kanë më të vështirë për ta kaluar.
Gripi
Gripi është sëmundje akute e rrugëve të frymëmarrjes e shkaktuar nga viruset e influenzës tipi A dhe B, e cila zakonisht shfaqet në numër të shtuar ose në formë epidemike gjatë dimrit. Gjatë kësaj periudhe janë të shpeshta edhe infeksionet me viruse të tjera të frymëmarrjes që kanë simptoma të njëjta ose të ngjashme të gripit.
Në praktikë, është e vështirë të dallosh nëse bëhet fjalë për grip apo ftohje vetëm në bazë të simptomatologjisë, nëse nuk bëhet në laborator, dmth., konfirmimi mikrobiologjik i shkakut të sëmundjes.
Prandaj, pa një diagnozë të caktuar, këto sëmundje quhen “sëmundje të ngjashme me gripin” (influenza like illnesses – ILI) ose klasifikohen si infeksione akute të frymëmarrjes (ARI). Gripi është sëmundje ngjitëse që përhapet drejtpërdrejt nga personi në person, kryesisht përmes pikave të vogla të hedhura nga një person i infektuar gjatë kollitjes dhe teshtitjes, ose në mënyrë indirekte përmes kontaktit me sekrecionet respiratore të një personi të infektuar që kontaminon duart e tij,ose zonat dhe objektet që përdorte. Simptomat e sëmundjes shfaqen 1 deri në 4 ditë pasi virusi të ketë hyrë në trup.
Shumica e njerëzve mund ta transmetojnë virusin te një person tjetër 1 ditë para shfaqjes së simptomave dhe 5-7 ditë pasi sëmundja është shfaqur. Kjo do të thotë që një person mund ta transmetojë virusin përpara se të kuptojë se është i infektuar. Sëmundja ka një fillim të papritur me temperaturë të lartë, dhimbje koke, dobësim të përgjithshëm, rraskapitje, dhimbje të muskujve dhe kyçeve, skuqje dhe dhimbje të fytit, lotim të syve dhe sekrecione nazale, kollë e cila zakonisht është e thatë, joproduktive. Jo çdo i sëmuri duhet të ketë të gjitha simptomat e listuara dhe te disa persona të infektuar sëmundja mund të kalojë pa simptoma (sipas të dhënave të disa studimeve, kjo përqindje varion nga 20-30%), ose me simptoma të lehta të ftohjes.
Trajtimi i gripit, ashtu si ftohja, është simptomatik, pra trajtohen simptomat, jo vetë sëmundja. Zbatohet një regjim higjieno-dietik (pushimi, marrja e më shumë lëngjeve – pije të nxehta, ushqim i lehtë, vitamina dhe minerale), por me rekomandimin e mjekut dhe në varësi të ashpërsisë së sëmundjes mund të jepen disa ilaçe antivirale. Terapia me antibiotikë jepet vetëm në rastet e infeksioneve bakteriale dytësore që përkeqësojnë ecurinë dhe përfundimin e sëmundjes, pra për trajtimin e komplikacioneve nga gripi, ekskluzivisht me recetën e mjekut.
Trajtimi i infeksioneve respiratore. Çfarë është e duhur?
Pacientët duhet të jenë të vetëdijshëm se antibiotikët nuk kanë asnjë efekt mbi viruset dhe nuk duhet të jenë linja e zgjedhjes për ftohjet dhe gripin (90% e infeksioneve të frymëmarrjes janë me etiologji virale). Antibiotikët janë ilaçe që përdoren për të trajtuar infeksionet bakteriale, sepse mekanizmi i tyre bazohet në veprimin bakterial dhe baktericid – ata ose vrasin bakteret ose pengojnë rritjen e tyre.
Përdorimi i panevojshëm dhe i shtuar i antibiotikëve zvogëlon aftësinë e tyre për të vepruar kur veprimi i tyre është vërtet i nevojshëm (infeksionet bakteriale). E gjithë kjo çon në zhvillimin e rezistencës të baktereve ndaj antibiotikut. Me kalimin e kohës, rritet rezistenca dhe numri i antibiotikëve efektivë zvogëlohet. Nuk ka asnjë tendencë në zbulimin e antibiotikëve të rinj për 25 vitet e fundit dhe përdorimi i tyre në infeksione të rënda si dhe përdorimi i vaksinave kanë zgjatur jetën e njerëzve në mbarë botën.
Ndërgjegjësimi për efektet e përdorimit të papërshtatshëm dhe irracional të antibiotikëve në nivel global është i lartë, por ende shumë i ulët në vendet ku përdorimi i antibiotikëve nuk është i rregulluar dhe mund të merret pa recetë.
Nëse duam që antibiotikët të vazhdojnë të jenë efektivë, duhet t’i përdorim ato në mënyrë të përshtatshme dhe racionale.
Në të gjitha rastet e infeksioneve respiratore virale, terapia është simptomatike, që synon lehtësimin e simptomave të organit të prekur. Për dhimbjen e fytit mund të spreje me përbërës analgjezik/antiseptik, tableta, për kongjestionin e hundës janë dekongjesantët, shpëlarje me solucione fiziologjike izotonike/hipertonike, ndërsa për dhimbjet dhe temperaturën do të ishin analgjezik dhe antipiretik. Sigurisht, marrja e lëngjeve, frutave dhe perimeve të freskëta si dhe terapia me vitamina është gjithashtu e rëndësishme.
PARANDALIMI
Infeksionet respiratore parandalohen me:
- shmangia e qëndrimit të zgjatur në ambiente të mbyllura me shumë njerëz,
- ajrosja e shpeshtë e ambienteve,
- larja e shpeshtë e duarve
- lënia e duhanit,
- marrja e frutave dhe perimeve të freskëta,
- plotësimi i vitaminave, zink, magnez dhe vitaminë C, si dhe aktiviteti fizik.
Vaksina e gripit ofron një nivel të duhur mbrojtjeje kundër viruseve dhe gripit, por jo llojeve të tjera të viruseve. Gabimet më të shpeshta në trajtimin e infeksioneve respiratore janë: ulja e temperaturës që nuk kalon 38.5 sepse ndërhyn në procesin natyral të shërimit, marrja e antibiotikëve pa rekomandimin e mjekut, marrja e vitaminave vetëm pasi shfaqet infeksioni.
Referencat:
Respiratory Illnesses: 13 Types of Lung Infections (onhealth.com)
Infections of the Respiratory System – Medical Microbiology – NCBI Bookshelf (nih.gov)
Respiratory Infections – Chapter 11 – 2020 Yellow Book | Travelers’ Health | CDC
