Shkruan: Prim. Dr. Meri Boshkovska
psikiatër për fëmijë dhe të rinj
Çrregullimi hiperkinetik (Hyperkinetic disorder) është një nga çrregullimet psikiatrike më të shpeshta që fillon në moshë të re, diku rreth moshës tre-katër vjeçare. Sidoqoftë, përderisa një fëmijë është i ri, ai rritet dhe zhvillohet dhe është e vështirë të dallohet nëse fëmija është tepër aktiv apo temperament. Zakonisht, diagnoza caktohet kur fëmija të fillojë në shkollë dhe simptomat bëhen më të dukshme në kryerjen e obligimeve në shkollë dhe komunikimin me moshatarët. Vlerësohet se rreth 5-12 përqind e fëmijëve në të gjithë botën e kanë këtë problem, ndërsa më i zakonshëm është tek meshkujt (tek vajzat më i përhapur është problemi i pakujdesisë).
SIKUR TË KISHIN TË INSTALUAR MOTOR
Fotografia klinike ndryshon në varësi të moshës së fëmijës.
Çrregullimi karakterizohet nga tre simptoma kryesore: çrregullim i rëndë i vëmendjes, hiperaktiviteti, impulsiviteti.
Këta fëmijë janë në lëvizje të vazhdueshme, nuk mund të qëndrojnë në një vend për një kohë të gjatë, sikur të kishin të intaluar një motor në vete. Impulsiviteti karakterizohet nga paaftësia e fëmijës për të menduar përpara se të bëjë diçka, i ndërpret aktivitetet e të tjerëve, hidhet përdrisa të tjerët flasin, kanë probleme në radhitje, shumë shpejt derisa bëjnë diçka. Këta fëmijë veprojnë, mendojnë dhe sillen në mënyrë impulsive, dmth. nuk mendojnë për atë që po bëjnë për momentin. Për shkak të të gjitha këtyre problemeve, ata bëjnë shumë gabime në bërjen e detyrave shkollore, sepse duan të bëjnë gjithçka në shpejtësi, pa u shqetësuar për cilësinë e tyre.
Disa hulumtime tregojnë se dy të tretat e fëmijëve që kanë vështirësi në lexim, shkrim ose llogaritje kanë problem me vëmendjen.
Mungesa e vëmendjes – sjellja hiperaktive ose ADHD (nga gjuha angleze Attention Deficit Hyperactivity Disorder) paraqet çrregullim zhvillimor që mund të manifestohet edhe në adoleshencë me patologji sociale më të theksuar në shprehjen e emocioneve, si dhe simptoma të ankthit dhe depresionit. Tek këta fëmijë është i pranishëm edhe impulsiviteti emocional, i cili karakterizohet nga “prag i ulët i tolerancës së frustrimit” dhe lëkundje të papritura të gjendjes shpirtërore. Fëmija shqetësohet pa ndonjë arsye të dukshme, gjë që nuk është në gjendje “të menaxhojë emocionet e tij”, fiton sulme mërie, zemërimi, gjë që është problem për prindërit në trajtimin e kësaj sjelljeje dhe mund të ndodh që të ndëshkohen fizikisht.
Në lojërat me bashkëmoshatarët, fëmijët hiperaktiv nuk mund t’i ndjekin rregullat e lojës ose nëse fillojnë ta luajnë shumë shpejt u bëhet e bezdisshme, kështu që e ndërpresin ose insistojnë të luajë diçka tjetër. Duke vepruar kështu, ata shkaktojnë revoltë tek shokët e tyre, duke i përjashtuar ata ose duke shmangur shoqërimin me ta. Fëmijët me ADHD nuk mund të parashikojnë pasojat e veprimeve të tyre dhe nuk lënë përshtypjen se ata nuk kujdesen për të tjerët, ndërsa në fakt ata kanë problem. Për shkak të të gjitha këtyre vështirësive, këta fëmijë bëhen të mbingarkuar dhe shpesh kanë probleme emocionale.
Tashme e përmendëm pragun e ulët të tolerancës së frustrimit. Edhe rrethana më pak e pafavorshme (qortimi nga ana e prindërve, ndalimi ose dënimi) shkakton idhnim, kështu që fëmija mund të fillojë të bërtasë, të përplasë derën, të thyejë lodrat, të fshihet ose të ikë. Është një shpërthim emocionesh, që mund të çojë në ndjenja trishtimi. Të gjitha këto probleme kontribuojnë në vetëvlerësimin e ulët të fëmijës, ndërsa ndëshkimet e shpeshta dhe kritikat i bëjnë të ndjehen keq, të paaftë, më pak të vlefshëm.
Shkaku i vërtetë i çrregullimit nuk dihet plotësisht. Por mund të shkaktohet nga shkaqe biologjike, psikologjike dhe sociale që individualisht ose me veprime të përbashkëta mund të rritet rreziku i çrregullimit.
Sidoqoftë, sot mendohet se mosfunksionimi në metabolizmin dhe neurotransmetimi i katekolaminave në korteksin parafrontal kanë ndikim të rëndësishëm në shkaqet e sindromës. Hipotezat e llojit që prindërit, dmth., qëndrimet e tyre, ushqimi me shumë sheqer, preservativët (aditivët), mund të shkaktojnë ADHD janë të pabaza, domethënë, nuk kanë asnjë bazë shkencore.
DIAGNOZA DHE TERAPIA
Diagnoza caktohet në bazë të Sistemeve Ndërkombëtare të Klasifikimit Diagnostik (ICD-10), ku përshkruhet sjellja tipike. Momenti i diagnostikimit mund të jetë i ndjeshëm për çdo prind. Sidoqoftë, është e rëndësishme që vështirësitë të njihen në kohën e duhur, të vlerësohen kapacitetet natyrore të fëmijës dhe fëmija të përfshihet në një numër metodash efektive terapeutike për të kapërcyer problemet që aplikohen me prindërit, fëmijën dhe mjedisin-shkollën. Disa nga këto janë ndërhyrje në sjellje me fëmijën, të cilat konsistojnë në forcimin e aftësive shoqërore, strategjitë kognitive të vetë-kontrollit, ndërtimin e aftësive për të përmirësuar vëmendjen, teknikat e kontrollit të idhnimit, zemërimit. Trajtimi psikiatrik përfshin mbështetje psikoterapeutike dhe këshillime me prindërit për aplikimin e metodave të dobishme në kontrollin e sjelljes dhe disiplinimin e fëmijës së tyre. Ndërhyrjet në shkollë janë gjithashtu të rëndësishme.
