Në higjienën si shkencë, të gjitha llojet e profesioneve sipas nevojave të energjisë ndahen në 4 kategori: e lehtë (me harxhimin më të ulët të energjisë), e moderuar, i rëndë dhe shumë i rëndë (me harxhimin më të lartë të energjisë). Në kategorinë e fundit bëjnë pjesë sportistët. Jo vetëm që çdo ditë kanë nevojë për shumë energji, por ata përballen edhe me dy por ndonjëherë edhe tre stërvitje në ditë, pavarësisht nëse duan ta bëjnë këtë apo jo. Për të qenë të suksesshëm duhet të stërviten rregullisht dhe të jenë plotësisht të përkushtuar në sportin që e praktikojnë. Për shkak të kësaj, ata kanë karakteristika të caktuara që i dallojnë nga njerëzit “e zakonshëm”, të cilët i referohen jo vetëm nevojave të energjisë, rregullimit të metabolizmit, por edhe të ushqyerit.
DISA KARAKTERISTIKA TË SPORTISTËVE
- Sportistët në qetësi shpenzojnë më shumë energji sesa njerëzit tjerë. Sipas zbulimeve më të fundit, 10-20% më shumë energji shpenzojnë njerëzit në qetësi kur ata stërviten rregullisht, krahasuar me periudhën kur nuk janë stërvitur;
- Sportistët përdorin dy herë më shumë energji se jo-sportistët, rreth 4-5 mijë kcal, ndërsa maratonistët ose çiklistët edhe deri në 10,000 kcal;
- Sportistët më të mirë mund të shpenzojnë shumë energji për kohë të shkurtër. Kështu, në 1 orë, mund të shpenzojnë 30% të konsumit total të energjisë brenda një dite, gjë që tek njerëzit “e zakonshëm” nuk mund të ndodhë;
- Tek sportistët, në vetëm pak minuta mund të rritet prodhimi i energjisë për 20 herë ose më shumë, krahasuar me atë që janë në qetësi;
- Sportistët e përdorin më mirë energjinë;
NGA ÇKA VARET SHPENZIMI I ENERGJISË TEK SPORTISTËT
- Nevoja për sasi të caktuar të materieve ushqyese rezulton nga konsumi i energjisë, por kjo, nga ana tjetër varet nga lloji dhe intensiteti i punës me të cilën merret, dmth., nga lloji i aktivitetit sportiv. Dallimet janë të dukshme, nëse krahasohen vetëm disiplinat e sprintit në atletikë (që zgjasin 10 sekonda), lojërat sportive (që zgjasin rreth 2 orë), maratonë ose gara në çiklizëm (të cilat zgjasin disa ditë). Me rritjen e shpejtësisë prej 3 m/sek në 6.6 m/sek, nevojat e energjisë rriten për 8 herë, nëse notojnë me shpejtësi prej 0.33 m/sek dhe e rrisin shpejtësinë në 1 m/sek, sipas Trojçanec Z, 1992, konsumi i energjisë rritet për 5 herë. Konsumi i energjisë gjatë drejtimit në 100 m është një total prej 35 kcal, 400 m -100 kcal, dhe në maratonën – 2500 kcal. Shpenzimi i energjisë gjatë vrapimit në 100 metra në total është 35 kcal, në 400 m – 100 kcal dhe në maratonë – 2500 kcal. Por shpenzimi i energjisë për njësi kohore në sprinter është 10 herë më i madh se sa tek ato të maratonës. Pse? Sepse nëse i pari konsumon 35 kcal për 11 sekonda, kjo do të thotë se për 1 sekondë do të shpenzojë 3.2 kcal. Mirëpo gjatë maratonës harxhohen 2500 kcal për 2 orë e 30 minuta (150 minuta), harxhon rreth 0.28 kcal për sekondë – 2500/9000 (150 minuta nga 60 që të fitohet në sekonda = 0.28).
- Shpenzimi i energjisë varet nga masa trupore, për shkak se nevojat gjithmonë shprehen për kg të masës trupore. Është interesante të theksohet se në ato sporte ku ka kategori të ndryshme të peshës, sportistët e kategorive më të ulëta (me masë më të ulët trupore) harxhojnë më shumë energji për kg dmth., në masë (ndoshta për shkak se lëvizin më shumë). Interesant është fakti se peshëngritësit me masë më të madhe trupore, në terma absolutë, ngrenë pesha më të mëdha, por për kg të masës trupore, më shumë peshë ngrenë ato nga kategoritë më të vogla!
- Konsumi i energjisë varet edhe nga gjinia, kështu që sportistet femra shpenzojnë më pak energji sesa meshkujt (ndoshta për shkak të masës mesatare të trupit, për shkak të intensitetit më të ulët të punës ose për shkak të sasisë më të vogël të punës së kryer).
- Sa më e avancuar është teknika sportive, sipas Trojçanec Z, 1992, nevojitet më pak energji, pasiqë burimet energjetike shpenzohen në mënyrë më efikase. Sigurisht, një sportisti të mirë i nevojitet më shumë energji se sa një sportisti amator, por kjo vlen nëse krahasohen sportistët aktiv.
- Shpenzimi varet edhe nga kushtet e stërvitjes (temperatura, era – për skiatorët, notarët, çiklistët). Nëse stërviten në një vend më të nxehtë, sasia e proteinave duhet të rritet për 4-0.5 g/kg peshë trupore, ndërsa të zvogëlohet sasia e sheqerit (nga 0.6-1.0 g/kg peshë trupore) dhe yndyrnat (nga 0.5-0.6 g kg peshë trupore).
- Sa më interesante dhe sa më e ndryshme të jetë stërvitja, aq në mënyrë ekonomike shpenzohet energjia.
- Shpenzimi i energjisë varet edhe nga reflekset e kushtëzuara. Kështu pra, nëse atleti nuk e vëren se pista është shkurtuar, ai sillet sikur të vraponte të gjithë gjatësisë.
(Vijon: Karakteristikat e të ushqyerit tek sportistët)
