Shkruan: Prof. Dr. Gorica Breshkovska, Klinika e Pulmologjisë dhe Alergologjisë
Anafilaksa definohet si reaksion akut sistemik alergjik që ndodh si rezultat i lirimit të papritur të mediatorëve në qarkullimin e fituar nga qelizat yndyrore dhe bazofilet. Reagimi mund të variojë nga më i lehtë deri në kërcënues ose fatal dhe mund të jetë shumë progresiv.
Lista e shkaktarëve të këtij reaksioni kërcënues për jetën vazhdon gjithnjë të rritet. Shkaktarët më të zakonshëm janë: barnat, ushqimi, toksina nga insektet, vaksinat, lateksi, por më të zakonshmet janë barnat dhe ushqimet. Incidenca me të cilën paraqitet anafilaksa akoma nuk është e njohur, edhe pse ekzistojnë shumë studime dhe analiza. Ndërkombëtarisht, konsiderohet se rreth 154 episode fatale ndodhin në një milion pacientë të hospitalizuar. Megjithatë, incidenca e saktë ndoshta nënvlerësohet, pasi që një numër i madh rastesh nuk janë të raportuara.
Lirimi i mediatorëve të fuqishëm farmakologjik nga qelizat yndyrore ose nga bazofilet periferike është baza e skemës klinike së anafilaksës dhe reaksionit anafilaktoid.
Dallimi kryesor midis anafilaksës dhe reaksionit anafilaktoid është se anafilaksa përfshin një përgjigje antigjenike ndaj antitrupi IgE imunoglobulina, ndërsa reaksioni anafilaktoid nuk është përfshin IgE.
ANAFILAKSA
Anafilaksa paraqet reaksion të përgjithshëm IgE të shoqëruar me mbindjeshmëri, kundrejt një tjetër antigjeni si proteina, hapteni ose polisakaride. Tek pacientët e ndjeshëm, kontakti i parë me antigjenin stimulon prodhimin e formimit të antitrupave specifikë IgE ndaj atij antigjeni. Këto antitrupa lidhen me një receptor specifik për ta, i cili gjendet në sipërfaqen e qelizave yndyrore dhe bazofileve. Përveç kësaj, vjen deri te ndryshimi i sipërfaqes së membranës, domethënë degranulimit dhe lirimit të mediatorëve kimik tashmë të krijuar dhe deri te krijimi i mediatorëve potencial të rinj. Janë pikërisht këto mediatorë ato që japin pamjen klinike dhe simptomat klinike të anafilaksës.
Qelizat yndyrore janë thelbësore gjatë proceseve IgE inflamatore të asocuara. Ato gjenden në indet lidhëse në trup, por tek shumica gjenden në mukozë dhe indet nënlëkurore, alveolat pulmonare, mukozën gastrointestinale dhe mukozën e hundës. Në sipërfaqen e saj, qelizat yndyrore paraqesin një numër të madh të Fc receptorëve të afinitetit të lartë për IgE. Prandaj, sipërfaqja e çdo qelize yndyrore është e mbuluar nga molekulat IgE, të cilat janë të absorbuara nga qarkullimi dhe shërbejnë si receptorë për antigjentët specifik. Gjatë lidhjes së antigjenteve me IgE molekulat në sipërfaqen e qelizave yndyrore, ndodh aktivizimi dhe degranulacioni i tyre. Lirohet një sasi e madhe e histaminës dhe mediatorëve tjerë inflamator.
Histamina është mediator efekti i të cilit është përgjegjës për shumicën e manifestimeve të anafilaksës. Ajo shkakton shtrëngim të muskujve të lëmuar në rrugët e frymëmarrjes, mitër, GIT…
Tek mediatorët tjerë të reaksionit IgE anafilaktik të asocuar, hyjnë edhe metabolitët e acidit araksidonik: leukotrienet dhe prostaglandinat dhe tromboksan A2. Këto substanca mund të shkaktojnë tkurrje të muskujve të butë të rrugëve të frymëmarrjes, e rrisin përshkueshmërinë vaskulare, sekrecion në gjëndrat mukozale dhe vazodilatimi periferik.
MANIFESTIMET KLINIKE
Shenjat dhe simptomat e anafilaksës ndryshojnė varësisht paraqitjes dhe zhvillimit. Mund të preken lëkura, rrugët e sipërme dhe të poshtme të frymëmarrjes, sistemi kardiovaskular dhe trakti gastrointestinal, individualisht ose në kombinim.
Simptomat e para zakonisht shfaqen 5 deri në 30 minuta pas ekspozimit ndaj një antigjeni të caktuar, por reaksioni mund të vonohet dhe simptomat të paraqiten pas një ose më shumë orësh.
Simptomat klinike dhe shenjat e anafilaksës janë të ndryshueshme. Sipas disa studimeve, në më shumë se 90% të rasteve shfaqen simptomat e lëkurës. Urtikaria dhe angioedema shfaqen në 85-90% të pacientëve. Skuqja shfaqet në 45-55% të rasteve.
Simptomat respiratore, përfshirë simptomat në traktin e sipërm dhe të poshtëm respirator, zënë vendin e dytë për nga incidenca. 40-60% e pacientëve kanë vështirësi në frymëmarrje, dispne, wheezing ose edemë të traktit të sipërm respirator. Rinitis haset në rreth 15-20% të rasteve.
Shpesh, zhvillohet hipotensioni – në 30-35% të pacientëve. Sa i përket traktit të tretjes në 25-30%. të rasteve paraqitet diarre, dhimbje barku, neveri dhe vjellje. Më rrallë hasen simptomat si: dhimbje koke, probleme me shikimin, verbim të përkohshëm dhe dhimbje gjoksi.
Pretendohet se ekziston një korrelacion i drejtpërdrejtë midis ekspozimit ndaj ndonjë shkak – faktori të caktuar dhe ashpërsisë së reaksionit anafilaktik.
Për shkak të rrezikut të reaksioni dyfazësh, është e nevojshme që pacienti me reaksion të fortë anafilaktik të shtrohet në spital, në mënyrë që të monitorohet dhe të trajtohet si duhet.
Vdekshmëria nga anafilaksa zakonisht është për shkak të pengimit të rrugëve të frymëmarrjes ose goditjes kardiovaskulare. Rezultatet e hulumtimeve patologjike tregojnë për: hiperinflacionin akut pulmonar, edemë laringeale, edemë pulmonare, gjakderdhje alveolare, kongjestion dhe angioedemë.
Në disa raste, vdekja ndodh edhe pa ndryshime të dukshme patologjike dhe kjo është si rezultat i kolapsit kardiovaskular.
Vijon: Rrezik faktorët e anafilaksës
