Shkruan: Prof. Dr. Mirjana Koçova
pediatër endokrinolog dhe gjenetist
Tipari kryesor i fëmijërisë është rritja. Rritja normale është treguesi i shëndetit të përgjithshëm të fëmijës, por edhe aspekt i rëndësishëm i identifikimit të një individi dhe është një arsye e zakonshme për konsultime në klinikat pediatrike dhe endokrinologjike.
DINAMIKA E RRITJES
Gjatë fëmijërisë ekzistojnë faza me intensitet të ndryshëm të rritjes. Rritja më e shpejtë intrauterine zhvillohet kur fetusi nga qeliza vezë e fekonduar rritet mesatarisht 50 centimetra në gjatësi.
Në moshën një vjeçare kjo rritje është 25 centimetra, në moshën tre vjeçare 12.5, pastaj vazhdon 6-7 centimetra në vit në moshën parashkollore, 5-6 centimetra në vit deri në pubertet.
Gjatë viteve të pubertetit ndodh rritja e përshpejtuar e pubertetit. Fëmijët mund të rriten deri në 10 herë më shumë centimetra gjatë një viti. Rritja e përshpejtuar e pubertetit fillon rreth moshës 11 vjeçare tek vajzat dhe 13 vjeçare tek djemtë dhe mesatarisht zgjat rreth 2 vjet dhe është e lidhur me pjekurinë seksualе.
Rritja plotësisht ndalon tek vajzat deri në moshën 16 vjeçare dhe ndërsa tek djemtë deri në moshën 18 vjeçare, përfundimi i rritjes ndodh atëherë kur bashkohen skajet e eshtrave të gjata.
Rritja varet nga disa faktorë që e përcaktojnë llojin dhe dinamikën e rritjes, si dhe lartësinë përfundimtare – gjenetike, hormonale, ushqyese dhe emocionale.
HORMONI PËR RRITJE
Foshnja në mitër rritet nën ndikimin e hormonit insulinë, ndërsa hormoni i rritjes dhe ndërmjetësit e tij aktivizohen pas lindjes. Hormoni i rritjes tajitet nga pjesa e përparme e hipofizës. Nën ndikimin e tij, prodhohet faktori kryesor i rritjes – hormoni IGF1 (faktori i rritjes i ngjashëm me insulinën), i cili prodhohet në mëlçi dhe pjesërisht në veshka, ndërsa vepron në skajet e eshtrave të gjata (epifizat). Në këto çarje, qelizat e eshtrave rriten me shpejtësi, vertikalizohen, kalcifikohen dhe kështu ndodh rritja e vazhdueshme. Vetë hormoni i rritjes ndikon në një masë më të vogël dhe direkt mbi epifizat, duke shkaktuar zgjatim të eshtrave të gjata.
Hormoni i rritjes prodhohet në formën e pulsit që është më i zakonshëm gjatë natës.
Është i njohur fakti se fëmijët që flenë mirë, rriten më mirë. Përveç hormonit të rritjes, rritja varet edhe nga prodhimi normal i hormoneve të tjera, si hormonet tiroide dhe hormonet e pjekurisë seksuale gjatë pubertetit.
MARRJET KALORIKE
Është e padiskutueshme që për rritjen normale janë të nevojshme marrjet e duhura kalorike, por vetëm të ushqyerit nuk është faktori kyç. Është e nevojshme që për çrregullime serioze dhe të vazhdueshme të të ushqyerit ose çrregullime në përdorimin e ushqimit të konsumuar nga organizmi për të ngadalësuar rritjen.
Kështu, disa sëmundje kronike tek të cilat është i çrregulluar të ushqyerit ose përdorimi i ushqimit, ose metabolizmi i përshpejtuar, mund të çojnë në ngadalësimin e rritjes: sëmundjet kronike të ndonjë organi të brendshëm, duke përfshirë anomali të ndryshme kongjenitale të zorrëve, zemrës, veshkave , mushkërive, trurit, çrregullime të ndryshme endokrine të gjëndrës tiroide, gjëndrave mbiveshkore, hipofizës, dhe të ngjashme.
Fëmijët që kanë oreks të dobët, por janë të shëndetshëm, zakonisht nuk kanë çrregullime të rritjes. Një lartësi solide është e njohur midis anëtarëve të etnive të caktuara dhe fiseve afrikane që jetojnë në kushte shumë kufizuese.
