Kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht që dikush të bjerë menjëherë në depresion nëse fle shumë ose nuk mund të flejë – është e mundur që të përfshihen disa vështirësi të tjera shëndetësore, por edhe stresi nga dita e mëparshme e punës ose thjesht rrethanat aktuale të jetës. Prandaj, është e rëndësishme që vazhdimisht të kujdeseni për shëndetin tuaj mendor, të jeni të vetëdijshëm për pikat tuaja të forta dhe të dobëta, si dhe për mundësitë që mund të përdorni për rritjen dhe zhvillimin personal. Kur është koha për të kërkuar ndihmë dhe si të njohim simptomat e ankthit dhe depresionit, shpjegon psikologia Nikolina Vodanoviq.
SIMPTOMAT KRYESORE TË ANKTHIT DHE DEPRESIONIT – CILAT JANË, SI TË NJIHEN, A JANË TË NDRYSHME TE FËMIJËT DHE TË RRITURIT?
Ankthi dhe çrregullimet depresive po bëhen problem në rritje mes njerëzve. Çrregullimet e ankthit mund të klasifikohen sipas simptomave fizike, njohëse, emocionale dhe të sjelljes. Kështu, simptomat fizike përfshijnë rrahjet e zemrës, vështirësi në frymëmarrje, mbytje, dridhje të trupit, djersitje, nauze, të vjella, valë të nxehta ose të ftohta, shtrëngim në gjoks dhe simptoma të ngjashme.
Kognitive përfshijnë shqetësimin, harresën, vështirësinë për t’u përqendruar, vështirësinë për të kujtuar, parashikimin e ngjarjeve të frikshme në të ardhmen, vetë-imazhin dhe situatat e dobëta dhe besimet se gjërat do të përfundojnë keq. Simptomat emocionale manifestohen në nervozizëm, shqetësim, pasiguri, tension, prani të frikërave të ndryshme, duke përfshirë frikën e humbjes së kontrollit, por përfshijnë edhe nervozizëm dhe pagjumësi. Sjellja i referohet situatave në të cilat njerëzit shmangin situatat dhe kontaktet me njerëz që u shkaktojnë ankth, si dhe ndrojtjen, tërheqjen dhe pasigurinë në kontaktet sociale.
Simptomat e depresionit mund të shfaqen në ndryshimet e humorit, duke e bërë një person të ndihet i trishtuar, i dekurajuar, i pashpresë, bosh dhe sikur të mos ketë ndjenja ose të ndihet i shqetësuar. Simptomat e depresionit përfshijnë humbjen e interesit – njerëzit mund të humbasin interesin për aktivitetet dhe hobi që i kanë shijuar deri vonë, tërheqja sociale është gjithashtu e mundur, ndërsa tek disa njerëz është gjithashtu e mundur ulja e dëshirës seksuale në krahasim me periudhën e mëparshme. Vështirësia për të fjetur, e cila manifestohet në formën e pagjumësisë, vështirësisë për të fjetur, zgjimi gjatë natës dhe pamundësia për të mos fjetur përsëri ose zgjimi shumë herët, mund të jenë gjithashtu disa nga simptomat e depresionit, si dhe gjumi i tepërt. Energjia e reduktuar e jetës mund të jetë edhe një nga treguesit se personi po lufton me depresionin, manifestohet në një ndjenjë të vazhdueshme të lodhjes dhe rraskapitjes që personi ndjen edhe pse nuk ka pasur asnjë përpjekje fizike më parë, por aktivitete të vogla ditore si p.sh. larja e dhëmbëve dhe veshja mund të jetë shumë rraskapitëse për një person.
Ndjenjat e pavlefshmërisë ose fajit mund të jenë një nga simptomat më të forta të depresionit, pasi personi mund të ketë mendime dhe përfundime joreale për veten e tij dhe ta shohë veten negativisht dhe si më pak të vlefshëm. Kjo kategori simptomash nënkupton preokupim me fajin dhe dështimet e vogla personale të së kaluarës, vetëkritikën e tepërt, por edhe faktin që njerëzit mund të kenë ndjenjë të ekzagjeruar përgjegjësie për disa ngjarje të pafavorshme dhe shpesh fajësojnë veten për sëmundje dhe vështirësi që lidhen me sëmundjen, (për shembull, vështirësi në marrëdhëniet shoqërore dhe mjedisin e punës). Gjithashtu, tregues i depresionit mund të jenë vështirësitë në përqendrim, të menduar, kujtesë dhe vendimmarrje.
SI TË KUJDESENI PËR SHËNDETIN MENDOR DHE TË PARANDALONI PROBLEMET?
Kur flitet për shëndetin mendor, tema shpesh kthehet tek çrregullimet mendore dhe vështirësitë emocionale si depresioni, çrregullimet e ankthit apo varësitë, por shëndeti mendor si term do të thotë shumë më tepër, sesa thjesht mungesë e sëmundjes mendore.
Organizata Botërore e Shëndetësisë e përkufizon shëndetin mendor si “gjendje mirëqenieje në të cilën një individ realizon potencialin e tij, mund të përballojë streset e jetës së përditshme, mund të punojë në mënyrë produktive dhe të frytshme dhe është në gjendje të kontribuojë për komunitetin e tij”.
Nga përkufizimi i OBSH-së, i cili thotë se “shëndeti është gjendje e mirëqenies së plotë fizike, mendore dhe sociale, dhe jo vetëm mungesë e sëmundjes dhe dobësisë”, është evidente se nuk ka shëndet nëse nuk ka shëndet mendor. Shëndeti mendor nuk do të thotë që të jemi gjithmonë të lumtur dhe me humor të këndshëm. Ne të gjithë përballemi me vështirësitë e jetës, streset dhe humbjet dhe më pas ndihemi të frikësuar, të shqetësuar, të zemëruar, të trishtuar… Shëndeti i mirë mendor na lejon të pranojmë emocionet tona dhe të përballemi me vështirësitë duke përdorur burimet dhe aftësitë tona.
Shëndeti mendor nënkupton gjithashtu aftësinë për të ndryshuar, përshtatur dhe përballuar vështirësitë dhe stresin. Le të themi se po përgatisim darkën për miqtë dhe në minutën e fundit kuptojmë se kemi harruar të blejmë sallatë. Kur jemi me shëndet të mirë mendor, mund të mendojmë për mundësi të tjera: mund të vrapojmë në dyqan, mund të anashkalojmë sallatën, mund t’i kërkojmë njërit prej të ftuarve të blejë një sallatë pas mbërritjes, mund të shikojmë në frigorifer për të parë nëse kemi ndonjë alternativë… Në këtë mënyrë, ne mbajmë fleksibilitet dhe mund të zgjidhim problemet. Kur shëndeti mendor nuk dëmtohet, ne fillojmë ta humbasim atë fleksibilitet dhe përdorim gjithmonë të njëjtat strategji përballuese, pavarësisht nëse janë të përshtatshme për situatën apo jo. Ose shmangim përballjen me vështirësi në përgjithësi, në situatën e mësipërme kjo do të nënkuptonte, për shembull, anulimin e darkës.
SA NJERËZ JANË SOT GATI TË PRANOJNË HAPUR DHE ME TOLERANCË VËSHIRËSITË MENDORE SI NJË PROBLEM REAL QË NUK MERITON STIGMATIZIM DHE DISKRIMINIM?
Shëndeti mendor na prek të gjithëve dhe është jashtëzakonisht e rëndësishme që shteti dhe shoqëria të njohin rëndësinë e ruajtjes së shëndetit mendor të qytetarëve dhe të angazhohen në kërkimin, planifikimin dhe zbatimin e aktiviteteve që nxisin dhe mbështesin zhvillimin e shëndetit mendor, si në sistemin arsimor, si dhe në segmente të tjera të shoqërisë.
Nevoja për mbështetje cilësore dhe afatgjatë psikosociale është e madhe, listat e pritjes janë të gjata dhe numri i profesionistëve të disponueshëm për të ofruar shërbime psikosociale, si dhe mbështetja dhe asistenca psikosociale falas në dispozicion, është shumë herë më e vogël dhe nuk arrin të përmbushë e të përgjigjet ndaj nevojave dhe kërkesave të individit dhe komunitetit kur flasim për ruajtjen, përmirësimin dhe mbrojtjen e shëndetit mendor. Duke marrë parasysh listat kaq të gjata të pritjes, konkludojmë se qytetarët janë gjithnjë e më të hapur kur flasim për shëndetin mendor dhe në të njëjtën kohë ata janë më të gatshëm të kujdesen për mirëqenien e tyre në duart e tyre dhe të guxojnë të kërkojnë mbështetje profesionale. Duket se ngadalë, por sigurt, stigma në shoqëri po hiqet nga temat që përfshijnë shëndetin mendor, ankthin, depresionin dhe kërkimin e ndihmës.
