Пишува: Проф. д-р Елисавета Стикова, УКИМ–Медицински факултет со соработниците
Ковид-возраст е едноставна алатка, која овозможува проценка на индивидуалната медицинска вулнерабилност (чувствителност/ранливост) на секој поединец за развој на потешка форма на болеста КОВИД-19. Алатката е базирана на публикувани медицински докази за главните ризик фактори и нивното влијание врз очекуваната тежина на клиничката слика и исходот на болеста. Како основа за оваа алатка е земена биолошката возраст на пациентите/работниците, од причина што досегашните докази укажуваат дека токму таа е најголем ризик фактор за смрт од КОВИД-19. Така, на пример, литературните податоци покажуваат дека здраво лице на 60 години има 30 пати поголем ризик од смртен исход, во однос на здраво лице на 20 години.
Ковид-возраста ги сумира сите фактори што влијаат на очекуваниот исход на болеста, вклучувајќи ги возраста, полот и различните здравствени проблеми, кои ги има лицето за кое се однесува проценката. Функционира на принципот на „превод“ на поединечниот здравствен ризик фактор во години, кои се додаваат (или одземаат) од актуелните биолошки години (возраст) на лицето. На овој начин се добива „очекуван збир на години“, според кои натаму се проценува медицинската вулнерабилност, односно веројатноста за натамошниот очекуван исход од КОВИД-19 кај професионално експонираните работници.
Ковид-возраст не е егзактна клиничка мерка и не дава можност за „предвидување“ на развојот на клиничката слика на болеста кај заболените пациенти. Таа се користи само за калкулација на ризикот на работно место и проценка на коморбидитетните медицински состојби како фаворизирачки фактори во веројатноста за појава на тешка форма на болест кај вработените. Оттука, ковид-возраста се покажува како исклучително корисна алатка при проценката на специфичната работната способност на работници за работа на нивните работни места.
Врз основа на ковид-возраста докторот специјалист по медицина на труд може аргументирано да одлучи дали работникот може да се врати и/или да продолжи да работи на одредено работно место, минимизирајќи го притоа ризикот кај работникот да се развие тешка клиничка слика со трајни последици или смрт, како резултат на изложеност на SARS-CoV-2 вирусот на работно место. Ова е посебно значајно во воспоставувањето универзални мерливи и применливи критериуми за проценка на безбедно враќање на работа на хронично болните работници на нивните работни места.
За да се пресмета ковид-возраста се зема актуелната (биолошка) возраст на работникот и на неа се додаваат дополнителните години, коишто се специфични за секој поединечен медицински фактор на ризик и/или коморбидитетна состојба (астма, дијабетес, хипертензија, канцер, кардио-васкуларни болести, здебеленост….). Така се добиваат т.н. еквивалентни ковид-години, а збирот на додадените еквивалентни години и биолошката возраст на работникот ја дава неговата „ковид возраст“. Табелата на додадените години на живот за секоја поединечна хронична состојба/болест може да се најде на стр. 18 и 19 од публикацијата на група автори, која неодамна ја објави Македонското здружение за заштита при работа „Проценка на ризик на работно место при професионална изложеност на SARS-CoV-2 вирусот“, која е достапна на табела за ковид возраст.
Во продолжение е еден едноставен пример за тоа како се пресметува ковид возраста.
Пример:
а. Здрава жена на возраст од 40 години има ковид-возраст од 35 години
б. Здрав маж на 40 години има ковид-возраст од 40 години
в. Маж на 45 години, кој има БМИ=35 и има тешка астма има ковид-возраст од (45+5+3)= 53 години
г. Жена на 45 години, која има БМИ=35 и има тешка астма има ковид возраст (45-5+5+3)=48 години
Мажот кој има 45 години од претходниот пример има медицинска вулнерабилност од 53 години, а жената од примерот, која ја има истата возраст истите клинички состојби како мажот (дебелина и присуството на астма), има медицинска вулнерабилност од 48 години, што значи дека нејзиниот ризик за смрт и развој на тешка клиничка слика на КОВИД-19 е помал во однос на прикажаниот маж од примерот.
Врз основа на пресметаната ковид-возраст, квантитативно се проценува веројатноста за појава и развој на многу тешка клиничка форма на болеста и/или појава на смрт, како што е објаснето во продолжение:
- Кога пресметаните години на ковид-возраст се над 85 години, се проценува дека има многу висока медицинска вулнерабилност и многу голема веројатност за развој на многу тешка клиничка слика и/или можен смртен исход,
- Кога пресметаните години на ковид-возраст се меѓу 70-85 години, се проценува дека има висока медицинска вулнерабилност и голема веројатност за развој на тешка клиничка слика со висока веројатност за хоспитализација и натамошен развој на трајни последици по здравјето на работникот,
- Кога пресметаната ковид-возраст е меѓу 50-69 години, се проценува дека има средна/умерена медицинска вулнерабилност и помала веројатност за развој на тешка форма на болеста и се очекува умерено-тешка клиничка слика, без трајни последици по здравјето,
- Кога пресметаната ковид-возраст е помала од 50 години, се проценува дека има мала медицинска вулнерабилност и мала веројатност за развој на тешка форма на болеста и се очекува таа да мине асимптоматски или да се развие лесна клиничка слика без последици по здравјето.
Но, како што сите работници не се исти според своите биолошки карактеристики (пол, возраст и сл.), ни сите дијагнози не се исти, според нивниот придонес како фаворизирачки коморбидитетни состојби од што зависи очекуваната прогноза и исход на болеста. Но, тоа што заслужува посебно внимание е и тоа дека сите работни места не се исти. Одредувањето на специфичната работна способност претставува процес во кој докторите специјалисти по медицина на трудот проценуваат дали работникот, со сите свои биолошки, психофизиолошки карактеристики и здравствени проблеми (хронични болести) е способен да ја врши својата работа и тоа на своето работно место, без ризик притоа да биде загрозено неговото здравје и живот.
Затоа, во услови на пандемија се настојува да се направи соодветна категоризација на работните места и тоа базирана на веројатноста за изложеност на SARS-CoV-2 вирусот на работниците на тие работни места. Засега, една од најприфатливите е поделбата на работните места во 4 категории и тоа:
- работни места со многу висока веројатност за изложеност на SARS-CoV-2 вирусот (медицински работници што работат на обезбедување здравствена заштита на Ковид-19 пациенти и на позитивни случаи)
- работни места со висока веројатност за изложеност на SARS-CoV-2 вирусот (медицински и други работници, кои во текот на својата работа можеби ќе дојдат во контакт со Ковид-19 пациенти и позитивни случаи – примарна здравствена заштита, амбулантско-поликлиничка специјалистичка дејност, фармацевти, стоматолози, физиотерапевти…..)
- Работни места со средна/умерена веројатност за изложеност на SARS-CoV-2 вирусот (работници кои при обезбедувањето на своите услуги може да дојдат во контакт со корисници и/или свои соработници, кои би можеле да бидат SARS-CoV-2 позитивни и/или болни од КОВИД-19, како што се: полицајци, возачи во јавен транспорт, пожарникари, продавачки, наставен кадар во сите нивоа на образование, социјални работници, шалтерски работници).
- Работни места со мала веројатност за изложеност на SARS-CoV-2 (канцелариска работа, без потреба за контакти со странки/клиенти или чести и фреквентни движења меѓу поголеми групи луѓе).
Во соработка со инженерите, стручните лица за безбедност на работа и докторите специјалисти по медицина на труд треба да ја идентификуваат веројатноста за инфекција на секое работно место, што зависи од видот и карактерот на работните задачи, како и од времетраењето на потенцијалната изложеност и степенот на преземени општи противепидемиски мерки и специфични мерки за спречување и контрола на ширење на инфекцијата.
Врз основа на така направената тимска проценка, во натамошната постапка докторите специјалисти по медицина на труд, треба да се произнесат дали работникот може да работи на работни места со многу висока, висока, умерена/средна или мала веројатност за изложеност со SARS-CoV-2 вирусот, и со тоа да ја минимизираат веројатноста за развој на тешка клиничка слика на КОВИД-19, доколку дојде до инфекција. Тие тоа може да го објективизираат и квантифицираат со користење на оваа нова алатка наречена ковид-возраст.
Се разбира дека на работните места каде има помала веројатност за изложеност може да работат работници со поголема ковид-возраст и обратно, таму каде има поголем ризик за изложеност би требало да бидат распоредувани лица со помала ковид-возраст. Методологијата за проценка на ризик, што е опишана во „Прирачникот за проценка на ризик на работно место“, дава квантитативни вредности за секоја од утврдените категории на веројатност за изложеност и за ковид-возраст, кои се вкрстуваат во колор базирани семи-квантитативни 4Х4 матрици со ковид-возраста. На таков начин, брзо, точно, мерливо и визуелно објективизирано може да се направи проценка на специфичната работоспособност на секој работник за неговото работно место.
Треба да се има предвид дека одговорноста за безбедноста и здравјето на работниците е во рацете на работодавачите.
Тие се должни преку ангажирање стручни лица за безбедност на работа и доктори специјалисти по медицина на труд од овластените установи, да ги преземат сите превентивни и корективни мерки за унапредување на здравјето на вработените и превенција на болеста. Оттука, тие своите работници задолжително треба да ги упатат на претходни или насочени здравствени прегледи, а докторот специјалист по медицина на труд врз основа на информациите за ковид возраста и ризикот на работното место треба да даде мислење за здравствената состојба и специфичната работната способност. Доколку таа проценка покаже дека работникот не може да работи на своето работно место, тоа не ја исклучува можноста тој да биде распореден на друго работно место каде има помала веројатност за изложеност на SARS-CoV-2 вирусот или да работи од дома, се разбира, доколку работниот процес тоа го дозволува. На тој начин се овозможува што поголем број работници да останат вклучени во работниот процес на компанијата, со минимални ризици за нивното здравје и безбедност.
Истовремено, докторите специјалисти по медицина на труд, во соработка со инженерите, стручните лица за безбедност на работа, треба да предложат дополнителен сет специфични превентивни и корективни мерки (инженерски, административни, организациски, носење лична заштитна опрема, информирање и обука на вработените и др.), кои би биле во согласност со општите противепидемиски мерки, што Владата ги усвои на нејзината 60-та седница во форма на протокол за заштита на работниците на секое работно место. На тој начин ќе се оптимизира ризикот на работните места и на нив ќе се распоредат работници во согласност со нивните психо-физички перформанси и актуелна здравствена состојба, со крајна цел да се заштити здравјето на работниците, но и да се обезбеди континуитет на бизнисот и економски заштеди, без нарушување на најдрагоценото нешто, а тоа е здравјето и животот на работниците на нивните работни места.
