Пишува: Александра Стојановска/saska@panacea.mk
Повеќето родители често не се сигурни кога прв пат треба да посетат дефектолог или логопоед. Вообичаено проблемите со говорот се забележуваат меѓу третата и четвртата година од животот, иако според дефектологот Агнеса Бесими од невладината организација за работа со деца со посебни потреби АУРА, овие проблеми всушност почнуваат многу порано, уште кога детето има само 18 месеци. Таа вели дека постојат многу причини за појава на проблеми со говорот кај децата, но нагласува дека прекумерната употреба на модерната технологија води до тоа да децата се затвораат во сопствен виртуелен свет под влијание на англискиот јазик кое води до тешкотии во комуникацијата на детето.
Кога едно дете треба да побара помош од дефектолог, кога е во прашање говорот?
Бесими: Кога се однесува до говорот, вообичаено родителите забележуваат некој недостаток или попреченост кога детето би требало да говори течно, т.е. на возраст од околу три до четири години. На таа возраст родителите ќе забележат дека нешто не е во ред со нивното дете, не може да изговори некој збор како што треба, не може да изговори некоја буква, има оскудно изразување, ги повторува речениците кои ги слуша или воопшто не говори. Всушност овие проблеми може да се и од пораната возраст на детето, бидејќи нормалниот типичен развиток на говорот на детето почнува од 18 месечната возраст кога тие почнуваат да изговарат реченици со два збора за да побарат нешто… Значи дека дури од тогаш може да се забележи попреченост на говорот.
Факт е дека се поголем број на деца имаат проблеми со говорот. Кои се причините?
Бесими: Причини за појава на проблеми или попреченост во говорот се многу, почнувакќи од генетскиот фактор, проблеми во текот на бременоста. Фактор може да биде и предвременото раѓање, дете родено со мала телесна тежина, хронични болести кај детето, заболувања кои го зафаќат системот на говор. Исто така во можни причини се вбројуваат и вирусните експоизиции и други чести инфекции, потоа епилепсија, други невролошки нарушувања, невролошки инфекции, сензорни нарушувања. Исто така атипични нарушувања на развојот како пример спектарот на аутизам, стравот, големи трауми, злоставувања на децата, малтретирање од родителите, други психички нарушувања може да се ризик фактори кога станува збор за говорот кај децата. Но, и неколку други фактори кои се забележуваат во последно време како „непотребата на детето за говор„, кога родителите им ја исполнуваат секоја желба на детето неоставајќи го детето да комуницира.
Прекумерната употреба на модерната технологија води до тоа да децата се затвораат во сопствен виртуелен свет под влијание на англискиот јазик води до тешкотии во комуникација со детето.
Што е дислалија и каков вид на дислалии постојат?
Бесими: Дислалија е нарушување на говорот кој се јавува од структурни проблеми на органите за говор на детето. Проблемот се јавува во изговорот на определени фонеми и во потешките случаи говорот на детето е толку нарушен што тоа никој не може да се разбере. Нормално е некогаш децата да не можат да изговорат некоја буква но, со време тоа се корегира. Патолошки е кога проблемот се јавува со повеќе букви и не се корегира и после пет годишна возраст.
Видови на дислалија се:
Еволутивна дислалиа која се случува кога детето не е во можност да имитира говор како што треба и тоа го менува.
Фунцијонална дислалија, се јавува како нарушување во развојот на артикулација на говорот како резултат на несоодветниот развој и нефункционалност на периферните органи за говор. Нарушувањето може да се јави кај секоја буква но, најчести се измени на буквите с во тх или во з и др, промени на буквите р во л или ј, на буквите л во ј или промена на буквата ч.
Аудиолошка дислалија, се јавува кај деца со нарушен слух или глуви деца кои говорот го слушат механички од неможноста за слух и затоа доаѓа до нарушување на изговорот на фонемите и несоодветна артикулација.
Органска дислалија, која е резултат на оштетување на централниот нервен систем или на органите за говор како јазикот, усните и др.
Колку време е потребно и како протекува оспособувањето на овие деца?
Бесими: Не може да се каже дека има определен временски рок за добивање на посакуваните ефекти кај нарушувања на говорот кај децата. Се зависи од капацитетот на детето како и од видот и обемот на оштетувањата. Интензивна индивидуална работа со детето со логопед и дефектолог може да трае со месеци, па дури со години. Работата која треба да се направи треба да е индивидуална, треба да се подготви соодветно во согласнот со потребите, способносите и оштетувањата на детето за да се воспостави соодветна и квалитетна комуникација со него.
Се крие ли зад говорно-јазичното пореметување и уште некој проблем, како на пример проблем со вниманието?
Бесими: Има и многу други оштетувања кои може да ги пратат оштетувањата на говорот. Почнувајќи со оштетување на слухот и од недостатокот на оваа сетило, детето не може да имитира и артикулира гласови (треба да имаме предвид дека децата со оштетен слух може да говорат). Исто така и нарушувањата од спектарот на аутизам може да соодејствуваат со нарушувањата на говорот и отсуство на говор, како и еколаличен говор (повторување на зборовите) кој е еден од доминантните симптоми во појата на ЧСА. Исто така децата со дефицит во интелект може да имат нарушување на говорот како и на поврзувањето на речениците. Децата со нарушување на однесувањето како и хиперактивните деца може да развијат дислалија. Децата со психолошки нарушувања како страв, злоставување, малтретирање или трауми моше да развијат нарушување на говор како пелтечење или селективен престанок на говорот до целосен престанок на говор на определено време.
Зошто е важна логопедската(дефектолошка) превентива за правилен развој на говорот кај детето? Што подразбира тоа?
Бесими: Интервенцијата на дефектолог или логопед е значајна за децата со нарушување на говорот за да имаат развој на комуникација со општеството и да знаат како да ги искажат нивните потреби и желби. Кај едно дете кое не говори или сосема малку говори треба да се работи за да тоа во најмала рака развие еден основен говор со кој ќе биде во можност да побара некоја потреба, се со цел на спречување на понатамошни фрустрации. Секако ова важи и за децата со нарушување на артикулацијата на гласови и слогови да во некоја блиска иднина бидат независни во нивната комуникација и понатамошниот развој, бидејќи во опшеството комуникацијата и размената на информации се прави најчесто преку говор. Додека децата кои вообичаено говорат на странски јазик најмногу англиски но, не и на својот мајчин јазик, потребно е првично се воспостават лигвистичките основи на мајчиниот јазик бидејќи на тој начин ќе се продолжи комуникацијата со опшеството и образованието за да се спречи понатамошни проблеми на детето.
