Атеросклерозата е промена на ѕидот и луменот на артеријата која започнува со масни наслаги во ѕидот на артеријата. Со текот на времето, масните наслаги на ѕидот стануваат калцифицирани, што ја прават артеријата крута и нееластична и го стеснува нејзиниот лумен се до можно целосно запушување. Ризик фактори за појава на атеросклероза се пушење, висок крвен притисок, дијабетес, покачени масти во крвта, дебелина, седечки начин на живот“, објаснува д-р Анте Петрушиќ, интернист-кардиолог.
Атеросклерозата може да се појави во која било артерија во телото, но во некои е почеста, на пример во каротидните артерии во вратот кои носат крв до мозокот или во која било артерија во внатрешноста на черепот што го снабдува мозокот со крв. Атеросклерозата на бубрежните артерии го загрозува протокот на крв во бубрезите и го зголемува крвниот притисок. Стеснувањето на артериите кои ги снабдуваат нозете со крв може да доведе до гангрена и, во краен случај, до ампутација на ногата.
„Атеросклерозата може да ги зафати левата или десната коронарна артерија, кои носат артериска крв богата со кислород и хранливи материи до срцевиот мускул. Во овој случај, зборуваме за коронарна атеросклероза“, вели д-р Петрушиќ.
Атеросклеротичните артерии се кревки, па под притисок во мозокот често пукаат, предизвикувајќи крварење во мозокот или поради склерозата целосно се запушени, па и во двата случаи предизвикуваат мозочен удар. Коронарната атеросклероза предизвикува послаб проток на крв во срцевиот мускул, особено при физички напор и предизвикува болка во градите позната како ангина пекторис.
„Целосното запушување на левата или на десната коронарна артерија или некоја нивна гранка доведува до срцев удар со измуриање на дел од срцевиот мускул кој останува без снабдување со крв“, потеницра интернистот.
Атеросклерозата е хронична болест која се карактеризира со стеснување и зацврстување на артериите поради таложење на масти, холестерол и други супстанци на нивните ѕидови. Овие таложења, познати како плаки, го ограничуваат протокот на крв низ артериите и можат да предизвикаат сериозни здравствени проблеми, како срцеви удари, мозочни удари и периферни артериски болести.
Како се развива атеросклерозата?
Атеросклерозата започнува како микроскопски оштетувања на ендотелот – тенкиот слој клетки што ги обложува артериите одвнатре. Причините за овие оштетувања вклучуваат висок крвен притисок, пушење, дијабетес, високи нивоа на холестерол и триглицериди во крвта, како и хронично воспаление. Како што ендотелот се оштетува, телото реагира со таложење на липиди, холестерол и калциум во ѕидовите на артериите, формирајќи плаки.
Со тек на време, овие плаки можат да станат поголеми и да го ограничат протокот на крв, или дури и да се распукаат, што доведува до формирање на тромб кој може целосно да ја блокира артеријата. Ова може да предизвика срцев удар ако се случи во коронарните артерии, или мозочен удар ако е засегната артерија која ја снабдува мозокот.
Ризик фактори за атеросклероза
Неколку фактори го зголемуваат ризикот од развој на атеросклероза:
- Висок крвен притисок – го оштетува ендотелот и ги прави артериите поранливи на таложење на плаки.
- Пушење – го намалува нивото на кислород во крвта и предизвикува оштетувања на артериите.
- Висок холестерол и триглицериди – особено високо ниво на ЛДЛ (лош) холестерол кој се таложи во ѕидовите на артериите.
- Дијабетес – високото ниво на шеќер во крвта го оштетува ендотелот и придонесува за таложење на масни наслаги.
- Нездрав начин на живот – вклучува физичка неактивност, неправилна исхрана богата со заситени масти и прекумерна телесна тежина.
Симптоми и компликации
Атеросклерозата најчесто не предизвикува симптоми сè додека артериите значително не се стеснат и протокот на крв не се намали. Симптомите зависат од тоа кои артерии се засегнати:
- Коронарна артериска болест: болка или притисок во градите (ангина), отежнато дишење, замор.
- Цереброваскуларна болест: слабост или трнење на лицето или екстремитетите, потешкотии при говор и разбирање, проблеми со видот.
- Периферна артериска болест: болка во нозете при одење (интермитентна клаудикација), слаб пулс во екстремитетите.
Атеросклерозата може да предизвика сериозни компликации како инфаркт на миокардот, мозочен удар или гангрена ако се засегнати артериите на нозете.
Дијагноза и третман
Дијагнозата на атеросклерозата се врши со различни методи, вклучувајќи анализа на крвта за проверка на нивото на холестерол, електрокардиографија (ЕКГ), ехокардиографија, компјутерска томографија (КТ) или ангиографија за да се визуелизираат артериите.
Третманот на атеросклероза се фокусира на контрола на ризик факторите и спречување на прогресијата на болеста:
- Медикаментозен третман: лекови за намалување на холестеролот (статини), антихипертензиви за контрола на крвниот притисок, антиагреганти за спречување на тромбоза.
- Промена на животен стил: здрава исхрана богата со овошје, зеленчук и интегрални житарки, редовна физичка активност, одвикнување од пушење.
- Инвазивни процедури: ангиопластика со поставување на стент за проширување на стеснетите артерии, или бајпас хирургија ако има сериозни блокади.
Превенција
Превенцијата на атеросклерозата се базира на одржување на здрави навики, како урамнотежена исхрана, редовна физичка активност и избегнување на штетни навики како пушењето. Редовните здравствени прегледи за мерење на крвниот притисок, холестеролот и нивоата на шеќер во крвта можат да помогнат за рано откривање на ризик факторите и да спречат развој на болеста.
Атеросклерозата е сериозна, но превенибилна болест. Со здрав начин на живот и соодветна медицинска грижа, ризикот од компликации може значително да се намали.
