Пишува: Д-р Бјанка Чачев Спанчевска

Невропсихијатар

Во современите услови на живот и работа, професионалниот стрес честопати може да доведе до состојба на т.н. согорување или бурнаут. Ова претставува општествен и професионален проблем, кој долгорочно влијае на психофизичкото здравје на работникот, на резултатите од неговата работа, мотивација, но и на животот воопшто. Овој синдром е толку чест што Светската здравствена организација уште пред неколку децении прогласила епидемија на бурнаут-синдром. Овој синдром е реакција на организмот на хроничен долготраен стрес на работното место, а може да се појави и во професионалниот однос со колегите и со клиентите. Од него страдаат сите, но најмногу оние што имаат хуманистичка професија, претежно лекари и медицински персонал, но и професии што со себе носат голема одговорност и кај кои нема место за грешки.

СИМПТОМИ

Согорувањето се манифестира со низа телесни и ментални симптоми на исцрпеност, кои се резултат на хронична емоционална исцрпеност и негативни меѓучовечки односи на работното место, но и во сите сфери на социјалниот живот. Во таква состојба пациентот има чувство на постојана напнатост, без соодветен начин да се одбрани од долготрајниот притисок. Немоќта за одбрана, потоа прави чувство на беспомошност, замор и исцрпеност, а неретко се јавуваат и посериозни проблеми, како когнитивни (спознавателни) нарушувања, зголемена анксиозност и тешка депресија. Некои автори сметаат дека овој синдром е облик на депресија, а други пак дека бурнаут е посебен синдром, бидејќи се поврзува исклучиво со случувањата на работното место, а депресијата не можеме да ја поврземе само со професијата.

Централен симптом на синдромот на согорување најчесто е емоционалната исцрпеност.

Кога емоционалните резерви ќе се исцрпат, човекот се чувствува исцедено, не дава онолку колку што добива и не е способен психолошки да се посвети толку колку што бара работата што ја извршува. Константноста на давање без реципроцитет со текот на времето ја празни емотивната акумулација на професионалецот, развивајќи чувство на истрошеност и неможност за понатамошно давање.

При синдромот на согорување, се јавува и деперсонализација, односно развивање различни ставови и односи со колегите, клиентите и со непосредното опкружување. Тоа често се манифестира со рамнодушен, бесчувствителен и негативен став, кој може да прерасне во грубо однесување кон околината.

ОД ГУБЕЊЕ САМОДОВЕРБА ДО ТЕШКА ДЕПРЕСИЈА

Чувството дека не сме доволно ефикасни во работата, кое го следи бурнаут синдромот, може да премине во екстремно чувство на неадекватност и неуспех, по што почнуваме да ги губиме самодовербата и себепочитувањето и, неретко, да паднеме во тешка депресија.

При синдромот на согорување, подлегнуваат оние што се постојано изложени на хроничен стрес, но човекот почнува да согорува тогаш кога ќе увиди дека не е еднаков со другите и не напредува како нив, дека неговиот труд не се цени и почитува, дека она што го дава и инвестира како професионалец и како личност не е соодветно пофалено, наградено или платено.

При син­дром на со­го­ру­ва­ње, по­крај пси­хо­ло­шки, се ја­ву­ва­ат и фи­зич­ки те­го­би:

• За­мор
• Пре­ма­ле­ност
• Не­о­дре­де­ни бол­ки
• Гла­во­бол­ка
• Сто­мач­ни те­го­би
• Не­со­ни­ца или че­сти бу­де­ња во те­кот на но­ќта
• Ва­ри­ра­ње на те­лес­на­та те­жи­на
• По­ка­чен ше­ќе­р во кр­вта
• На­ма­лен иму­ни­тет
• Це­ре­бро­ва­ску­лар­ни бо­ле­сти

ЗАШТИТА И ТЕРАПИЈА

Нај­важ­на­та ра­бо­та во ле­ку­ва­ње­то на овој син­дром е проб­ле­мот да се пре­поз­нае на време  да се сфа­ти ка­ко се­ри­оз­на со­стој­ба.

Ле­ку­ва­ње­то мо­же да би­де мно­гу те­шко, би­деј­ќи мо­ра да се нај­дат но­ви мо­ти­ви пациентот да про­дол­жи по­на­та­му, а тоа ба­ра го­ле­ма про­ме­на во не­го­во­то од­не­су­ва­ње. Има по­ве­ќе стра­те­гии за пре­вен­ци­ја на син­дро­мот. Ед­ни­те се од­не­су­ва­ат на тоа ка­ко поединецот ка­ко лич­ност мо­же сам да си по­мог­не, а дру­ги­те се ор­га­ни­за­ци­ски стратегии што треба да ги на­пра­ват фирми­те. По­е­ди­не­цот пр­во мо­ра да се еду­ци­ра за овој проб­лем, да би­де све­сен за сво­и­те чув­ства, да на­у­чи да го гра­ди сво­јот при­ва­тен жи­вот, да ги раз­ви­ва ко­му­ни­ка­ци­ски­те ве­шти­ни, да се под­го­тви за тоа што го оче­ку­ва на про­фе­си­о­на­лен план. По­крај тоа, тој тре­ба да се за­ни­ма­ва и со дру­ги актив­но­сти, да си нај­де хо­би, фи­зич­ки да се ре­кре­и­ра, да се ре­ла­кси­ра, но и да си по­ста­ви граници, да раз­мис­лу­ва ра­ци­о­нал­но, па ду­ри да на­у­чи и да ка­жу­ва „не“.

Стра­те­ги­ја­та што тре­ба да ја на­пра­ват фирмите  за за­шти­та на сво­и­те вра­бо­те­ни од син­дро­мот на со­гору­ва­ње зна­чи стратегија на ра­ко­во­де­ње, тре­нинг и обу­ки по­вр­за­ни со ра­бот­но­то ме­сто на вра­бо­те­ни­те, гри­жа за но­ви­те ра­бот­ни­ци, гра­де­ње ти­мо­ви и ор­га­ни­за­ци­ски раз­вој, ограничување на бро­јот на кли­енти, рамноправо рас­по­ре­ду­ва­ње на те­шки­те задачи, огра­ни­чен број ра­бот­ни ча­со­ви,  ед­на­кви мож­но­сти за на­пре­ду­ва­ње, планирање…

При ле­ку­ва­ње­то мо­ра да се има­ат пред­вид при­чи­ни­те за на­ста­ну­ва­ње на син­дро­мот. На чо­ве­кот што е во бур­на­ут тре­ба вни­ма­тел­но и та­ктич­ки да му се при­ста­пи, а се препорачуваат со­ве­ту­ва­ње и те­ра­пи­ја. Прог­но­за­та најм­но­гу за­ви­си од ин­ди­ви­ду­ал­ни­те ка­ра­кте­ри­сти­ки на по­е­ди­не­цот, би­деј­ќи по­е­дин­ци­те што се свес­ни за по­ја­ва­та на бурна­ут, а не мо­жат да ја спре­чат, единс­тве­ни­от из­лез го гле­да­ат во на­пу­шта­ње на работното ме­сто.

♦♦♦♦ Во следното продолжение: Проучување и фази на синдромот на согорување