Пишува: Д-р Бјанка Чачев-Спанческа
Невропсихијатар
Во современите услови на живот и работа, професионалниот стрес честопати може да доведе до состојба на т.н. согорување или бурнаут. Ова претставува општествен и професионален проблем, кој долгорочно влијае на психофизичкото здравје на работникот, на резултатите од неговата работа, мотивација, но и на животот воопшто. Овој синдром е толку чест што Светската здравствена организација уште пред неколку децении прогласила епидемија на бурнаут синдром. Овој синдром на согорување е реакција на организмот на хроничен долготраен стрес на работното место, а може да се појави и во професионалниот однос со колегите и со клиентите. Од него страдаат сите, но најмногу оние што имаат хуманистичка професија, претежно лекари и медицински персонал, но и професии што со себе носат голема одговорност и кај кои нема место за грешки.
СИМПТОМИ
Согорувањето се манифестира со низа телесни и ментални симптоми на исцрпеност, кои се резултат на хронична емоционална исцрпеност и негативни меѓучовечки односи на работното место, но и во сите сфери на социјалниот живот. Во таква состојба пациентот има чувство на постојана напнатост, без соодветен начин да се одбрани од долготрајниот притисок. Немоќта за одбрана, потоа прави чувство на беспомошност, замор и исцрпеност, а неретко се јавуваат и посериозни проблеми како когнитивни (спознавателни) нарушувања, зголемена анксиозност и тешка депресија. Некои автори сметаат дека овој синдром е форма на депресија, а други, пак, дека бурнаут е посебен синдром, бидејќи се поврзува исклучиво со случувањата на работното место, а депресијата не можеме да ја поврземе само со професијата. Централен симптом на синдромот на согорување најчесто е емоционалната исцрпеност. Кога емоционалните резерви ќе се исцрпат, човекот се чувствува исцедено, не дава онолку колку што добива и не е способен психолошки да се посвети толку колку што бара работата што ја извршува. Константноста на давање без реципроцитет со текот на времето ја празни емотивната акумулација на професионалецот, развивајќи чувство на истрошеност и неможност за понатамошно давање. При синдромот на согорување се јавува и деперсонализација, односно развивање различни ставови и односи со колегите, клиентите и со непосредното опкружување. Тоа често се манифестира со рамнодушен, бесчувствителен и негативен став, кој може да прерасне во грубо однесување кон околината.
ГУБЕЊЕ САМОДОВЕРБА, ДЕПРЕСИЈА…
Чувството дека не сме доволно ефикасни во работата, кое го следи бурнаут синдромот, може да премине во екстремно чувство на несоодветност и неуспех, по што почнуваме да ги губиме самодовербата и себепочитувањето и, неретко, да паднеме во тешка депресија. При синдромот на согорување подлегнуваат оние што постојано се изложени на хроничен стрес, но човекот почнува да согорува тогаш кога ќе увиди дека не е еднаков со другите и не напредува како нив, дека неговиот труд не се цени и почитува, дека она што го дава и инвестира како професионалец и како личност не е соодветно пофалено, наградено или платено. Терминот бурнаут го вовел психологот Херберт Фројденбергер уште во 1974 година, дефинирајќи го како состојба на изумирање на мотивацијата за работа, особено таму каде што нечија посветеност или однос кон работата не ги даваат посакуваните резултати.
При синдром на согорување, покрај психолошки се јавуваат и физички тегоби
- Замор
- Премаленост
- Неодредени болки
- Главоболка
- Стомачни тегоби
- Несоница или чести будења во текот на ноќта
- Варирање на телесната тежина
- Покачен шеќе р во крвта
- Намален имунитет
- Цереброваскуларни болести
БУРНАУТ ФАЗИ
- Фаза на идеалистички ентузијазам
Полни сме со силна енергија, голема надеж и нереални очекувања кога почнуваме со работа. Во почетокот очекуваме пријатна клима, праведност за сите и дека колегите ќе нè прифатат. Во оваа фаза не се штедиме, подготвени сме да се жртвуваме и прифаќаме поголеми и потешки задачи, не оставаме време за приватниот живот, работата ни е на прво место, имаме големи амбиции за напредок во кариерата, главен мотив и двигател во животот ни е да се реализираме себеси на професионален план. Но кога одговорот на сето тоа е несоодветен, попусто трошиме енергија и работиме прекувремено, а тоа е најголемиот ризик за бурнаут.
- Фаза на стагнација
Почнуваат да се јавуваат тешкотии во комуникација со соработниците и со пријателите, почнуваме да забележуваме разлики, неправилности, фаворизирање на едни во однос на други, манипулација, па дури и задевање од претпоставените. Во оваа фаза на приземјување се уште си ја сакаме работата, работиме професионално, но без одушевување. Сфаќаме дека постојат и други интереси во животот, како семејство, лично усовршување, пријатели, други финансиски извори…
- Фаза на фрустрација
Емоционално се повлекуваме во себе и се изолираме. Почнуваме да се преиспитуваме колку сме ефикасни во професијата, која е смислата на работењето, особено ако има неправилности во неа (немање одмор, прекувремена, а неплатена работа, без награди за сработеното, манипулации или некоректен однос меѓу колегите итн.). Во оваа фаза се јавуваат и првите знаци на телесна исцрпеност, што е дополнителен стрес, кој води во последната фаза.
- Фаза на апатија
Имаме наполно загубена верба во себе и во својата компетентност и стануваме незаинтересирани за својата работа. Апатијата е едно од најтешките психички чувства кога веќе нема емоции. Таа не се однесува веќе само на професионалната сфера туку и на другите сфери од животот. Во оваа фаза е јасно дека имаме проблем. Тогаш или ќе ја промениме работата или ќе останеме кај што сме со целосна демотивираност. Честопати апатијата и заморот се толку силни што немаме сила ништо да промениме. Во ваква фаза тешко ќе оди и лекувањето.
