Псоријазата е честа, хронична, генетски детерминирана, инфламаторна дерматоза. Опфаќа 3 % од светската популација. Не е заразна. Се карактеризира со постоење на црвенкасти дамки препокриени со бели лушпи најчесто на трупот, лактите, колената, капилициумот и ноктите. Меѓутоа, можат да бидат зафатени и поголеми површини. Може да се јави на која било возраст кај обата пола. Дефинитивно излекување не е можно, таа перзистира во текот на целиот живот, со тенденција за егзацербација или влошување во зима и подобрување во лето. Неопходен е третман за цел живот. Кај повеќето пациенти псоријазата нанесува повеќе емотивна, отколку физичка болка.
Псоријазата ја нагризува сликата за сопствената личност и ја принудува личноста да се крие и чувствува засрамено. За да не ги откријат, често пациентите со псоријаза избегнуваат разни активности, меѓу кои и сончањето, а токму тоа може да го отстрани заболувањето. Затоа дури кога и пациентот има само неколку плаки заболувањето е потешко отколку што изгледа. ТИПОВИ: Хронична плакарна псоријаза (најчестиот тип на псоријаза со хронични, невоспалителни, добро дефинирани плаки), гутатна псоријаза (каде најчесто недела до две претходи стрептококна или вирусна инфекција на горни дишни патишта), инверзна псоријаза, пустуларна псоријаза (ретка форма, понекогаш и фатална), псоријаза предизвикана од ХИВ, еритродермична псоријаза (многу нестабилна форма, обично се јавува кај пациенти со претходно хронична форма, заради прекумерно користење на кортикостероидна терапија и злоупотреба, компликации од фототерапија, силен емотивен стрес), Рајтеров синдром и псоријатичен артрит.
РИЗИК ФАКТОРИ
Во етиологијата на псоријазата наследните фактори играат најважна улога. Степенот на наследување е 10 % со еден псоријатичен родител и 50 % со двајца такви родители. Генетичарите ја сместуваат во генетски комплексните болести како дијабетесот и ревматоидниот артритис. Меѓутоа само наследување никако не е доволно за појава на болеста, туку потребно е дејство и на други провокативни надворешни (тригер) фактори. Медикаменти: Литиум – кој се користи за третирање на одреден психички болести, како биполарност ја прави псоријазата потешка кај 50 % од луѓето кои ја имаат, Антималарици – можат да ги засилат псоријатичните промени 2-3 недели по земањето, Бета-блокатори – можат да ја влошат псоријазата, а се користат за третирање на висок крвен притисок кај 30 % од пациентите, Квинидин – медикамент кој се користи за третирање на пациенти со неправилно биење на срцето, Индометацин – за третирање артритис. Вирусни и бактериски болести на кожата: псоријазата може да биде посериозна кај пациенти со компромитиран имун систем, како луѓе со сида, кај луѓе подложени на хемотерапија за канцер, луѓе со автоимуни болестикако лупус најчесто, деца најчесто со гонореспираторни инфекции се со поголем ризик за влошена псоријаза. Повреди на кожата најчесто од вакцинација, изгореници од сонце, гребаници. Eмоционални стресови (иако стресот не може да предизвика псоријаза, може да предизвика егзацербација на веќе постоечките промени).
Луѓето со псоријаза кои живеат во предели со пониски температури знаат дека зимно време клиничката слика се влошува. Екстремно ладните времиња и сувоста на воздухот ја впиваат влагата од кожата и доведуваат до нејзина сувост и влошување на симптомите.
Дебелина: триењето и потењето кое се јавува особено во длабоките кожни набори. Тутунот: постојат студии кои докажуваат дека пушењето го зголемува за егзацербација на псоријатичните промени и тоа повеќе кај жени пушачи, отколку кај мажи. Алкохол: одредени студии докажуваат дека и алкохолот ги зголемува шансите за појава на псоријаза, заради афектирањето на хепарот, кое може да иницира појава на кандида, габа која може да ги влоши симптомите на псоријазата. Алкохолот, исто така, може да има опасни нус ефекти доколку се помеша со одредени медикаменти кои се користат за третирањето на псоријазата. Ниски температури: Луѓето со псоријаза кои живеат во предели со пониски температури знаат дека зимно време клиничката слика се влошува. Екстремно ладните времиња и сувоста на воздухот ја впиваат влагата од кожата и доведуваат до нејзина сувост и влошување на симптомите. Раса: Луѓето со посветла боја на кожата или посветол тен имаат поголема шанса да развијат псоријаза.
СИМПТОМИ И КЛИНИЧКА СЛИКА
Клиничката слика кај псоријазата е многу препознатлива. Првите псоријатични промени се јавуваат како еритемно-сквамозни папули или плаки, јасно ограничени од околната нормална кожа. Лушпата може да биде екстремно јака, особено на скалпот. Најчесто на самиот почеток псоријазата се јавува на лактите, колената, скалпот, глутеалниот расцеп и ноктите. Меѓутоа може да бидат зафатени и други регии. Текот може да биде акутен или субакутен или хроничен. Подеднакво се јавува кај обата пола и кај различни возрасни групи. Најчесто се јавува за прв пат во втората или третата деценија од животот. Заболувањето обично ги поштедува палмарната површина на дланките, табаните и лицето. Пруритусот може да биде различен.
ДИЈАГНОСТИЦИРАЊЕ
Дијагноза се поставува врз основа на деталната анамнеза, типичната клиничка слика, текот на болеста, како и патохистолошкиот наод, односно земање на материјал за биопсија и негова анализа. Од помош се и трите феномени кои се присутни при гребење на псоријатичните лезии, односно феноменот на стеаринска свеќа (лушпите лесно се ронат при гребење), феноменот на восочна дамка (количината при гребењето е секогаш поголема од очекуваното) и феноменот на точкесто крварење – Аушпицов феномен по отстранување на корупката, како и Кебнеровиот феномен, односно кај некои пациенти по нанесена механичка повреда на здрава кожа се појавуваат псоријатични лезии.
ПРОМЕНИ НА НОКТИТЕ
Малите вдлабнатинки на ноктите се најпознатата и, веројатно, најчестата абнормалност на ноктите предизвикана од псоријазата. Клетките на ноктените плочи се лупат исто како што се лупат и кај псоријатичната плака, со што се создаваат различен број на мали вдлабнатинки на површината на плочата на ноктите. Може да се јави онихолиза, односно одвојување на ноктот од лежиштето, придружено со жолта боја (честопати се толкува како габична инфекција). Може да се јават лезии во облик на масни дамки, дебрис под ноктите и разни деформитети.
ТЕРАПИЈА, ЛЕКУВАЊЕ
Со поставувањето на дијагнозата за која било форма на псоријазата се започнува со адекватна терапија која се дели на локална, системска и фототерапија. Основна цел на локалната терапија е отстранување на псоријатичните промени по кожата. Системската терапија се дава кај екстензивните, животозагрозувачки псоријази или кај резистентните на локална терапија. Се состои од цитостатици (метотрексат), ретиноиди и имуносупресивни медикаменти. И на крајот фототерапијата, односно терапијата со светлосни зраци. Затоа и се препорачува на пациентите со псоријаза сончање и бањање (таласотерапија) во море. Се користат и вештачки извори на УВ светлина како специјални медицински солариуми, i фотохемотерапија односно ув + фотосензибилизатор. Од биолошката терапија достапни се многу агенси кои селективно се насочени кон имунолошкиот систем, oвие биолошки агенси се протеини кои се сврзуваат со одредени клетки и немаат негативни ефекти за повеќе органи. Нам достапни ни се Алефацепт (Амевив), Етанерцепт (Ембрел) и Инфликсимаб (Ремикад). Достапни се многу локални и системски агенси. Ниеден од локалните лекови не е со сигурност ефективен. Кај сите е потребен долготраен третман за да се постигне ублажување кое често е привремено. Проблем претставува и придржувањето на пациентите кон терапијата, што е разбирливо. Пациентите се обесхрабрувааат поради скапиот локален третман кој трае со недели или месеци и има умерена ефикасност. Повлекувањето понекогаш трае кратко, а кремите стануваат помалку ефективни ако се употребуваат постојано. За пациентите со псоријаза која покрива повеќе од 20 % од телото потребни се посебни програми за лекување. Пред да се воведе терапијата мора да се одреди дали плаката е воспалена, односно да се одреди степенот на воспаление. Иритацијата може да предизвика дополнителна активност. Контролирање на стресот, колку е тоа можно.
ПОМАГА ЛИ НАРОДНАТА МЕДИЦИНА:
Во денешно време има широк спектар на медикаменти кои помагаат за ефикасно смирување на симптомите и промените од псоријазата. Лично не сум против народна медицина, односно бабини лекови, а веќе кога пациентот е решен да проба на своја рака тогаш претпазливо нека одлучи од каде и од кого зема препарати. (Алое вера, рибино масло.)
ПРЕВЕНТИВА
Сонце, консумирање зеленчук, омега-3 масни киселини (риба), ореви, маслинов зејтин, грашок, намирници со витамин А – неопходни за здрава кожа како морков и кајсија, со цинк – ракови, школки и сл. Да не се јаде масна храна, зачинета, да се јаде без конзерванси, газирани и алкохолни пијалаци во помали количини, цигари исто, со цел оддржување на здрава кожа.
