Пишува: Д-р Емилија Петановска Костова
Гинеколог
Инфертилитет по дефиниција значи неможност за забременување во период од една година, кога двојката има незаштитени сексуални односи. Инфертилитет е и кога жената забременува, но тие бремености завршуваат како абортуси или како мртвороденчиња.
Најчестите состојби кои водат до инфертилитет се:
- Полицистичен оваријален синдром
- Хормонален дисбаланс кој води до ановулации
- Ендометриоза
- Предвремено намалување на функцијата на овариумите
- Хиперпролактинемија
- Сексуално преносливи болести
- Абнормална продукција на сперматозоиди или функција заради генетски дефекти
- Неспуштени тестиси
- Варикоцела
- Идиопатски стерилитет и слично.
Освен овие состојби/болести, во инфертилитетот играат улога и животните навики. Тоа се променливи навики на начин на живот кои имаат улога врз здравјето и добросостојбата на единката. Одредени навики и состојби како возраста кога жената станува мајка, исхрана, телесна тежина, вежбање, стрес, користење на дрога и алкохол, пушење цигари, прекумерно консумирање на кофеин, изложување на токсини во животната средина играат голема улога, позитивна или негативна, врз инфертилитетот.
НАЈДОБРО РЕПРОДУКТИВНО ВРЕМЕ
Возраста на која двојката се одлучува за репродукција игра голема улога. Многу од двојките заради најразлични причини се повеќе се одлучуваат да станат родители на постара возраст. Моќта за оплодување кај мажот почнува да опаѓа по 35-та година. Тогаш опаѓаат параметрите на спермограмот како волумен и мотилите, а исто така и морфологијата е лесно променета. Над 40-та година веќе има и промени во ДНК на сперматозоидите. Најдоброто репродуктивно време за жените се нејзините дваесетти години, а моќта за оплодување постепено опаѓа речиси веднаш по 35-та година. Според одредени студии, моќта за оплодување под 30-та година е околу 71 процент, а над 36-та година веќе паѓа на 41 процент. Жените се раѓаат со сите ооцити за разлика од сперматозоидите кај мажите кои континуирано се произведуваат, но само 400-500 ооцити се овулирани. Како што опаѓа бројот на ооцити, така менструалните циклуси кај жената се скратуваат и стапката на инфертилитет се зголемува. Исто така, стапката на анеуплоиди и хромозомски нестабилни плодови расте со возраста на жената.
ИСХРАНА
Исхраната е еден од животните фактори што имаат влијание врз репродуктивниот потенцијал и кај жените и кај мажите. Кај мажите исхрана богата со јаглехидрати, влакна, овошје и зеленчук ги подобрува параметрите на спермограмот, додека исхрана богата со протеини и масти генерално влијае негативно. Антиоксиданти се супстанции кои инхибираат оксидација преку намалување на потенцијално опасните оксидирачки агенси што се создаваат во организмот.
Доколку во организмот има недостиг од антиоксиданти, тогаш има натрупување на штетните материи и оксидативен стрес.
Тој оксидативен стрес води до намалување на протеините и липидите во спермата како и до ДНК-фрагментација и дисфункционална сперма. Пример за антиоксиданти се витамин Ц, витамин Е, селен, каротеноиди. На пазарот постојат повеќе препарати кои се балансирани и служат за подобрување на квалитетот на спермата. Консумацијата на алкохолни пијалаци како дел од исхраната негативно влијае врз репродуктивниот потенцијал преку атрофија на тестиси, намалување на либидото и намалување на концентрацијата на сперматозоиди.
Исхраната кај жената исто така има улога во нејзиниот фертилен потенцијал, посебно врз овулацијата.
За разлика од машката популација, исхрана богата со јаглехидрати кај жената има негативен ефект. Во исхраната кај жена којашто се обидува да остане бремена би требало да има: Храна богата со протеини (подобро растителни наспроти животински), млечни продукти богати со масти, овошје, зеленчук, риба и, секако, голема улога играат мултивитаминските препарати кои содржат фолна киселина, витамин Б6, витамин Е и железо. Кофеинот има негативен ефект врз женската фертилност. Консумација на 500 мг кофеин дневно го зголемува времето за зачнување на 9 и пол месеци и исто така е поврзано и со поголема стапка на рани абортуси.
ВИШОК КИЛОГРАМИ
Индексот на телесна тежина (Body mass index) е вредност која се добива со делење на масата со висината на одредена личност.
Епидемијата на обезитет или пациенти со прекумерна телесна тежина е сериозна закана не само во индустриски развиените земји туку и во земјите од развој. Според најновите статистички податоци, адултната обезност е застапена со 37 проценти. Кај мажите кои имаат повисок индекс на телесна тежина има поголема стапка на намалена концентрација на сперматозоиди и полоша морфологија, а исто така има поголем процент на еректилни дисфункции. Кај жените кои спаѓаат во оваа категорија има зголемена стапка на спонтани абортуси и инфертилитет предизвикан од ановулации. Стапката на инфертилитет е поголема кај обезни пациентки и една од причините за тоа се смета дека се промени во самата фоликуларна течност која е со повисоки нивоа на инсулин, протеини, липиди и Ц-реактивен протеин во споредба со жените кои се со нормален индекс. Негативниот ефект од обезноста врз инфертилитетот е реверзибилен. Според некои студии, при губење на телесна тежина од 10 килограми и повеќе, во 90 проценти од ановулаторните случаи постигнуваат овулаторни циклуси.
ВЕЖБАЊЕ
Една од позначајните животни навики е и вежбањето. Кај машката популација, физичка активност најмалку три пати неделно во времетраење од еден час е доволна за да се подобрат параметрите во спермограмот како концентрација на сперматозоиди и мотилитет на истите, но физичка активност како велосипедизам (повеќе од пет часа неделно) има негативен ефект врз обата параметри на спермата (мотилност и концентрација). За разлика од машката популација, кај жените екцесивното вежбање има негативен ефект врз репродукцијата преку активирање на системот на негативен енергетски баланс кој води до хипоталамична дисфункција и алтерации во пулсативното лачење на гонатропин, ослободувачки хормон, што, пак, доведува до промени во менструалниот циклус и до поголем процент на инфертилност.
♦♦♦♦ Во следното продолжение: Како пушењето, стресот и животната средина влијаат на забременувањето?
