Пишува: Прим. д-р Мане Хаџи Манчев
Абдоминален хирург
Калкулозата на жолчното ќесе е без сомнение најчеста хируршка болест на хепатобилијарниот тракт (црн дроб и жолчни патишта). Иако нема точни статистички податоци за честотата на билијарната калкулоза кај нас, се смета дека секој петнаесетти маж и секоја десетта жена боледуваат од каменчиња во жолчното ќесе. Најчесто проблемот со камчињата во жолчката се решава со операција.
Калкулозата ретко се јавува во периодот пред пубертетот, но кога постои, фреквенцијата е иста и кај двата пола. Жените многу почесто заболуваат од мажите до периодот на менопауза, а потоа разликата се намалува. Функциите на жолчното ќесе и на жолчните канали треба да се разликуваат од физиолошки аспект, односно апсорпциска и моторна функција. Така, концентрацијата на жолчката и апсорпцијата на водата и на електролитите во жолчното ќесе, односно жолчните соли, имаат многу голема улога при одржување во растворлива состојба на масните капки и кристалите на холестеролот и со тоа се спречува нивно седиментирање во облик на каменчиња.
Во моторната функција на жолчното ќесе, пак, разликуваме две фази: полнење и негово празнење.
Полнење на жолчното ќесе е пасивен феномен, кој се случува секогаш кога притисокот во него е понизок од притисокот во главниот жолчен канал, т.е. кога е затворен Одиевиот сфинктер. Кога нема храна во дванаесетпалачното црево, притисокот во ниво на Одиевиот сфинктер изнесува 12-15 сантиметри воден столб, во холедохот (главен жолчен пат) 10-12 сантиметри воден столб, а во самото жолчно ќесе под 10 сантиметри воден столб. Оваа разлика на притисоци овозможува пасивно полнење на жолчното ќесе.
Празнењето на жолчното ќесе во холедохот и дуоденумот е активна моторна функција, која почнува со контракција на мускулните влакна на жолчното ќесе, при што притисокот во него се зголемува од 10 на 25 сантиметри воден столб и се завршува со истиснување жолчка во главниот изводен канал.
Дебелината ја зголемува наклонетоста за појава на билијарна калкулоза.
Кроновата болест исто така е фактор и 40 отсто од овие болни имаат и билијарна калкулоза. Меѓу факторите се вбројуваат и дијабетес мелитус, некои болести на хиперлипемии (тип IV), како и нерационална исхрана богата со холестерол.
КОИ СЕ ЗНАЦИ НА БОЛЕСТА?
Околу 50 отсто од камчињата не предизвикуваат никакви клинички симптоми и тие се наречени мирни камчиња. Најчесто се откриваат случајно (при рендгенски испитувања или при аутопсии). Ваквите мирни камчиња најчесто се цврсти. Преостанатите 50 отсто од камчињата се активни и предизвикуваат многу карактеристични тегоби при своето поместување, а истовремено предизвикуваат многу сериозни компликации. Поместување на камчињата кон вратот на жолчното ќесе и влегувањето во холедохот предизвикува и хидропс на жолчното ќесе, опструктивна жолтица и главни клинички симптоми врзани со камчињата во жолчното ќесе – билијарни колики (болки).
Главни карактеристики на клиничката слика се напади на болки под самиот десен ребрен лак, кои се шират по должината на меѓуребрените нерви на десната страна под десната плешка, а многу често и во десното рамо. Болките се предизвикани од поместувањето на камчињата и спазам на мазната мускулатура на жолчното ќесе и на главниот изводен канал.
Болките често се проследени со зголемена температура, леукоцитоза, повраќање. Траат обично неколку часа и најчесто попуштаат по примена на лекови, спазмолитици и аналгетици. Појавата на жолто пребојување на белките на очите и на кожата ја отстранува потребата за диференцијална дијагноза на болката, затоа што со сигурност се знае дека е од билијарно потекло. Болките најчесто почнуваат по обилен оброк (масти, јајца), но и по поголем физички и психички напор. Во текот на нападот пациентот чувствува болка при допир со рака во средниот горен дел на стомакот и под десниот ребрен лак.
Честопати постојат и тегоби како надуеност, испуштање гасови, тапа болка во средниот горен дел на стомакот, киселини, а понекогаш може да бидат проследени со јако подригнување. Болеста може да предизвика и невообичаени симптоми, како главоболка (мигрена), ревматски болки во пределот на вратот, грбот и зглобовите.
Компликации на билијарната калкулоза се: хиперкалцибилија и порцеланско жолчно ќесе, акутно воспалување на жолчното ќесе, билијарен акутен панкреатитис, стенозирачки секундарен папилитис, миграција на билијарните конкременти и холедохолитијаза, билиодигестивна фистула и илеус како резултат на билијарен конкремент. Како многу ретка состојба, при долготрајна крупна калкулоза, мо же да се појави карцином на жолчното ќесе (0,1 отсто).
ЛЕКУВАЊЕ
Кога станува збор за камен во жолчката, за хирурзите се најважни анамнезата и клиничката слика, кои зборуваат за холелитијазата. Тие, треба да се потврдат со примена на две клучни дијагностички методи: ултрасонографија (ехо) на црниот дроб и на жолчните патишта, ендоскопска ретроградна холангиопанкреатографија (ЕРЦП), поткрепени со потребни лабораториски анализи.
Лекувањето на билијарната калкулоза, може да биде медикаментозно и хируршко. Медикаментозното лекување е „резервирано“ за постарите луѓе, кај кои постои опасност од хируршка интервенција. Тоа се покажало како нецелисходно, долготрајно и хепатотоксично. – Најчесто се одлучуваме за хируршко лекување. Притоа се прави комплетно вадење на жолчното ќесе (холецистектомија). Постојат две методи на вадење на жолчното ќесе. Едната е класична (со хируршки рез), а другата лапараскопска со поставување тричетири мали отвори низ кои се отстранува целото жолчно ќесе.
