ПИШУВА:
Д-р Иле Кузманоски,
специјализант по кардиологија на Универзитетската клиника за кардиологија – Скопје
♦♦♦♦♦♦♦
Што е хиперлипидемијата и зошто е потребно да се третира?
Хиперлипидемијата претставува заболување кое се карактеризира со покачени вредности на маснотиите (липидите) во крвта. Постојат различни видови на липиди во човековиот организам, а најпознати и најчесто испитувани се холестеролот и триглицеридите. Иако на телото му треба одредена количина на масти и холестерол со цел нормално да функционира, високите вредности на холестерол и триглицериди може да предизвикаат нивно наталожување во ѕидот на артериите и да доведат до создавање на плаки, кои потоа предизвикуваат стеснување на истите. Овој процес е познат како атеросклероза. Ваквата состојба го зголемува ризикот од срцев удар, мозочен удар и други кардиоваскуларни заболувања.
Дали референтните вредности кои ги гледаме на лабораториските извештаи важат за сите пациенти?
Постојат повеќе видови на холестерол, од кои најзначаен за настанувањето на кардиоваскуларните заболувања претставува LDL холестеролот. Во зависност од тоа колкав ризик за настанување на кардиоваскуларни заболувања постои, дефинирани се целни вредности на LDL-C (меѓу народот познат како лош холестерол) во крвта, кои е потребно да се постигнат кај пациентите. Она што треба да се истакне е дека референтните, односно целните вредности за холестеролот не се исти за сите пациенти.
Како посебна група на пациенти треба да се издвојат оние кај кои како коморбидитет се јавува дијабетесот. При ризик стратификацијата кај овие пациенти, еден од факторите кои дополнително се зема предвид е можното оштетување на целни органи како резултат на дијабетесот
Она што најчесто го среќаваме на лабораториските извештаи се референтни вредности помеѓу 2.2 и 3.7mmol/L, но дали тие вредности се нормални за сите пациенти, односно дали секој пациент кој има вредност за LDL-C под 3.7mmol/L, е доволно заштитен од идни кардиоваскуларни настани, како инфаркт и мозочни удари?
Кои се целните вредности на холестеролот според Европското здружение за кардиологија и како истите се одредуваат?
Вашиот лекар ќе одреди во која категорија на пациенти припаѓате Вие и кои се Вашите целни вредности кои треба да се постигнат. Пациентите се стратифицираат во неколку категории земајќи ги предвид ризик факторите (како на пример дијабетесот), како и претходните кардиоваскуларни настани (инфаркти, мозочни удари). Според ова, пациентите се делат на пациенти со низок ризик, пациенти со умерен ризик, пациенти со визок ризик, како и пациенти со многу висок ризик – кои ги вклучуваат пациентите со постоечки кардиоваскуларни заболувања, односно пациенти кои имаат историја за претходен мозочен или срцев удар.
- Пациенти со многу висок ризик
Во оваа група најчесто припаѓаат пациенти со постоечки, претходни кардиоваскуларни заболувања (претходен срцев или мозочен удар). Кај овие пациенти препорачано е да се отпочне со терапија со статини во високи дози, со цел значително намалување на нивото на LDL холестеролот. Целна вредност на LDL-C кај овие пациенти е <1.4mmol/L, независно дали се работи за примарна или секундарна превенција. Kaј пациенти кај кои во тек на 2 години од појавата на првиот несакан кардиоваскуларен настан (срцев или мозочен удар), дошло до појава на втор несакан кардиоваскуларен настан може да се размисли и за целна вредност на LDL-C <1mmol/L.
- Пациенти со висок ризик
Во оваа група на пациенти генерално припаѓаат пациенти со повеќе ризик фактори како дијабетес, хипертензија, пушење, семејна историја за срцеви заболувања и слично. Целната вредност на LDL-C кај овие пациенти е <1.8mmol/L. Кај овие пациенти индицирано е отпочнување на терапија со статини.
Покрај терапијата со лекови, се препорачува и промена на животниот стил, која опфаќа практикување на медитеранска исхрана, намален внес на алкохол, како и прекин на пушење доколку пациентот е пушач. Исто така неопходна е контрола на крвниот притисок доколку пациентот има хипертензија, односно контрола на шеќерот во крвта доколку пациентот има дијабетес
- Пациенти со умерен ризик
Во оваа група на пациенти припаѓаат оние со помалку ризик фактори. Целната вредност на LDL-C кај овие пациенти е <2.6mmol/L. Кај пациенти кои се со умерен ризик, најпрво може да се отпочне со промена на животниот стил. Доколку ваквата промена не даде соодветен резултат во рок од 3 месеци, односно вредностите на LDL-C останат над 2.6mmol/L, може да се размисли за отпочнување со терапија.
- Пациенти со низок ризик
Пациентите со низок ризик се пациенти кај кои немаме доказ за кардиоваскуларни заболувања или имаат минимални ризик фактори. Кај овие пациенти, примарниот фокус останува на промената на животниот стил, која вклучува медитеранска исхрана (намален внес на заситени масти и храна богата со холестерол, како и зголемен внес на овошје, зеленчук и протеини), физичка активност, прекин на пушење, намалување на телесната тежина, како и намален внес на алкохол. Како и да е, дури и кај пациенти со низок ризик кај кои постојат многу високи вредности на LDL-C, може да се отпочне со медикаментозен третман. Целната вредност на LDL-C за која треба да се размисли е <3mmol/L.
Како посебна група на пациенти треба да се издвојат оние кај кои како коморбидитет се јавува дијабетесот. При ризик стратификацијата кај овие пациенти, еден од факторите кои дополнително се зема предвид е можното оштетување на целни органи како резултат на дијабетесот. Земајќи ги предвид овие фактори, еден дел од овие пациенти, кај кои постои оштетување на целен орган, припаѓаат во групата со многу висок ризик од кардиоваскуларни заболувања. Како и да е, поголемиот дел од пациентите со дијабетес припаѓаат на групата со висок ризик, додека само мал дел имаат умерен ризик за настанување на кардиоваскуларни заболувања. Она што треба да се истакне е дека дијабетесот е значаен ризик фактор кој најчесто пациентите ги стратифицира во повисоки категории и бара поагресивен менаџмент на хиперлипидемијата.
Кога треба да се отпочне со третман на хиперлипидемијата?
Според Европското кардиолошко здружение, медикаментозниот третман треба да се отпочне врз основа на целокупниот ризик за кардиоваскуларни заболувања, а не само врз основа на вредностите на холестеролот во крвта. Со терапија може да се отпочне како примарна превенција или секундарна превенција. Примарната превенција се однесува на пациенти кај кои се уште нема развиено кардиоваскуларно заболување, но имаат ризик фактори како дијабетес, покачен крвен притисок и слично. Секундарната превенција е насочена кон пациенти кои имаат постоечко кардиоваскуларно заболување, со цел да се спречат идни кардиоваскуларни настани.
Покрај терапијата со лекови, се препорачува и промена на животниот стил, која опфаќа практикување на медитеранска исхрана, намален внес на алкохол, како и прекин на пушење доколку пациентот е пушач. Исто така неопходна е контрола на крвниот притисок доколку пациентот има хипертензија, односно контрола на шеќерот во крвта доколку пациентот има дијабетес.
Кои лекови најчесто се користат во третманот на хиперлипидемијата?
Лековите кои најчесто се користат во третманот на хиперлипидемијата се статините, фибратите и езетимибот.
Статинската терапија игра клучна улога во справувањето со хиперлипидемијата според препораките на Европското здружение за кардиологија. Статините се лекови кои го намалуваат високиот холестерол во крвта. Најчесто употребуваните статини се росувастатин (Paravano) (5-40mg) и аторвастатин (10-80mg). Статинската терапија и дозите се одредуваат индивидуално за секој пациент, согласно кардиоваскуларниот ризик.
Росувастатинот (Paravano) постигнува поголемо намалување на LDL холестеролот, споредено со аторвастатинот во еквивалентни дози. Студиите покажуваат дека ефикасноста на росувастатинот (Paravano) е резултат на поголемиот афинитет на истиот за црнодробните ензими кои се одговорни за синтезата на холестерол, што резултира со поефективно намалување на вредностите. Росувастатинот има добар безбедносен профил и низок потенцијал за интеракција со други лекови споредено со аторвастатинот.
Aторвастатинот повеќе се преферира кај пациенти кај кои постои намалена бубрежна функција.
Дали постојат несакани ефекти на овие лекови?
Статините се лекови кои генерално добро се поднесуваат. Но добро е да се напомене, дека и тие како и сите други лекови, можат да имаат појава на несакани ефекти, како што се мускулна болка, покачување на ензимите на црниот дроб и слично. Како и да е, инциденцата на појава на овие несакани ефекти е релативно ниска, а од друга страна кардиоваскуларните придобивки од употребата на овие лекови далеку ги надминуваат можните ризици. Доколку, сепак, дојде до појава на кој било од овие несакани ефекти, потребно е да се направи консултација со лекар.
Дали терапијата со статини може да се прекине?
Статинската терапија најчесто се препорачува за долготраен менаџмент на хиперлипидемијата, со крајна цел намалување на ризикот од кардиоваскуларни настани. Оттаму, терапијата со статини не смее да се прекине на своја рака. Како и да е оваа терапија, во праксата неретко се прекинува од страна на самите пациенти, а понекогаш и од страна на матичниот лекар. Она што треба да се знае и од страна на лекарите и од страна на пациентите е дека дури и да се постигнат целни вредности на маснотиите во крвта, не е препорачливо да се направи прекин на терапијата, ниту веднаш да се направи намалување на дозите на лекот. Ваквите тераписки промени, најдобро е да се направат по претходна консултација со лекарот кој го препишал лекот, а воедно и го одредил индивидуалниот ризик за кардиоваскуларни заболувања кај пациентот (најчесто кардиолог). Постигнувањето на нормалните вредности на маснотиите во крвта најчесто се резултат на самиот лек, па прекинот на терапијата ќе доведе до повторно покачување на маснотиите во крвта, а со тоа и до зголемување на ризикот за несакани кардиоваскуларни настани (инфаркти и мозочни удари). Доколку причината за прекин на терапијата е појавата на некој од горенаведените несакани ефекти, потребно е да се направи консултација со ординирачкиот лекар (лекарот кој го препишал), кој ќе процени дали е потребно да се направи модификација во терапијата. Оваа модификација е индивидуална за секој пациент, согласно степенот на ризик и најчесто подразбира намалување на дозата на лекот или евентуална промена на статинот со друг лек. Прекин на терапијата со статини најчесто доаѓа предвид само доколку постои индикација за истото, како на пример, појава на посериозна форма на несаканите ефекти.
