Пишува: Д-р. сци. Лидија Ветеровска Миљковиќ
Специјалист по интерна медицина во специјализираната болница за геријатрија и палијативна медицина „13 Ноември”-Скопје
Во текот на минатиот век се случија големи промени во бројот и карактеристиките на постарите лица ширум светот. Стареењето на популацијата станува широко распространет и глобален феномен во светот. Овој тренд на раст се очекува да продолжи и во дваесет и првиот век. Постарата популација сама по себе старее, најбрзорастечка возрасна група е најстарата, тие на возраст од 80 години и повеќе.
Растот на постарата популација, генерално е предизвикан од повеќе причини: зголемен број на вкупното население во светот, намалување на неколку од водечките причини за смртност, како и намалување на стапката на наталитет, со што, процентот на население на возраст над 65 години драматично се зголеми и ќе продолжи да се зголемува во наредните 50 години.
Демографски и епидемиолошки карактеристики
Стареењето денес, може да се разгледува како модерна пандемија, асоцирана со сериозно социјално и економско влијание врз општеството. Во Европската Унија, до 2060 година, приближно една третина од популацијата ќе биде постара од 65 години, додека во Америка, еден на секои седум Американци ќе биде постар од 65 години.
Овој тренд на пораст на старо население е присутен и во нашата држава. Така, во 2013 година, бројот на старо население > 65 год. изнесувал 140.159, во 2017 год. овој број е речиси двојно зголемен и изнесувал 279.310 жители. И што е уште поинтересно, и во нашата држава расте бројот на таканаречени „најстари-стари”, односно луѓе постари од 80 години. Во 2013 година нивниот број бил 25.690 , а во 2017 год. пораснал на 50.768 жители.
Тренд на пораст на старо население
Население > 65 години во Р.С.Македонија во период од 2013 до 2017 година
Стареење
Дефиницијата за стареење како процес што ја претвора младата личност во стара е многу комплексна, претставува збир на процеси, комплексна интеракција меѓу многу фактори, вклучувајќи гени, нутриција, инфламација, токсини и др. фактори, кои се предмет на истражување на геронтологијата.
Најновите поделби во геријатријата сега ја делат староста на: „млади стари” (65-74 години), „вистински стари” (74-84 години) и „најстари стари” (повеќе од 84 години).
Прогресивното зголемување на очекуваниот животен век е асоцирано со зголемена преваленца на хронични старосно – предизвикани заболувања. Стареењето само по себе, е одговорен процес за многубројни структурни и функционални промени и за зголемена инциденца на хронични кардиоваскуларни заболувања, малигноми, дегенеративни заболувања, имуно-предизвикани заболувања, кои имаат зголемена инциденца кај возрасната популација, предизвикани најповеќе од губење на способност за адаптација и регенерирање по настаната повреда, како и дисбаланс на ткивната хомеостаза. Стареењето само по себе истовремено афектира мултипни органски системи, па се претпоставува дека овие системски промени во регулацијата на ткивната физиологија би можеле да бидат регулатори на процесот на стареење.
Психосоцијален аспект на стареење
Промените што настануваат во староста од психосоцијален аспект се огромни – работа, пензија, сексуалност, стрес од губење на брачниот партнер, емоционалност и ментално здравје, социјална поддршка и пријателство, се само неколку од промените што го следат човекот во поодмината возраст, но сепак, фокусот поврзан со здравјето и квалитетот на животот е многу важен.
Дискриминацијата, негативните животни настани и постојните коморбидитети можат да бидат главни извори на ограничување, додека здравствената и социјалната поддршка честопати се многу важни заштитни ресурси.
Одржувањето социјални врски е клучно за промовирање на психолошка и физичка благосостојба во постара возраст. Добрите социјални односи се поврзани со намален ризик од кардиоваскуларни заболувања, функционален пад и смртност. Социјални интеракции и дружењето, исто така, придонесуваат за емоционална благосостојба, задоволство од животот и среќа. Бројни студии покажуваат дека постарите лица со повеќе социјални врски имаат помала веројатност да развијат когнитивна и физичка попреченост, добра контролата врз основното здравје. Низок степен на социјална интеграција (т.е. социјална изолација) е главен фактор на ризик за смртност, независно од традиционалните биомедицински фактори на ризик и коморбидитети.
