Пишува: Д-р Лилјана Тевдовска
Интернист
Црниот дроб е еден од столбовите на човековиот организам, во кој се одвиваат многу животно важни функции. Според статистиките, болестите на црниот дроб се наоѓаат на десеттото место како причина за смрт, а тој е еден од внатрешните органи што се најчесто изложени на напади на многу болести предизвикани од надворешни фактори, неправилен начин на живот или патолошки состојби во самиот организам. Тој е еден од најголемите органи во телото и низ него минува речиси третина од вкупната циркулирачката течност (1.500 милилитри во минута). Изграден е од два лобуса, лев и десен, и се наоѓа во десниот горен дел на стомачната празнина, под десниот ребрен лак. Во црниот дроб се создава жолчката, која е неопходна за разградба на храната, одговорен е за претворање на хранливите материи во енергија, за процесите на детоксикација и за производство на крвните белковини, а е и место каде што се складира гликогенот. Во него постојано се одвиваат процеси на обнова на старите хепатоцити, односно на црнодробните клетки што го градат црниот дроб и го произведуваат жолчниот сок, и нивна замена со нови.
Понекогаш, од непознати причини почнува неконтролиран раст на видоизменети црнодробни клетки со туморски карактеристики и така почнува раст на тумор на црниот дроб.
Во почетните стадиуми, практично, ракот на црниот дроб не дава никакви посебни симптоми, па затоа често се вели дека тој е тивок тумор. Како тој напредува може да се јават следниве симптоми:
- Чувство на тежина и болка во десниот горен стомак, која може да се шири кон десната плешка
- Чувство на стврднатост и оток под десниот ребрен лак
- Чувство на отеченост на целиот абдомен
- Пожолтување на кожата и на очите
- Губење на апетитот и намалување на телесната тежина
- Мачнина, гадење и повраќање
- Премаленост и општа слабост
Туморите што се јавуваат кај овој орган може да бидат бенигни или малигни.
- Бенигните тумори може да имаат локален раст, да се зголемуваат, но не се шират на другите органи и по операција не се повторуваат.
- Малигните тумори, пак, може да се шират локално, но и во околината, преку крвта и лимфата.
Карциномот што потекнува од црнодробните клетки е познат како примарен црнодробен тумор, хепатоцелуларен карцином (ХЦЦ) или хепатом. Во црниот дроб често се среќаваат и тумори што на него се пренеле од други органи, како од дебелото црево, желудникот, панкреасот, белите дробови или од дојката. Тогаш зборуваме за секундарни или метастатски тумори на црниот дроб.
РИЗИК
Ракот на црниот дроб почесто се јавува ако претходно постоело хронично заболување на овој орган. Се смета дека појавата на карциномот на црниот дроб е дури до 100 пати почеста кај болните со хронична инфекција хепатитис Б или Ц. Црнодробната цироза е хронична болест при која црнодробното ткиво пропаѓа и се заменува со сврзно ткиво, што на крајот ја ослабува функцијата на органот. Кај пет отсто од овие пациенти се јавува и примарен црнодробен тумор.
Во ризик-факторите за ХЦЦ се вбројуваат и афлатоксините, кои се отровни материи што ги продуцира габата аспергилус флавус, а се внесуваат со храна.
Хепатоцелуларниот карцином е четири пати почест кај мажите отколку кај жените, а е забележана и одредена фамилијарна наклоност за појава на ова заболување. Пушењето и особено прекумерното пиење алкохол, во комбинација со другите претходно наведени ризикфактори, исто така може да влијаат на појавата на примарниот црнодробен тумор.
РАНО ОТКРИВАЊЕ
Од ранодијагностицираните хепатоми, околу 40 проценти не пријавуваат никакви симптоми во време на поставување на дијагнозата. Физикалниот преглед во рана фаза обично не посочува постоење на хепатом. Во напреднат стадиуми на болеста со физикален преглед може да се насети зголемен и болно осетлив црн дроб или палпабилна (допирлива) туморска маса под десниот ребрен лак, отеченост на стомакот, пожолтување на кожата и очите.
Прогнозата за здравјето на пациентот е лоша ако туморот се открие во напреднат стадиум. Но, ако туморот се открие доволно рано, тогаш животот на 50-70 отсто од заболените може да се продолжи за пет години.
Најчести методи за следење на пациентите се редовни ултразвучни прегледи и следење на вредностите на туморскиот маркер АФП. Тоа се две неинвазивни техники, прифатливи за пациентите и кои можат многукратно да се повторуваат, а не се премногу скапи. Препораката е на овие пациенти да им се прави ултразвучен преглед во интервали од шест месеци, а пак пациентите со сомнителните ситни оштети на црниот дроб со големина до два сантиметри да се прегледуваат на секои 2-3 месеци.
ДИЈАГНОЗА И ЛЕКУВАЊЕ
За потврда на дијагнозата, покрај ултразвучниот преглед, се користи барем уште една имиџинг-техника како КТ-скенер или нуклеарна магнетна резонанца (НМР). Со помош на овие техники се проценува точниот стадиум на болеста, односно се одредува колку се раширила болеста, како во црниот дроб така и на други органи, на големите крвни садови или на жолчните канали. За конечна дијагноза се потребни и биопсија на утврдената промена на органот и патохистолошка потврда на болеста. Најчесто користен метод за биопсирање е перкутана тенкоиглена биопсија водена со ултразвук.
Како ќе се лекува пациентот зависи од стадиумот на болеста, од големината на туморот, колкав и кој дел од црниот дроб е зафатен со туморот, дали е раширен и во други делови на телото, од општата состојба на пациентот, функционалната состојба на црниот дроб, како и од тоа дали постои и напредната црнодробна цироза.
