ПИШУВА:
Д-р Љуљзим Агаи,
неврохирург
♦♦♦♦♦♦♦
ОШТЕТУВАЊЕТО НА МОЗОКОТ ОД ЗАГАДЕНИОТ ВОЗДУХ
Загадениот воздух е глобален проблем. Балканскиот полуостров е една од региите со најзагаден воздух во светски рамки. Балканските центри како Сараево, Скопје, Белград, стојат на врвот на листите со најзагаден воздух во светот. Ниту другите македонски градови не стојат подобро.
Големите индустриски градови (Лондон, Париз, Њујорк) се соочиле со овој проблем уште за време на индустриската револуција во XIX век, преземале и имплементирале низа строги законски мерки и видно го подобриле квалитетот на воздухот.
Во декември 1952 година Лондон доживеал силен еколошки потрес со појава на интензивен смог (англиски збор составен од зборовите smoke – дим, чад и fog – магла). Како последица на уништувачкото влијание на смогот тогаш умреле помеѓу 4 000 до 10 000 лондончани. Лондонскиот смог настанал како комбинација на индустриските околности (греење со јаглен, автобуси на дизел гориво), и положбата на градот (Лондон се простира на долината на реката Темза и има ограничена циркулација на воздух). Во наредните децении Англичаните создале и применувале строги законски решенија за да стигнат до почист воздух.
Примерот на кинескиот главен град, Пекинг, со 22 милиони жители, е мошне впечатлив: во 1998 година Пекинг беше еден од градовите со најзагаден воздух. Во наредните 20 години, благодарение на преземените мерки, овој центар со најголем и најбрз развој успеа евидентно да го подобри квалитетот на воздухот и денес служи како пример за другите градови.
Овие англиски и кинески искуства служат како отрезнувачки позитивни примери за смртоносните последици од загадениот воздух.
Според Светската здравствена организација, годишно умираат околу 7 милиони луѓе како последица од загадениот воздух.
Според Институтот за јавно здравје, од истата причина во Скопје годишно умираат околу 4 000 луѓе.
Неоспорен факт е дека мозокот страда од загадениот воздух. Дали ќе поминеме „полесно“, со заборавеност, пореметена концентрација, неповрзан говор и сл., или потешко (аутизам, Алцхајмерова деменција), зависи и од генетската конституција
Има повеќе штетни последици од загадениот воздух во човечкиот организам: како први страдаат дишните патишта и белите дробови. Се зголемува можноста за инфекции на дишните патишта и белодробни карциноми. Исто така страда и срцето, но и другите органи (бубрезите, црниот дроб, репродуктивниот систем).
Порано или покасно, сите страдаме од загадениот воздух. Дури и најздравите од нас страдаат, но последиците ќе се јават покасно. Најчувствителни се децата, постарите лица и болните.
Загадениот воздух и мозокот
Загадениот воздух има повеќе штетни влијанија врз нашиот организам. Тоа што вознемирува дополнително е сознанието дека го оштетува и нашиот мозок. Ова не е далеку од здравата логика, бидејќи мозокот е орган кој целосно зависи од функцијата на другите органи. Ако немаме здрав прилив на кислород преку белите дробови, мозокот страда. Ако не ни работи правилно срцето, ќе настрада мозочната циркулација. Ако имаме оштетен црн дроб или бубрези, страда и мозокот.
Постојат два вида на мозочни оштетувања како последица на загадениот воздух…
„Полесното“ мозочно оштетување води кон пореметување на когнитивните функции, односно функциите како мислењето, говорот, меморијата, способноста за расудување итн.
Еден истражувач во London School of Economics, Sefi Roth, направил интересни студии во 2011 година, кои ги потврдуваат овие претпоставки.
Според статистичките податоци од оваа студија, испитуваните студенти постигнале послаби резултати во деновите со позагаден воздух. И обратно, во деновите со почист воздух имале подобри резултати. Како последица од послабите резултати, тие студенти имале помалку успешна кариера и поскромни примања.
Извесно е дека оштетувањата на мозокот се случуваат во тек на целиот живот во средините со загаден воздух, почнувајќи од најмала до стара возраст
Еден друг мошне интересен заклучок на овој истражувач: во деновите со позагаден воздух, расте и стапката на криминал – кражби, тепачки, силувања итн. Оваа констатација се совпаѓа и со искуствата од градовите со голем степен на воздушна загаденост каде што има и поголема стапка на кривични дела.
Државите кои инвестирале во намалување на загадувањето, успеале да ја намалат и стапката на криминал, како на пример, Калифорнија. Ова е добар пример дека преземените мерки имаат севкупен позитивен друштвен ефект.
Ефектот на загадениот воздух врз мозокот е двојствен: како прв е психолошкиот ефект – самото соочување со една средина со загаден воздух нѐ вознемирува и создава лошо расположение.
Англиските и кинеските искуства служат како отрезнувачки позитивни примери за смртоносните последици од загадениот воздух
Освен психолошкото страдање, има и конкретно физичко оштетување на мозокот.
Првенствено, кога вдишуваме загаден воздух, намален е внесот на кислород. Кислородот има витално значење за целиот организам, посебно за мозокот. Мозокот е исклучително осетлив на недостаток на кислород, а кога се случува тоа, мозокот страда.
Понатаму, разните загадувачи може да предизвикат воспалителни промени на мозокот, со оштетување на неговите структури и невралните врски. Попрецизно, загадувачите го оштетуваат префронталниот лобус, таму каде што се создава мислата и се донесуваат одлуки.
Вториот вид на мозочните оштетувања е потежок.
Според д-р Deborah Cory-Slechta од University of Rochester Medical Center, последниве 10 години се направени повеќе истражувања кои укажуваат на поврзаноста на загадениот воздух со невроразвојните пореметувања (Neurodevelopmental Disorders), како што се аутизмот, дефицитот на вниманието, хиперактивноста. Кај повозрасната популација негативниот ефект се поврзува со Паркинсонизам, Алцхајмерова деменција итн.
Едно е сигурно: да живееш во Скопје, Струмица, Велес или Куманово, ќе имаш пооштетен мозок отколку да живееш во Норвешка или во Австрија
Не се знае со сигурност механизмот на оштетување на мозокот од воздушните загадувачи – ПМ 10, ПМ 2,5 честичките, сулфурен диоксид, јаглен моноксид, азотен оксид и др. Честичките имаат тенденција да се врзуваат и да пренесуваат во организмот и други структури, како на пример, тешки метали.
Според други испитувања од разни академски институции во Кина и Универзитетот во Бирмингам (Обединетото Кралство), во цереброспиналниот ликвор (мозочната водица) се откриени фини честички од загадениот воздух. Патот води од белите дробови, преку крвотокот, се до мозокот. Тие едноставно ја поминуваат и хематоенцефалната бариера (заштитна зона околу мозокот која ги задржува опасните состојки надвор од мозокот). Овие фини честички долго се задржуваат во мозокот (потврдено со експерименти на глувци), што укажува на веројатноста за долготрајно штетно влијание врз истиот.
Извесно е дека овие оштетувања на мозокот се случуваат во тек на целиот живот во средините со загаден воздух, почнувајќи од најмала до стара возраст.
Неоспорен факт е дека мозокот страда од загадениот воздух. Дали ќе поминеме „полесно“, со заборавеност, пореметена концентрација, неповрзан говор и сл., или потешко (аутизам, Алцхајмерова деменција), зависи и од генетската конституција.
Едно е сигурно: да живееш во Скопје, Струмица, Велес или Куманово, ќе имаш пооштетен мозок отколку да живееш во Норвешка или во Австрија.
