Пишува: Д-р Сузана Мијовска
Интернист
Пролив или дијареја е зачестено празнење на цревата во вид на ретка, слузава столица. Се случува поради абнормално брзо движење на фекалните материи низ дебелото црево, па има зголемување на содржината на течностите или на волуменот на цревната содржина. Поради тоа се јавува зачестено вршење нужда со водникави столици со различен степен на вискозитет. Исфрлената цревна содржина понекогаш може да содржи примеси од крв, гној и други материи. Пред самото настапување на оваа состојба доаѓа до изразена перисталтика (цревни движења), што неретко е проследено со болни грчеви.
Дијарејата може да биде акутна (кога настапува ненадејно, трае кратко и поминува без последици) или хронична (кога трае по неколку недели или месеци). Во случаите на сериозна неисхранетост, оваа состојба може да предизвика и смрт, што особено често се случува во неразвиените земји.
ЕТИОЛОГИЈА И КЛИНИЧКА СЛИКА
Дијарејата ја предизвикуваат различни етиолошки фактори, меѓу кои особено се издвојуваат вирусните инфекции, паразитите и бактериските токсини. Освен тоа, меѓу честите причинители се вбројуваат: восапаление на цревата, колера, дизентерија, стомачентифус, улцерозен колитис, Кронова болест, ботулизам, нарушувања на лачењето хормони на штитната жлезда, преголемо консумирање алкохол, труење со храна, контраиндикации при земање лекови, стомачен грип, страв, емотивна возбуда итн.
Сите овие фактори предизвикуваат дијареја преку четири различни механизми:
- Зголемување на осмотскиот притисок
- Зголемување на секрецијата
- Инфламаторни процеси и
- Намалување на времето на апсорпција.
ОСМОТСКА ДИЈАРЕЈА
Осмотската дијареја настанува заради задржување на осмотски активни супстанции (хидросолубилни состојки) во цревата, кои во себе ја врзуваат водата. Се јавува кај нетолеранција на шеќери (посебно на лактоза – млечен шеќер), при употреба на слабоапсорбирачки соли во вид на лаксативи и антациди (како на пример, магнезиум сулфат и натриумфосфат), внесување одредени органски киселини (винска, јаболкова, лимонска), користење вештачки засладувачи (манитол, сорбитол) и слично. Заради акумулација на хидросолубилни состојки расте осмотскиот градиен спрема луменот на цревото, па водата од екстрацелуларните простори преминува во луменот и доаѓа до растегнување на цревните ѕидови. Ова ја забрзува перисталтиката и го скратува времето на задржување на фекалните материи во цревата.
СЕКРЕТНА ДИЈАРЕЈА
Секретната дијареја настанува како последица на зголемување на активното или пасивното лачење електролити и други материи во тенкото и дебелото црево. Стимулатори на секреција може да бидат: ентеротоксини на бактерии (Salmonela,Campilobacer, Shigela, Esherichia colli Vibrio кolere), ентеропатогени вируси, жолчни соли, неапсорбирани масти од храната, некои видови лекови, гастроинтестинални хормони (гастрин, вазоинтестинален пептид, калцитонин, серотонин), оштетувања на цревниот ѕид, итн.
Овој вид дијареја се јавува десет пати почесто кај жените отколку кај мажите, и тоа особено кај лицата постари од 60 години. Обично поминува без други симптоми, но може да се јави мачнина, повраќање, абдоминална болка, надуеност на мевот и губење тежина.
Од бактериските причинители салмонелата е најчеста, а инфекцијата настанува со консумирање храна заразена со салмонела. Живината ја излачува салмонелата преку изметот, па оттаму често се наоѓа на лушпите од јајцата, во белката и жолчката од јајцето. Се проценува дека е присутна и во пилешкото месо доколку не се чува на ниска температура. А можеме да се заразиме и кога јадеме сирови јајца или производи во кои има сирови јајца (мајонез, крем, пудинг и сладолед) и термички неправилно обработено пилешко месо. Салмонелата од работните површини каде што сме го подготвувале пилешкото месо може да се пренесе на овошјето и зеленчукот кое подоцна го обработуваме на истата површина. Исто така може да се најде и на овошјето и зеленчукот преку ѓубривото загадено со човечки или животински измет кој содржи салмонела, а може да ја пренесат и домашните миленици како што се желката, игуаната, глодарите и птиците, а преку нив, пред сè, се инфицираат малите деца кои се во близок контакт со милениците. Инфекциите со салмонела често се јавуваат и преку продорот на канализацијата во водоводниот систем.
Според епидемиолошките карактеристики, инфекциите причинети од кампилобактериите во голема мера се слични со салмонелозите и исто така спаѓаат во зоонози, што значи дека можат да се пренесат преку животните. Во последните неколку години инфекциите причинети од кампилобактериите се на второ место по зачестеноста на бактериски причинители на инфективната дијареја, веднаш по салмонелата. Видовите ешерихија кoли се распространети низ целиот свет. Со оваа бактерија најчесто можеме да се заразиме преку заразена храна и вода. Исто така, можен е и директен пренос со заразено лице на здраво лице. Главни преносители се мувите и другите инсекти.
Ротавирусите и аденовирусите се најчест причинител на вирусна дијареја, особено кај децата. Освен дијареја се јавуваат и гадење и повраќање, а неретко и покачена телесна температура и треска. Кај повозрасните, клиничката слика е поблага поради поголемата телесна тежина.
ВОСПАЛИТЕЛНА ДИЈАРЕЈА
Ексудативна или воспалителна дијареја се јавува во случај на заболување на цревната слузница (регионален ентеритис, улцерозен колитис, псевдо мембранозен колитис, туберкулоза, лимфом, тумори итн.), што доведува до инфламација на слузокожата и појава на улцерација или тумефакција (оток).
Последица на овие патолошки процеси е појавата на крвна плазма, серумски протеини, крв, слуз и други материи во цревната содржина, што значително го зголемува количеството на течноста во столицата. Појавата на патолошки процеси на слузницата на ректумот (завршниот дел на дигестивниот тракт) предизвикува зачестена дефекација, бидејќи променетата ректална слузница е поосетлива на растегање на цревниот лумен.
