Пишува: Д-р Сузана Мијовска
Интернист
Речиси секој втор човек има некакви тегоби со желудникот како што се често подждригнување, киселини, болка, печење или жарење во пределот на желудникот, надуеност во стомакот и сл. Сите овие симптоми, според гастроентерохепатолозите, укажуваат на воспаление на слузокожата на желудникот, кое може да биде акутно или да премине во хронична форма.
До 1982 година се мислело дека овие тегоби се последица на стрес, кисела храна и лошите животни навики, како што се пушењето и алкохолот. Денес се знае дека покрај тие причини, најчест причинител на оваа инфекција е бактеријата хеликобактер пилори (ХП), која едноставно „го јаде“ желудникот.
Медицинската статистика покажува дека инфекцијата со хеликобактер пилори е многу често распространета меѓу луѓето, или во просек од неа страда околу 56 отсто од светската популација. Во развиените земји, со оваа желудочна бактерија се заразени од 40 до 50 отсто од луѓето, а од 80 до 90 отсто во земјите во развој. Оваа грам негативна бактерија е виновна за развојот на сите видови хроничен гастритис, односно хронично воспаление на желудочната обвивка, а создава предиспозиција за настанување на 80 отсто од чировите на желудникот и повеќе од 95 отсто за чир на дванаесетпрсното црево. Се смета дека го поттикнува и создавањето карцином на желудникот.
Студиите покажуваат дека луѓето чиј желудник е инфициран со хеликобактер пилори имаат од два до шест пати поголем ризик, а според најновите истражувања и до 10 пати поголем ризик да развијат рак на желудникот. Со хеликобактер пилори најчесто се заразуваат луѓе на околу 60-годишна возраст, или на оваа возрасна група отпаѓа 65 отсто од болните. Кај помладите оваа бактерија е помалку застапена или се јавува кај 25 отсто од лицата на 30-годишна возраст. Но поради брзиот начин на живеење, стресот, нередовната исхрана, јадењето брза храна, потоа јадењето оброци богати само со месо и протеини од животинско потекло се само дел од факторите зошто оваа инфекција се јавува и кај сè помлади лица.
ПРЕНЕСУВАЊЕ НА БАКТЕРИЈАТА И ИНФИЦИРАЊЕ
Начинот на пренесување на инфекцијата сè уште не е сосема докажан. Досегашните сознанија говорат дека хеликобактер пилори се пренесува преку директен контакт од инфицирана на здрава личност и тоа најчесто на три начини.
- Од желудник на уста – при подждригнување бактеријата може да се пренесе од желудникот во устата и преку плунката може да се пренесе на устата на здравото лице.
- Од уста на уста – бидејќи бактеријата е најдена на ранички во усната шуплина може да се пренесе директно по орален контакт.
- Преку фекални остатоци – тие можат да се внесат преку храната (недоволно измиени салати и друг вид зеленчук или овошје).
Инфекцијата настанува кога бактеријата ќе влезе во системот за варење на домаќинот. Желудникот и неговата киселина создаваат неповолна околина за многу бактерии, но ХП е посебно адаптирана за таква средина, бидејќи самата бактерија продуцира ензим кој низ низа биохемиски процеси креира зона на ниска киселост во која може да опстане.
Хеликобактер пилори е спирална, грам негативна бактерија која поседува 4-6 флагели (опавчиња) поради кои е лесно подвижна. ХП е единствена бактерија која може да преживее во изразито ки – селата желудочна средина. Со цел да ги избегне неповолните услови и ниската пХ(pH) на желудникот, бактеријата со своите флагели, преку слузта која ја лачат клетките на желудникот, сѐ подлабоко навлегува кон површинските клетки на слузокожата каде што владее понеутрална пХ(pH)-средина. За да преживее бактеријата, со помош на ензимот уреаза, околу себе создава помалку кисела средина. Не навлегува во клетките туку се населува меѓу нив и по адаптацијата забрзано се множи и може да ја покрие целата површина на желудникот.
СИМПТОМИ
Околу 80 отсто од инфекциите со хеликобактер се асимптоматски, односно болниот нема некои посебни симптоми. Агресивноста на бактеријата и осетливоста на домаќинот се одговорни дали пациентот ќе нема симптоми и ќе помине со воспаление на слузокожата – гастритис или, пак, ќе дојде до создавање чир на желудникот, па дури и рак. Различни соеви имаат различни својства. Едни може веднаш да доведат до теш ки оштетувања на желудникот, други може со децении да живеат на површината на слузокожата и да предизвикаат само слаба реакција.
Акутната инфекција може да се изрази како акутно воспалување на желудочната слузокожа или гастритис. Се манифестира со гастрична болка, жарење и печење во пределот на желудникот, киселини, чувство на надуеност, гадење и повраќање. Доколку болеста не се лекува во оваа фаза, таа преминува во хроничен гастритис и дуоденитис, што понатаму може да доведе до појава на чир на желудникот и на дванаесетпрсното црево. Овие заболувања може да бидат животозагрозувачки доколку настане нивно напукнување – перфорација, крвавење и појава на црн измет, како и повраќање на црна содржина како талог од кафе.
Нелекувањето на инфекција натаму предизвикува развој на хроничен гастритис, со последици на крвниот систем и појава на анемија. Долгогодишно присуство на оваа бактерија во желудникот предизвикува атрофија или изумирање на слузницата и неретко појава на желудочен карцином. Аденокарцином се јавува кај 1-2 отсто од инфицираните.
МЕТОДИ ЗА ДИЈАГНОСТИЦИРАЊЕ НА ИНФЕКЦИЈА СО ХП
Методите за утврдување на хеликобактер-инфекцијата можат да бидат агресивни или инвазивни и неинвазивни.
- Крвни анализи кои се најчесто користен метод за одредување на антителата на ХП (ИгА и ИгГ), со кој може да се процени дали се работи за свежа, неодамнешна инфекција со бактеријата (ИгА), или, пак, инфекцијата е добиена во минатото (ИгГ). Исто така, титарот на ИгГ-антителата е особено важен за следење на инфекцијата по примање терапија.
- Анализа на фецес (измет). Овие тестови се прават за да се открие присуството на самата бактерија во изметот или да се одреди дали третманот на инфекцијата со ХП бил успешен.
- Втор неинвазивен тест е уреаза издишен тест, кој најретко се применува. Имено, уреата се обележува со изотоп на јаглерод, се дава на уста на пациентот и се мери количеството на обележан ЦО2 во експирираниот воздух, кој е во корелација со присуството на уреаза ензимот од бактеријата.
- Инвазивните се базираат на ендоскопскиот метод на гастроскопијата – преглед со тенка сонда со камера која се внесува преку уста и со која можат да се видат сите промени карактеристични за гастритис, како и да се земе материјал за биопсија во кој понатаму микроскопски се докажуваат бактериите, или пак, се прави микробиолошка култура – ЦЛО-тест. Овој тест иако е инвазивен и потежок за пациентот, сепак е со најсигурни и најточни резултати и се смета за златен стандард во откривање на инфекцијата со хеликобактер пилори.
ТЕРАПИЈА
Лекувањето се спроведува со т.н. тројна или тривалентна терапија во период 1-2 недели (околу 10 дена). Оваа терапија подразбира третман со два различни антибиотика и еден инхибитор на протонска пумпа, кој го намалува лачење то на желудочната киселина. По десетдневната тројна терапија третманот продолжува само со инхибитор на протонска пумпа за извесен период. Доколку бактеријата сè уште е присутна и покрај редовно користената терапија и доколку пациентот има и понатаму симптоми, тогаш се повторува тројната терапија со замена на еден од антибиотиците, или, пак, се користи и т.н. четиривалентна терапија.
Бидејќи од ден на ден расте антибиотската резистенција на бактеријата, стратегијата за уништување на хеликобактер-инфекцијата треба да се движи кон превенција на желудникот од оваа бактерија. Познати се студии кои го откриваат антихеликобактер-дејството на брокулата, црвеното вино, лукот, зелениот чај, како и на пробиотиците и флавоноидите.
ПРЕПОРАКИ ЗА ИСХРАНА
Пациентите со ХП-инфекција треба да избегнуваат обилна и масна храна, чоколада, пеперминт, алкохол, кисело и луто, црн пипер, како и газирани пијалаци со кофеин и не смеат да пушат. По јадење треба да се остане во исправена положба, да се избегнува движење непосредно по јадењето, како и да не се носи облека која го затегнува стомакот. Општите правила во исхраната подразбираат забрана од внесување врела, ладна и многу кисела храна. Треба да се јаде почесто и помалку и храната треба полека да се џвака и да биде добро исечкана.
Не се препорачува внесување големо количество на течности одеднаш. Јадењата треба да се варени или готвени со минимално количество на маст, најдобро без запршка. Млеко во големи количества не е пожелно, бидејќи има привремено неутрално дејство, по кое уште повеќе се поттикнува лачењето на желудочната киселина. Сварено млеко со жита (овесни снегулки, ориз, гриз) поволно влијае на слузокожата на желудникот. Се препорачуваат продукти како варен зеленчук, компоти, лесни колачи со овошје, јадења со пилешко месо, риба и соја. Во храната треба да се вклучат пробиотици, кои ги има во јогуртот, а и употребата на маслиново масло и ленени семки исто така има позитивно дејство.
