Слабост, малаксаност, покачување на телесната температура, воспалителна реакција на рожниците на очите, слузницата на дишните патишта и појава на осип кој постепено се шири од лицето и вратот кон телото и екстремитетите – ја сочинуваат клиничката слика на мали сипаници – морбили. Соседството, но и многу туристички дестинации, популарни во овој период на летни одмори, се сочуваат со епидемија на вирусот, кој има висока контагиозност, а се пренесува со кашлица или кивање при близок персонален контакт или директен контакт со секрети и екскрети. Грција, Србија, Бугарија, Хрватска, Италија, Косово, Албанија, Шпанија… се само дел од земјите на листата на која доминираат морбилите.
За морбилите, причинителот – етиологијата, епидемиологијата, клиничката слика и стадиумите низ кои поминува ова вирусно заболување зборува д-р сци. Александар Сајковски, педијатар.
Морбили како термин потекнува од латинскиот израз morbilli што означува „мала болест“, а е позната и како мали сипаници. Тоа е вирусно заболување, кое најчесто се јавува кај децата.
ПРИЧИНИТЕЛ – ЕТИОЛОГИЈА
Морбилите се предизвикани од еден РНА вирус со геном на морбили вирус од фамилијата на парамикровируси. Тоа е вирус со висока контагиозност и се пренесува со кашлица или кивање при близок персонален контакт или директен контакт со секрети и екскрети. Вирусот може да преживее до два часа во воздухот или на површина на разни предмети. Тој е толку контагиозен, односно пренослив што ако едно лице го има, со сигурност го префрла на 90 % од личностите околу него. Човекот е единствен природен домаќин на овој вирус, и не постои ниту еден анимален резервоар за него.
ЕПИДЕМИОЛОГИЈА
Морбили се една од десетте најзначајни заразни болести кај хуманата популација. До 1980 година кога е започната вакцинацијата кон морбили, таа била заразна болест со 2.6 милиони смртни случаи во светот. Затоа од 1980 Светската здравствена организација воведува свои милениумски цели во смалување на бројот на смртни случаи особено кај децата, барем за две третини до 2015 година. Така благодарение на превенцијата со имунизација во 1990 година бројот на смртни случаи опаѓа на 630 000, а во 2011 година СЗО верифицира 158 000 смртни случаи од морбили.
Клиничката слика се одвива во три стадиуми, но посебно се значајни и опасни компликациите како што е воспалението на белите дробови и на мозокот кои се главни носители на морталитетот од оваа болест
Препознавајќи го потенцијалот на имунизацијата во сузбивање на морбилите и во смалувањето на смртноста кај децата, опфатот со имунизацијата може да се смета за маркер на квалитет на здравствениот систем на една држава во здравствената заштита на децата. Затоа и покриеноста со рутинска имунизација против морбили СЗО го има избрано за индикатор за напредок на здравствениот систем на една држава.
КЛИНИЧКА СЛИКА
Клинички морбилите се карактеризираат со слабост, малаксаност, покачување на телесната температура, воспалителна реакција на рожниците на очите, слузницата на дишните патишта и појава на осип кој постепено се шири од лицето и вратот кон телото и екстремитетите. Класично инкубацијата трае 10-12 дена, кога детето е без никакви симптоми. Последните три до четири дена од инкубацијата детето е заразно за околината. Клиничката слика се одвива во три стадиуми, но посебно се значајни и опасни компликациите како што е воспалението на белите дробови и на мозокот кои се главни носители на морталитетот од оваа болест.
Класично инкубацијата трае 10-12 дена, кога детето е без никакви симптоми. Последните три до четири дена од инкубацијата детето е заразно за околината
Катарален стадиум
Овој период од болеста најчесто трае 3-4 дена (ретко може да трае до 7 дена). Катаралниот стадиум е период од појава на првите симптоми на инфекцијата до избивањето на осипот по кожата. Овие катарални симптоми вклучуваат солзење на очите, бистра секреција од нос…, односно симптоми кои тешко се разликуваат од една обична настинка.
Први симптоми се малаксаност, замор, нерасположение, покачување на телесната температура, губиток на апетит кој може да е пратен со повраќање па дури и пролив. Поинтезивното повраќање може да е пратено со стомачни болки, најчесто во регионот на слепото црево. Сите овие клинички симптоми укажуваат на системскиот ефект на вирусот, и се последица на енантемот на слузницата на дигестивниот систем.
Клиничките симптоми од ден на ден се засилуваат се повеќе за да на крајот на овој катарален стадиум се појават специфичните знаци на болеста кои се наречени Копликови дамки, најчесто 36 часа пред избивање на осипот, а се одржуваат 11-24 часа. Копликовите дамки се јавуваат на букалната слузница во усната шуплина и имаат изглед на истурен ориз по зацрвенета и хиперемична слузница. Со гребење тие не се симнуваат, туку се цврсто прикрепени за слузницата, а некогаш може да се споени во поголеми зони, што дава слика на почетен стоматит.
Осипен стадиум
Осипниот стадиум трае најчесто 5-6 дена. Имено при крај на првиот односно катаралниот стадиум се јавува едно краткотрајно подобрување и опаѓање на телесната температура за набргу да се јави брутално влошување со рапидно зголемување на телесната температура и влошување на општата состојба со силни катарални знаци на лицето, отежнато дишење, градни срцеви болки, неволност или вознемиреност.
Кожниот осип обично се јавува во четвртиот ден од овој стадиум, прво на кожата на главата и позади ушите, а истиот ден се јавува на лицето и на вратот. Потоа осипот се шири на долните делови на телото како капки вода при туширање. Осипот избива 2-3 дена како ситни макули и папули, поединечно или здружени, а помеѓу истиот кожата е непроменета, но при допир е пријатна, топла, мека и влажна.
-
Морбилите најчесто траат околу две недели, но реконвалесценцијата може да трае и неколку недели
Со избивањето на осипот субјективните тегоби постепено треба да се смируваат, се губат Копликовите дамки. Осипот се повлекува по истиот редослед како што се јавувал од глава и лице кон вратот, телото и екстремитетите, така што може да се случи истиот да бледее на лицето, а да избива на стапалата. На аускултација на белодробието се слуша најчесто наод на бронхитични хркулки, а над срцето се слуша тахикардија која ја прати висината на телесната температура.
На крајот на овој стадиум околу 5-6 ден се повлекуваат симптомите и доаѓа до постепено опаѓање на телесната температура.
Осипот се повлекува по истиот редослед како што се јавувал од глава и лице кон вратот, телото и екстремитетите, така што може да се случи истиот да бледее на лицето, а да избива на стапалата
Стадиум на лупење и рековалесценција
Овој стадиум трае 4-5 дена и се карактеризира со повлекување на осипот, пад на телесната температура која била 40 и над 40 степени, на вредности под 36 степени. На местото каде бил присутен осипот со негово бледнеење може да останат хиперпигментирани зони кои траат 8-10 дена проследени со брашнесто лупење. Општата состојба се подобрува, но понатамошниот тек на болеста зависи од евентуалната појава на компликации.
Морбилите најчесто траат околу две недели, но реконвалесценцијата може да трае и неколку недели.
(во наредното продолжение – Морбили: компликации, дијагноза, терапија и превенција)
