Пишува: Катерина Шекеровска-Димовска/katerina@panacea.mk
Тага, безнадежност, безвредност, беспомошност, анксиозност, ниска самопочит, несоница, нарушен циркадијален ритам, хроничен замор, злоупотреба на супстанции, намален или зголемен апетит, анхедонија, апатија, социјална ретракција, губење на смислата на животот, идеи за самоповредување, и на крајот, обид за самоубиство. Кога е човек депресивен, му се чини дека никогаш нема да излезе од темната сенка, објаснува д-р Тања Ѓуковиќ, специјалист психијатар, со која поразговаравме на тема депресија.
Сведоци сме на се поголем број на случаи, животи кои завршуваат прерано, а зад фаталниот крај обично стои долг период на борба со депресија. Најпрво, што претставува депресијата и кои се причините за нејзина појава?
Д-р Ѓуковиќ: Депресијата е растројство кое не познава граници. Подеднакво ги зафаќа сите луѓе, независно од нивната возраст, пол, етникум, религија или економска состојба. Доведува до загуба на способноста на човекот да ги искусува задоволствата што ги носи животот, до појава на хронична физичка болка, намалена работна ефикасност, намалена енергија, чувство на бесперспективност… Горчливата вистина е дека депресијата, особено ако е нетретирана, често води кон самоубиство.
Клиничката депресија е сериозно и первазивно растројство на расположението. Според СЗО депресијата е водечка причина за нарушено здравје и намалена работоспособност во светски рамки. Депресијата погодува една од пет жени, и еден од десет мажи. Депресивната симптоматологија претставува еден широк спектар. На едната страна на спектарот се наоѓаат тага, безнадежност, безвредност, беспомошност. На средината се наоѓаат анксиозност, ниска самопочит, несоница, нарушен циркадијален ритам, хроничен замор, злоупотреба на супстанции. На крајот на спектарот присутни се намален или зголемен апетит, анхедонија, апатија, социјална ретракција, губење на смислата на животот, идеи за самоповредување, обид за самоубиство…
Постојат повеќе модели кои ја објаснуваат појавата на депресијата. Еден од нив е моделот на Арон Бек, кој смета дека негативните размислувања во однос на когнитивната тријада се белег на клиничката депресија. На пример, пациентите за себе мислат дека се беспомошни, за светот дека е полн со непријатни доживувања, а за иднината дека е безнадежна.
Појавата на депресијата претставува комплексна интеракција на биолошки, психолошки и социјални фактори, од сите овие да ги споменеме хередитетот или наследноста, загубата на објект, особено ако таа се случува во развојниот период, присуство на хронични стресори…
Ги разликуваме следните типови на депресија: голема депресивна епизода, дистимија, сезонски афективни растројства, психотична депресија и биполарна депресија.
Депресијата, особено во последниов период, не ги заобиколува ниту познатите личности, кои навидум изгледаат среќно, а длабоко внатре се несреќни…
Д-р Ѓуковиќ: На црвениот тепих и на големото платно актерите изгледаат совршени, но во вистинскиот живот голем број од нив ги искусуваат страдањата кои со себе ги носи депресијата. Голем дел од нив покажуваат доблесност и храбро ја изнесуваат во јавност својата приказна, на тој начин користејќи ја својата слава за да ја дестигматизираат оваа болест. Познавањето на симптомите, нивното препознавање и раниот третман некогаш значат спасен живот, а во најмала рака на единката која боледува од депресија ќе и се помогне да живее поубав, поисполнет и поквалитетен живот.
Депресијата доведува до загуба на способноста на човекот да ги искусува задоволствата што ги носи животот, до појава на хронична физичка болка, намалена работна ефикасност, намалена енергија, чувство на бесперспективност…
Листата на славни личности кои страдаат од депресија е навистина долга. Да споменеме само некои од нив: Џим Кери, Елен Деџенерис, Џони Деп, Еминем, Харисон Форд, Лејди Гага, Анџелина Џоли, Овен Вилсон, Ешли Џад, Брук Шилдс, Кетрин Зета Џонс, Бритни Спирс…
За жал, има и такви кои не успеаја да се справат со предизвиците кои ги носи депресијата, и посегнаа по својот живот, како Робин Вилијамс (63 г), Мерилин Монро (36 г), Курт Кобејн (27 г), Ернест Хемингвеј (61 г), Кејт Спејд (55 г), Антони Бурдејн (61 г)…
Како да им се помогне на луѓето кои страдаат од депресија?
Д-р Ѓуковиќ: Психоедукацијата е особено значајна, бидејќи им овозможува на луѓето познавање и препознавање на симптомите на депресија кај блиските. Јавните дебати, поставувањето на депресијата како тема на социјалните медиуми, игра улога во дестигматизација на депресијата. Кога ќе препознаеме некои од следните симптоми треба да бидеме загрижени… Ако нашите блиски изгубиле интерес за работа, за социјални интеракции, за своите хобија, ако се повлекле од дружење со пријателите и семејството, ако нашиот близок станал тажен, иритабилен, избувлив, критички настроен, говори за безнадежност и беспомошност, често се жали на главоболки, стомачни болки или болки во грбот… Ако е изморен и исцрпен поголем дел од времето… Спие повеќе од вообичаено, јаде повеќе, ако ја покачил или намалил тежината, ако станал неорганизиран, ако пие алкохол повеќе одошто вообичаено, ако злоупотребува психоактивни супстанции или лекови за спиење или аналгетици…
Од психотерапија, до лекови и промена на животниот стил, постојат бројни начини со чија помош може да се надмине депресијата, да се биде повторно среќен и полн со надеж, и да си го вратите животот назад
Првиот чекор е да се почне разговор. Се изразува загриженост поради таквото поведение. Се нуди да се биде слушател кој нема да осудува, туку ќе разбира. Се нуди помош во наоѓање на терапевт или психијатар, дури се закажува и состанок.
Да се помага на близок кој е во депресија не е така наивна работа. Грижата за сопственото здравје, исто така, треба да е приоритет. Треба да се постават јасни граници во односот со депресивната личност и да не се игра улога на нивен терапевт. Да се побара помош во вид на поддршка и споделување со останати членови на семејства во слична положба.
Како што велите, првата помош, како и детекција на одреден проблем доаѓа токму од семејството, најблиските, оние со кои лицето минува најголем дел од своето време. Но често одредена личност не сака да признае дека има проблем, па влегува во уште подлабока криза.
Д-р Ѓуковиќ: Кога е човек депресивен, му се чини дека никогаш нема да излезе од темната сенка. Но, дури и најтешката депресија може да се лекува. Ако депресијата ве спречува да го живеете животот онака како што сакате, не се двоумете! Побарајте професионална помош. Ако сте запознаени со опциите за третман, ќе може да го одберете пристапот кој вам најмногу ви одговара. Од психотерапија, до лекови и промена на животниот стил, постојат бројни начини со чија помош може да се надмине депресијата, да се биде повторно среќен и полн со надеж, и да си го вратите животот назад.
Што конкретно советувате?
Д-р Ѓуковиќ: Соберете што повеќе информации за депресијата. Некогаш депресијата може да е асоцирана со некоја подлежечка медицинска состојба, која треба да се третира. Исто така, битна е острината на симптомите. Колку се тие посилни, толку поинтензивен треба да биде третманот. Инвестирајте време во пронаоѓање на вистинскиот третман за вас. Ако се одлучите за психотерапија, можеби ќе ви бидат потребни неколку обиди додека не го сретнете вистинскиот терапевт. Или можеби пробувате некој антидепресив, но увидувате дека ако пешачите по половина час дневно истиот не ви е неопходен. Бидете отворени за експериментирање и промени. Не зависете исклучиво од антидепресивите. Вежбањето и психотерапијата во голема мера ќе придонесат за рехабилитација. Обезбедете си социјална поддршка. Колку поширока социјална мрежа имате околу вас, толку позаштитени сте од депресија. Не се двоумете дали да споделите како се чувствувате со некој близок, роднина или пријател.
Ако нашите блиски изгубиле интерес за работа, за социјални интеракции, за своите хобија, ако се повлекле од дружење со пријателите и семејството, ако нашиот близок станал тажен, иритабилен, избувлив, критички настроен, говори за безнадежност и беспомошност, често се жали на главоболки, стомачни болки или болки во грбот, ако е изморен и исцрпен поголем дел од времето… – треба да бидеме загрижени
Промени во животниот стил. Физичката активност го зголемува нивото на серотонин и едорфини, хемиски соединенија одговорни за доброто расположение. Получасовна прошетка е доволна за да направи разлика. Промени во начинот на исхрана. Јадење на помали, но добро избалансирани оброци ќе ви ја вратат енергијата и ќе ги минимизираат брзите промени на расположението. Иако, секако, дека попримамлива е слатката храна, сложените јаглехидрати се подобар избор. Обезбедете си доволно сон. Сонот има големо влијание врз расположението, иритабилноста и заморот. Намалување на стресот – преиспитајте се кои ситуации ги доживувате како стресни, на пример, преоптовареност на работа или пак врска од која не ја добивате неопходната емоционална поддршка.
Дел од третманот на депресија е и антидепресивната терапија, за која голем дел од луѓето сметаат дека создава зависност. Дали антидепресивите навистина создаваат зависност?
Д-р Ѓуковиќ: Антидепресивите не предизвикуваат зависност, туку таканаречени симптоми на повлекување, при нагол прекин на истите. Нивната постепена редукција овозможува безбеден прекин на анитидепресивот.
