Вештачките засладувачи се хемиски соединенија кои се користат како замена за шеќер, обезбедувајќи сладок вкус со многу малку или без калории. Тие се многу послатки од обичниот шеќер, па затоа се потребни многу помали количини за да се постигне истиот степен на сладост.
Видови на вештачки засладувачи
Некои од најчесто користените вештачки засладувачи вклучуваат:
- Аспартам – Околу 200 пати посладок од шеќерот, но не е стабилен на високи температури.
- Сахарин – Дури 300-400 пати посладок од шеќерот, но може да има метален вкус.
- Сукралоза – Околу 600 пати послатка од шеќерот и стабилна при готвење и печење.
- Ацесулфам К – 200 пати посладок од шеќерот, често се користи во комбинација со други засладувачи.
- Цикламат – 30-50 пати посладок од шеќерот, но е забранет во некои земји.
Каде се користат?
Вештачките засладувачи се користат во:
- Безалкохолни пијалаци (газирани сокови, енергетски пијалаци)
- Жвакање гуми и слатки
- Диететски производи
- Лекови и додатоци во исхраната
- Пекарски производи и десерти
Безбедност и здравствени ефекти
Вештачките засладувачи се одобрени од здравствени организации како FDA (Администрација за храна и лекови на САД) и EFSA (Европска агенција за безбедност на храна), но постојат контроверзии околу нивното влијание врз здравјето. Некои студии ги поврзуваат со потенцијални несакани ефекти, но други не наоѓаат значителни ризици при нивна умерена употреба.
Дали користиш вештачки засладувачи, и дали те интересира конкретен аспект од нивното влијание?
Аспартам е вештачки засладувач кој е околу 200 пати посладок од шеќерот. Тој се користи како замена за шеќер во многу прехранбени производи и пијалаци, особено во диететските и нискокалоричните верзии.
Хемиски состав и својства
Аспартамот е соединение на две аминокиселини:
🔹 Аспарагинска киселина
🔹 Фенилаланин
Кога телото го разградува аспартамот, тој ослободува и мала количина на метанол, кој во големи количини може да биде токсичен, но во мали количества се наоѓа и во природни извори како овошјето.
Каде се користи?
Аспартамот се користи во:
- Газирани и негазирани безалкохолни пијалаци (Кока-Кола Зиро, Пепси Лајт)
- Жвакање гуми
- Диететски производи и протеински суплементи
- Слатки, десерти и јогурти
- Лекови и витамини во форма на таблети
Безбедност и контроверзии
Аспартамот е одобрен од здравствени организации, вклучувајќи ја FDA (Администрација за храна и лекови на САД) и EFSA (Европска агенција за безбедност на храна), но околу него постојат контроверзии.
Некои луѓе тврдат дека предизвикува главоболки, несоница или дигестивни проблеми, но повеќето студии не нашле цврсти докази дека аспартамот е опасен при нормална употреба.
❗ Важно: Лицата со фенилкетонурија (PKU) – ретка генетска болест – не смеат да консумираат аспартам бидејќи нивното тело не може да го разгради фенилаланинот.
Сахаринот е еден од најстарите вештачки засладувачи, откриен уште во 1879 година. Тој е 300-400 пати посладок од шеќерот, но во поголеми концентрации може да има горчливо-метален вкус.
Карактеристики на сахарин:
✔ Без калории – Не се разградува во телото, што го прави популарен за диететски производи.
✔ Стабилен при високи температури – Може да се користи во печење и готвење.
✔ Не предизвикува кариес – За разлика од шеќерот, не ги храни бактериите во устата.
Каде се користи?
Сахаринот често се наоѓа во:
- Диетални пијалаци
- Жвакање гуми
- Кафе и чај засладувачи (пакувани таблети)
- Конзервирани овошја
- Лекови и пасти за заби
Контроверзии и безбедност
Во 1970-тите, истражувања врз глувци го поврзаа сахаринот со ризик од рак на мочниот меур, но подоцнежните студии покажаа дека овие ефекти не се релевантни за луѓето. Поради тоа, во 2000 година, сахаринот беше отстранет од листата на канцерогени супстанции во САД.
Сукралозата е еден од најпопуларните вештачки засладувачи, бидејќи е околу 600 пати послатка од шеќерот и останува стабилна при високи температури, што ја прави погодна за готвење и печење.
Карактеристики на сукралозата:
✔ Без калории – Не се разградува и не се апсорбира во телото.
✔ Не предизвикува кариес – Безбеден за забите.
✔ Стабилен на топлина – За разлика од аспартамот, не се распаѓа при високи температури.
✔ Сличен вкус на шеќерот – Без горчлив или метален вкус.
Каде се користи?
Сукралозата често се наоѓа во:
- Газирани и негазирани диетални пијалаци
- Жвакање гуми и бонбони
- Колачи и пецива
- Јогурти и млечни производи
- Засладувачи во прав (како Splenda®)
Безбедност и контроверзии
Сукралозата е одобрена од FDA, EFSA и други здравствени организации. Некои студии сугерираат дека во екстремно високи дози може да влијае на цревната микрофлора или нивото на инсулин, но нема цврсти докази дека е штетна при нормална употреба.
Ацесулфам К (ацесулфам калиум) е околу 200 пати посладок од шеќерот и често се користи во комбинација со други засладувачи, како аспартам или сукралоза, за да се подобри вкусот и да се намали горчината што може да ја остави самостојно.
Карактеристики на Ацесулфам К:
✔ Без калории – Телото не го разградува.
✔ Тополошки стабилен – Може да се користи при печење и готвење.
✔ Долг рок на траење – Не се расипува лесно.
✔ Не предизвикува кариес – Безбеден за забите.
Каде се користи?
Ацесулфам К може да се најде во:
- Газирани пијалаци (Кока-Кола Зеро, Пепси Лајт)
- Жвакање гуми и слатки
- Млечни производи (јогурти, десерти)
- Протеински шејкови и додатоци во исхраната
- Пекарски производи
Безбедност и контроверзии
Ацесулфам К е одобрен од FDA, EFSA и други регулаторни тела. Некои истражувања го поврзуваат со потенцијални ефекти врз метаболизмот, но досега нема доволно цврсти докази дека предизвикува здравствени проблеми при нормална употреба.
Цикламат – 30-50 пати посладок од шеќерот, но е забранет во некои земји.
Цикламaтот е вештачки засладувач што е 30-50 пати посладок од шеќерот. Често се користи во комбинација со други засладувачи, како сахарин, за да се подобри вкусот и да се намали горчината што ја оставаат некои засладувачи.
Карактеристики на цикламaтот:
✔ Без калории – Телото не го разградува.
✔ Отпорен на високи температури – Може да се користи при печење и готвење.
✔ Погоден за дијабетичари – Не влијае на нивото на шеќер во крвта.
Каде се користи?
Цикламатот може да се најде во:
- Диетални пијалаци и овошни сокови
- Жвакање гуми и слатки
- Засладувачи во таблети или прав
- Јогурти и млечни производи
Зошто е забранет во некои земји?
Во 1970-тите, некои студии на глувци го поврзаа цикламaтот со ризик од рак на мочниот меур, поради што беше забранет во САД. Подоцна, понови истражувања не ја потврдија оваа врска кај луѓето, па денес цикламaтот е дозволен во ЕУ, Латинска Америка и многу други земји, но останува забранет во САД и некои други држави.
Безбедност
Светската здравствена организација (СЗО) и Европската агенција за безбедност на храна (EFSA) го сметаат цикламaтот за безбеден при умерена употреба, но некои научници сè уште се скептични поради старите студии.
