Речиси девет месеци светот се бори со пандемија на новата болест КОВИД-19 предизвикана од коронавирусот SARS-CoV-2. Во првите месеци против оваа нова болест се боревме на основа на сознанијата за останатите респираторни болести, како грипот.
Но, со тек на време сфативме дека новиот коронавирус има “образец на однесување“ кој по многу нешта е единствен, а научниците и лекарите дојдоа до ноза нови сознанија. Ова се најважните сознанија за коронавирусот до кои медицинската јавност дојде во изминативе месеци.
- КОВИД-19 не е сезонска болест
Респираторните вируси досега покажуваат тенденција да се манифестираат во различни сезонски бранови. На пример, грипот е сезонска респираторна болест која својот пик го доживува во зима, па многу стручњаци се надеваа дека ширењето на КОВИД-19 ќе покаже сличен образец и ќе забави на северната хемосфера во текот на пролет и лето. Но, тоа не се случи. Сега знаеме дека топлото време не го стопира SARS-CoV-2 и дека, без оглед на годишното време, неговото ширење во најголем процент зависи од однесувањето на луѓето, односно од почитувањето на хигиенските мерки и мерката на социјална дистанца.
- КОВИД-19 не е грип
Иако имаат многу слични симптоми, КОВИД-19 и грипот многу се разликуваат.
КОВИД-19 има пет до 10 пати поголема смртност. Така, од грип се проценува дека умираат едно до две лица на илјада заразени, додека за КОВИД-19 се проценува дека тоа се шест до десет луѓе на илјада заразени. За споредба, се проценува дека во светот од последици на грипот годишно умираат 290.00-650.000 лица, а од КОВИД-19 досега се починати 965.200 лица.
Притоа, грипот ефикасно се пренесува меѓу децата, кај кои многу почесто предизвикува потешка клиничка слика. За разлика од грипот, децата се изложени на помал ризик од зараза од новиот коронавирус, а и кога ќе дојде до инфекција, многу често немаат симптоми или тие симптоми се многу благи. Се уште не се знае дали SARS-CoV-2 кај луѓето кои ја прележале инфекцијата предизвикува долготрајни последици, додека е познато дека тоа не е случај со грипот. Против грип постои вакцина и ефикасни лекови, додека за КОВИД-19 се уште нема.
- Губењето на сетилата за мирис и вкус е чест симптом
На почетокот на пандемијата, на списокот симптоми на КОВИД-19 беа истакнати зголемена температура, кашлица и отежнато дишење, главоболка, како и болка во мускулите. Но, со тек на време, пациентите сведочеа дека нагло го изгубиле осетот за мирис и вкус, по што и ова беше додадено во листата симптоми. Научниците сметаат дека до губење на осетот за мирис и вкус доаѓа бидејќи коронавирусот ги напаѓа нервните клетки директно вклучени во тие сетила.
- Коронавирусот се шири преку капков пат и понекогаш преку воздух
Поголем број на зарази со коронавирус се случуваат преку блиски меѓучовечки контакти. Вирусот SARS-CoV-2 претежно се шири преку ситни капки кои се распрснуваат во воздухот, додека заразеното лице кива или кашла, пее или зборува. Најголем дел од тие капки паѓаат на земја на оддалеченост од два метри од заразеното лице. Но, истражувањата укажуваат на можноста на ширење преку ситни респираторни честички кои заразеното лице ги исфрла при дишење или зборување. Тие лесни честички во воздухот се сушат, па така вирусот во аеросолизирана форма останува во взодухот подолго време. Потоа, некој може да ги вдиши тие ситни честички како дим од цигара. Во големи, проветрени простори или на отворено, циркулацијата на воздухот ќе ги “разреди“ тие честички, со што во најголем процент се намалува секој ризик. Но, тоа се менува во помали затворени простори, како ресторани, канцеларии, продавници, автомобили, јавен превоз и слично.
- Контаминираните површини не се главен пат на заразата
Поради стравот дека ќе се заразат допирајќи површини на кои може да се наоѓа вирусот, многу луѓе на почетокот не одеа во продавници, а по купувањето детално ги дезинфицираа купените намирници. Но, Светската здравствена организација истакнува дека не е забележан јасен случај дека некој се заразил само допирајќи контаминирана површина, туку при инфекцијата биле присутни и капков, како и пренос преку аеросоли.
- Маските се ефикасни
Ставот за носењето заштита на лицето/маски и во земјава и во светот, се промени во однос на почетокот на пандемијата. На почетокот стручњаците беа со став дека маските не им се потребни на луѓето кои не покажуваат знаци на респираторна инфекција, туку на оние кои се на прва линија со коронавирус, како што се здравствените работници. Но, по неколку студи, СЗО на почетокот на јуни ги повика владите да ги поттикнат луѓето да носат маски. Постојат докази дека маските можат значајно да го намалат ширењето на вирусот, но со предупредување дека мора правилно да се носат така што ги покриваат носот, устата и брадата.
- Луѓето се најзаразни во првите денови од инфекцијата
Инкубацијата, односно периодот од моментот на зараза до појавата на првите симптоми, кај КОВИД-19, во просек изнесува пет дена. Кај 99 проценти од заразените лица, симптомите ќе се развијат во рок од 14 дена. Тоа е причината зошто епидемиолозите препишуваат самоизолација од 14 дена на лица кои биле во контакт со заразено лице. Лице со коронавирус за својата околина е заразно во просек 48 часа пред појавата на симптоми, а во случај на блага форма на болеста до 10 дена по појавата на симптоми. Кај потешките случаи, лицето е заразно за околината и повеќе од 15 дена.
- И лицата без симптоми ја шират инфекцијата
Асимптоматските случаи и натаму се една од најголемите мистерии. Ги нарекуваат “тивки ширители на вирусот“, а за разлика од предсимптоматските (лица кои се заразни за околината два-три дена пред симптомите) и многу благите случаи, никогаш не развиваат симптоми. Со оглед дека не знаат дека се заразени, тие лица можат ефикасно да го шират коронавирусот во заедницата. Поради тоа, некои земји својата борба против КОВИД-19 ја базираат на случајни тестирање на широк слој од населението. Колкав е уделот на асимптоматските случаи, не е познато, но различни студии проценуваат дека таа бројка се движи помеѓу 20 и 45 проценти од сите заразени.
- Можна е вакцина против коронавирусот
Одредени научници даваа изјави дека против коронавирусот можеби никогаш нема да имаме вакцина, како што се случај со ХИВ. Но, досегашните испитувања укажуваат дека тоа не е точно. Во моментов во фаза на клиничко испитување се 40 вакцини, од кои девет се во трета фаза. Вакцините против коронавирусите предизвикуваат силен имунолошки одговор, како хуморален т.е. со создавање антитела, така и клеточен т.е. со создавање цитотоксични Т лимфоцити кои ги убиваат клетките заразени со вирусот. Колкава ќе биде ефикасноста на таа вакцина и колку ќе трае заштитниот имунитет, тоа се уште не се знае.
