Пишува: Доц. д-р Валентина Коевска
Институт за физикална медицина и рехабилитација, Скопје
Целите на кинезитерапијата на постменопаузалната остеопороза ПМОП се:
- Одржување на коскената маса
- Стимулирање на остеогенезата
- Подобрување на снагата, флексибилноста и координацијата на мускулите
- Подобрување на постурата и рамнотежата на пациентите со која се постигнува подобар функционален статус, намалување на болката и превенирање на падот и ризикот од фрактури.
Интернационалното здружение за остеопороза (IOF) ги препорачува вежбите познати во англиската литературата како „weight bearing exercises” и вежби против отпор „resistance exercises”. Weight bearing вежби се познати и како антигравитациски вежби. Тие можат да бидат статички и динамички, можат да бидат со низок импакт, како што е пешачењето и Таи Чи или да бидат со висок импакт како што се џогирање, скокање, танцување и вибрациската платформа.
Вежбите против отпор „resistance exercises” се вежби кои предизвикуваат мускулите да се контрахираат против надворешен отпор, со што се зголемува силата, масата и издржливоста на мускулатурата. Овие вежби можат да бидат со низок интензитет на сила, со многу повторувања или со висок интензитет и прогресивно оптоварување. Вежбите против отпор, Aмериканскиот колеџ за спортска медицина, ги смета за главни во препораките за превенција на остеопороза од 1998 год. За време на нивното практикување мускулите дејствуваат на коската на нивното место на припојување. Тие ја стимулираат коската и можат да дадат остеоген одговор. Овој механизам дејствува како тензија, компресија и торзија, создавајќи електрични сигнали способни да го стимулираат метаболизмот на коската, да ја зголемат коскената формација и да ја инхибираат коскената ресорпција, специфични се за местото на дејствување и се асоцирани со зголемување на КМГ.
Во еден преглед од литературата на студии на pub med, CINAHL, Cohrane controlled Trials Register itd, резултатите покажале дека вежбите со отпор имаат корисен ефект во домените на физичка функција и активности од секодневниот живот. Исто така, во еден неодамнешен преглед на Howe et al., во кој се анализирани повеќе рандомизирани контролирани истражувања (RCTs), со вклучени 4.320 учесници, прикажана е користа од резистентните вежби без импакт на КМГ на вратот на фемурот.
Аеробните вежби со низок импакт, како што е пливањето, возењето велосипед и сл. немаат сигнификантен ефект на коската, но без оглед на тоа ја јакнат мускулатурата на екстремитетите, паравертебралната мускулатура, ја подобруваат екстензијата на ′рбетот и координацијата и се корисни за кардиопулмоналната функција.
За лица со нормална коскена густина се препорачува комбинирање на вежбите со оптоварување и вежбите џогирање, спортување или програма од вежби со отпор во фитнес сала. Согласно препораките ИОФ антигравитациските вежби со импакт можат да се практицираат секој ден, најмалку 30 минути, а вежбите за јакнење на мускулите можат да се практицираат 2-3 пати неделно.
Кај пациентите со ПМОП и остеопенија, скелетот е фрагилен и предозираното оптоварување може да доведе до оштетување на архитектурата на коската.
Кај жени во ПМОП се препорачуваат: активни вежби и вежби со отпор за јакнење на паравертебралната мускулатура; изометрички вежби за јакнење на амбоминалната мускулатура; активни вежби за истегнување и одржување на еластичноста на мускулатурата на горните и долните екстремитети и ′рбетниот столб; вежби за јакнење на мускулатурата на горните и долните екстремитети; респираторни вежби; вежби за рамнотежа и постурата и аеробни вежби.
Вежбите треба да се дозираат во однос на функционалниот статус на пациентот.
Кај пациентите со ПМОП вежбите се само додаток на медикаментозната терапија. Треба да бидат дизајнирани врз индивидуална основа и под професионална супервизија на физијатар и физиотерапевт. Обемот на подвижност да не придизвикува болка. Вежби со флексија на ′рбетот не се препорачуваат. Се препорачува барем 45 минутно пешачење три пати неделно, или не помалку од 30 минутно дневно. Кај повозрасните лица се препорачува овие активности да траат 20-30 минути, 2-3 пати неделно.
Вежбите за постурата ја превенираат и го успоруваат развојот на торакална кифоза Забележано е дека жените со ПМОП и торакална кифоза имаат поголема слабост на екстензорите на грбот од жените на иста возраст со нормална КМГ. Јакнењето на екстензорните мускули на грбот биле фокус на интерес на многу истражувачи. Многу одамна, Sinaki et al., први објавиле студија каде е прикажан долготрајниот ефект на јакнењето на мускулите на грбот кај жени со ПМОП. Тие забележале дека со подобрување на екстензорите на грбот, се намалила значајно веројатноста за вертебрална фрактура, се подобрила координацијата и рамнотежата на телото и се намалил ризикот за пад.
Вежбите за баланс на телото и проприоцептивните вежби, заедно со визуелниот и вестибуларниот систем, помагаат во подобрување на постуралната контрола, со што се превенира пад и фрактура. Секојдневното практицирање ја подобрува мобилноста кај повозрасните пациенти во извршувањето на активностите на секојдневното живеење.
Хидрокинезитерапијата се препорачува кај ПМОП. Водените бранови кои се создаваат при вежбањето влијаат на центарот на гравитацијата на телото, кој ја активира мускулатурата за да се одржи балансот и стабилноста на трупот. Во истражување на Moreira et al. програмата на вежби во вода се покажала ефикасна во подобрувањето на физичката функција на пациентите и во намалување на ризикот од пад.
Кај пациентките со ПМОП неопходно е да се проценат и ризиците за пад во домот, присутно оштетување на видот и лековите кои ги користи. Медикаментозната терапија која ја земаат за коморбидитетот може да влијае на брзината, умешноста и координацијата на движењата, а со тоа да се зголеми и ризикот за пад и фрактура.
Редовното практикување на вежбите игра суштинска улога во лекувањето на болката кај пациените со ПОП. Механизмот на намалување на болката се уште не е јасен. Најверојатно се должи на биолошкиот ефект на вежбите на клеточно или на ткивно ниво, нивносто стимулативно дејство на метаболизмот, лачењето на ендорфините итн.
Постојат повеќе студии во кои е испитувана поврзаноста на различните видови програми со вежби во одржување и подобрување на коскената минерална густина, координацијата и превенирањето на падот и подобрувањето на квалитетот на живот кај пациентите со ПОП. Мета анализата на 8 контролирани истражувања покажала дека редовното пешачење нема значаен ефект во одржување на КМГ на ′рбетот кај жени во постменеопауза, но затоа имала значаен позитивен ефект на КМГ на вратот на фемурот. Во објавен преглед на 18 рандомизирани контролирани испитувања кај постменопаузални жени, било потврдено дека антигравитациските вежби, вежбите со отпор и аеробик вежбите, биле ефикасни во зголемувањето на КМГ на ‘рбетот. Пешачењето било ефикасно за КМГ на ′рбетот и колкот, а аеробик вежбите биле ефикасни за зголемување на КМГ во пределот на дисталниот дел на радиус. Во студијата од Teixeira et al., според која 18-неделно практикување резистентни вежби, вежби за проприоцепција и вежби за баланс, можат да го намалат бројот на падови, подобрувајќи го функционалниот капацитет, балансот и квалитетот на живот, во споредба со контролната група која не практикувала вежби. Инциденцата на пад била намалена за 38% во групата која вежба, наспроти 16% намалување на пад во контролната група без вежби. Pereira et al. го истражувале ефектот на вежбите Таи Чи Чуан (три пати неделно за период од 6 месеци) кај 77 постменопаузални жени. Пациентките биле поделенеи во две групи. Вежбањето ја подобрило силата на екстензорите на коленото и балансот, во групата со вежби, за разлика од контролната група која немала промени. Chyu et al. го евалуирале ризикот од пад кај остеопенични постменопаузални жени пред и по 24 недели од Таи Чи вежбите и заклучиле дека практицирањето Таи Чи вежбите го подобриле одот, постурата и го намалиле ризикот за пад.
Кај пациентите со ОП можат да се препорачаат и ортозите кои го растоваруваат ′рбетот и ја намалуваат болката. Заради стабилност во одот и потребата од подолготрајни активности, се налага потребата од ортотски помагала како бастун, одалка со тркалца, итн. Треба да се земат во предвид сите можности во третманот и лекувањето на ОП, за да се спречи затворањето на пациентот во една соба и намалувањето на физичката активност. Треба да се направи секој обид за да се спречи неподвижноста кај пацинетите со ОП и можноста од појава на реактивна депресија. Најважна е безбедноста за време на движењето, а превенцијата на пад и фрактури треба да се сфати како програма за рехабилитација на пациентите со ОП.
Во Институтот за физикална медицина и рехабилитација во Скопје, за периодот од 2014 до 2017 година беше спроведено истражување во кое учествуваа 92 жени со дијагностицирана постменопаузална остеопороза.
Пациентките земаа калциум 800-1.000 мг и Д витамин 800 IU дневно, и практикуваа вежби препорачани од IOF за остеопороза. Секоја пациентка се следеше една година и за тој период беа направени три контроли. На првиот преглед и на поселедната контрола по 12 месесци беше мерена КМГ на колкот и лумбаниот делк од рбетот со Dual-energy x-ray absorptiometry. Пациентките беа со просечна возраст од 60, 64±6, 7 години, најмладата пациентка имаше 43 години, најстарата беше на 73-годишна возраст. Најголем број на испитаници беа на возраст од 60 до 69 години – 53 (57.61%). Анамнестички податок за рана менопауза беше добиен од 43 (46.7%) жени. Ризик фактори за остеопороза беа присутни кај 67 (72.8%) жени, а во однос на бројот на присутни ризик фактори, со 2 ризик фактори беа регистрирани најголем процент (33.69%). Со коморбидитет беа оптоварени 63 (68.48%). Присутен деформитет имаа 77 (83.69%), повеќе од половината од пациентките, односно 58.69% имаа кифоза.
Резултатите покажаа дека редовното практикување на вежбите, заедно со редовното внесување калциум и витамин Д имаат статистички значајна улога во подобрување на просечната вредност КМГ на лумбалниот цел од рбетот, p<0.0001 (табела 1 и графикон бр.1) и просечната вредност на КМГ на колкот, p<0.0011 ( таблела 2 и графикон 2) на крајот од истражување кај пациентките со ПМОП.
Специфична програма на вежби за ОП има значајна улога и е неизоставен дел во лекувањето на пациентите со ПМОП. Лекувањето на ПМОП бара мултидисиплинарен пристап. За одржување на позитивните резултати неопходно е вежбите да се практикуваат континуирано и долготрајно. Неопходни се и натамошни истражувања за да се прикаже влијанието на физичката активност и вежбите на КМГ, ризикот на пад и квалитет на живот кај пациентките со ПМОП.
