Пишува: Александра Тимковска/aleksandra@panacea.mk
Ферид Мурад не е само името на гостиварската општа болница! Ферид Мурад не е само името на добитникот на Нобелова награда за физиологија и медицина од 1998 година! Ферид Мурад е името на светски признат лекар, фармацевт, научник… Човек чија биографија доколку би се преточила на платно дефинитивно би ја заработила и најголемата филмска награда Оскар. Насмеан, расположен за убав муабет и полн со анегдоти и приказни кои во својата биографија ги нижел шетајќи ја земјината топка. Толку голем, а толку едноставен. Низ насмевка ни откри дека не љубел многу да зборува со „седмата сила“ зашто ретко му доаѓале спремни и со напишано домашно, ама ’стравот’ брзо го снема и приказната тргна од корените, од родната земја на неговиот татко…
На почетокот од нашиот разговор би сакала да Ве прашам како се чувствувате во Македонија, во земјата на Вашите корени, со оглед на тоа дека рековте оти само неколкупати сте имале можност да дојдете овде?
Ферид Мурад: Прв пат овде дојдов ми се чини во 1999 година и мислам дека ова е мое петто патување во Македонија. Дојдов да ја запознам Македонија, мојот татко е од Македонија. Навистина убаво беше да се дојде да се види од каде потекнува тој. Кога дојдов овде всушност дознав дека имам многу роднини во Македонија, повеќето во Лакавица, но и тие како и јас се раселиле во други земји.
Вие сте добитник на Нобелова награда, но морам да истакнам дека читајќи ја Вашата биографија за миг си помислив дека доколку би се снимил филм за Вашиот живот, Вашето потекло… можете да бидете и добитник на Оскар…
Ферид Мурад: Ха, ха, ха… За мене веќе има два филма. Станува збор за куси филмови. Едниот го направив во 1999 година после добивањето на Нобеловата награда. Во прашање е филм кој трае десетина – единаесет минути и е за деца и посветен токму на Нобеловата награда и нитроген оксидот. Филмот може да се види на електронската верзија на Нобеловиот музеј, а која содржи податоци за сите добитници. Постои уште едно видео, кое го направија Албанците, и се однесува на моето наследство, потекло. Го имам видено, имам копија од него во мојата канцеларија, но мислам дека не е достапно во јавноста.
Нобеловата награда
Во 1998 година заедно со уште двајца научници Роберт Фечгот и Луис Игнаро ја добил Нобеловата награда за физиологија и медицина „за откривањето на улогата на азотниот оксид како сигнален молекул во регулирањето на кардиоваскуларниот систем.“ Покажал дека нитроглицеринот и сличните лекови дејствуваат како вазодилататори во формирањето на телото на азотен оксид, кои делуваат како сигнални молекули и имаат релаксирачки ефект врз крвните садови. Нитричкиот оксид ги проширува крвните садови и дејствува врз мозокот, срцето и другите органи. Тој се користи и кај предвреме родените бебиња, кај кои е помало нивото на кислородот во крвта, зашто го зголемува и тие можат подобро да дишат. Помага и при зараснување на раните, а дејствува и врз коагулација на крвта. Околу 70 компании во светот имаат продукти што ја содржат оваа молекула – нитричкиот оксид.
Секое дете има сон или сонува што ќе биде кога ќе порасне, дали Вашиот беше токму медицината и дали можеби некогаш помислувавте дека токму Вие ќе бидете добитник на престижната Нобелова награда?
Ферид Мурад: Уште кога имав 10 или 12 години знаев дека ќе бидам доктор. Тоа беше мојата цел – да станам доктор. И навистина планирав. Ја сакав науката, уживав во неа. Омилени предмети ми беа математика, хемија, биологија, физика… Кога дојдов на колеџ почнав да размислувам за можностите и истражувањата, можеби за некоја комбинација од истражување и клиничка медицина, не ни знаев за Нобеловата награда. Така беше се додека не сфатив дека можеби во рацете имав кандидат за Нобелова награда и дека можеби и ќе ја добијам еден ден. Ова размислување, ми се чини, дека се роди некаде во 1962 година и бев во право, ја добив Нобеловата награда.
Освен роднинските врски со Македонија, дали можеби имате и професионална поврзаност, дали можеби некој од Вас побарал помош, совет?
Ферид Мурад: Да, доктор Ферид Муареми е мој внук и тој дојде во мојата лабораторија на една и пол година. Тоа се случи по неговото завршување на медицинската едукација во Тирана. Од кај мене потоа дојде во Скопје. Тој е единствениот. Сум зборувал со многумина овде, има научници во МАНУ, каде што и бев, кои сакаат или сакале да соработуваат, дури и наскоро на неколку месеци и треба некој да дојде во мојата лабораторија конкретно да работиме на еден проект. Морам да истакнам дека во МАНУ имаат одлична лабораторија, одлична опрема и стручен кадар.
Биографија
Ферид Мурад – е роден во мал стан сместен над една пекарница во Индијана. Има двајца браќа – Џон Абдерхаман и Турхон Ален. Неговиот татко Џабир Мурат Ејупи е роден во гостиварското село Лакавица и бил најстар од четирите деца. Мајка му починала кога имал само 13 години. Речиси сите во семејството му биле овчари, а тој како тинејџер избегал од дома за да продава бонбони низ балканските земји. Иако имал помалку од една година образование научил да зборува седум јазици. Пред својата смрт, на возраст од 84 години со својот син отишол во посета на родната Лакавица. Мајката на Ферид била Американката Хенриета Џозефин Бауман. Таа завршила само основно, по што морала да престане со настава зашто требало да помага во домот и да се грижи за помладите браќа и сестри. Сиромаштијата на детството и на неговите предци, како и нивното минимално образование имале големо влијание врз Мурад во однос на образованието и кариерата. Едниот брат станал стоматолог, а другиот професор по антропологија со докторски степен. Родителите не можеле да си дозволат да им помогнат со трошоците за образованието, па Ферид барал колеџ во кој се нудело најдобра стипендија.
