ИНСТИТУТОТ ЗА ЈАВНО ЗДРАВЈЕ ГИ ПОСОЧУВА ГЛАВНИТЕ ФАКТИ ЗА МАЈМУНСКИТЕ СИПАНИЦИ: Што мора да знаете и како да се заштитите

Мајмунските сипаници се вирусна зооноза (вирус кој се пренесува на луѓето од животни), со симптоми многу слични на оние забележани во минатото кај пациенти со големи сипаници, иако клинички ова е помалку тешка болест. Со искоренувањето на големите сипаници во 1980 година и последователниот прекин на вакцинацијата, мајмунските сипаници станаа најважен orthopoxvirus како ризик за јавното здравје. Мајмунските сипаници првенствено се појавуваат во Централна и Западна Африка, често во близина на тропските дождовни шуми, но се повеќе се појавуваат и во урбаните области. Домаќини на заболувањето се животните и вклучуваат голем број глодари и примати.

Причинител

Вирусот на мајмунските сипаници е обвиен двоверижен ДНК вирус кој припаѓа на родот Orthopoxvirus од фамилијата Poxviridae. Постојат две различни генетски линии на вирусот на мајмунски сипаници – централно-африканска (Конго) и западно-африканска. Централно-африканската линија историски предизвикува потешка болест и се смета дека е повеќе пренослива.

Природен домаќин на вирусот на мајмунска сипаница

Различни животински видови се идентификувани како домаќини на вирусот на мајмунски сипаници (верверички, гамбиски стаорци, глувци, примати и други видови). Останува неизвесноста за природната историја на вирусот на мајмунски сипаници и потребни се дополнителни студии за да се идентификува точниот резервоар и начинот како се одржува циркулацијата на вирусот во природата.

Главни факти

1. Мајмунските сипаници се предизвикани од истоимениот “вирус на мајмунски сипаници”, припадник на родот на Orthopoxvirus од фамилијата Poxviridae.
2. Мајмунските сипаници се вирусна зоонозна болест која се јавува првенствено во областите на тропските прашуми во Централна и Западна Африка и повремено се пренесува во други региони.
3. Мајмунските сипаници сe манифестираат клинички типично, со треска, исип и отечени лимфни јазли и може да доведе до низа медицински компликации.
4. Мајмунските сипаници обично се самоограничувачка болест, со симптоми кои траат од 2 до 4 недели. Може да се манифестираат и со  тешка клиничка форма. Во последно време, смртноста е околу 3-6%.
5. Мајмунските сипаници се пренесуваат на луѓето преку близок контакт со заразено лице или животно или со предмети контаминирани со вирусот.
6. Вирусот на мајмунски сипаници се пренесува од едно на друго лице преку близок контакт со оштетена кожа, слузокожа, телесни течности, респираторни капки и контаминирани материјали како што е постелнината.
7. Клиничката презентација на мајмунските сипаници наликува на големи сипаници, инфекција која беше прогласена за искоренета ширум светот во 1980 година.
8. Вакцините користени за време на програмата за искоренување на големите сипаници, исто така, обезбедуваат заштита од мајмунски сипаници. Развиени се и понови вакцини, од кои една е одобрена за превенција од мајмунските сипаници.
9. Антивирусно средство кое претходно е развиено за третман на големите сипаници, исто така е лиценцирано за третман и на мајмунските сипаници.

Опис на моменталната епидемија

Заклучно со 21.05.2022, вкупно 92 лабораториски потврдени случаи и 28 сомнителни случаи на мајмунски сипаници се пријавени до СЗО, од 12 земји-членки кои не се ендемични за вирусот на мајмунски сипаници, во три региони на СЗО. Досега не е регистриран смртен случај.

Знаци и симптоми

Периодот на инкубација (интервал од инфекција до почетокот на симптомите) на мајмунска сипаница е обично од 6 до 13 дена, но може да се движи во интервал од 5 до 21 ден.

Инфекцијата може да се подели на два периоди:

• Периодот на инвазија (трае помеѓу 0-5 дена) кој се карактеризира со треска, интензивна главоболка, лимфаденопатија (отекување на лимфните јазли), болки во грбот, миалгија (болки во мускулите) и интензивна астенија (замор, недостиг на енергија).

Лимфаденопатија е карактеристична за мајмунските сипаници и ги разликува од другите болести кои првично може да изгледаат слично (овчи сипаници, мали сипаници, големи сипаници);

• Ерупцијата на кожата обично започнува во рок од 1-3 дена по појавата на треската. Исипот има тенденција да биде повеќе концентриран на лицето и екстремитетите отколку на трупот. Го зафаќа лицето (во 95% од случаите) и дланките на рацете и стапалата (во 75% од случаите). Засегнати се и оралните мукозни мембрани (во 70% од случаите), гениталиите (30%) и конјунктивите (20%), како и рожницата. Исипот еволуира последователно од макули (лезии со рамна основа) до папули (малку подигнати цврсти лезии), везикули (лезии исполнети со чиста течност), пустули (лезии исполнети со жолтеникава течност) и кора кои се сушат и паѓаат. Бројот на лезии варира од неколку до неколку илјади. Во тешки случаи, лезиите може да се спојат додека не се отстранат големи делови од кожата.

Мајмунските сипаници обично се самоограничувачка болест, со симптоми кои траат од 2 до 4 недели. Тешките случаи се јавуваат почесто кај децата и се поврзани со степенот на изложеност на вирусот, здравствената состојба на детето и природата на компликациите. Основните имунолошки недостатоци може да доведат до полош исход. Иако вакцинацијата против големи сипаници даваше заштита во минатото, денес лицата помлади од 40-50 години (во зависност од земјата) може да бидат поподложни на мајмунски сипаници поради престанокот на кампањите за вакцинација против големи сипаници на глобално ниво, по искоренувањето на болеста. Компликациите на мајмунските сипаници вклучуваат секундарни инфекции, бронхопневмонија, сепса, енцефалитис и инфекција на рожницата на окото со последователно губење на видот. Степенот до кој може да се појави асимптоматска инфекција е непознат.

Смртност од мајмунски сипаници историски се движел од 0 до 11% во општата популација и бил поголем кај малите деца. Во последно време, стапката на смртност е околу 3-6%.

Дијагноза

Клиничката диференцијална дијагноза која мора да се земе предвид вклучува други болести со исип, како што се овчи сипаници, мали сипаници, бактериски инфекции на кожата, шуга, сифилис и алергии поврзани со лекови. Лимфаденопатија за време на продромалниот стадиум на болеста може да биде клиничка карактеристика за разликување на мајмуни сипаници од овчи сипаници или големи сипаници.

Ако постои сомневање за мајмунски сипаници, здравствените работници треба да соберат соодветен примерок и безбедно да го транспортираат во лабораторија со капацитет за ваков вид тестирање. Потврдата за мајмунски сипаници зависи од видот и квалитетот на примерокот и видот на лабораторискиот тест. Примероците треба да се пакуваат и испраќаат во согласност со националните и меѓународните барања за начин на пакување и транспорт на инфективен маттеријал.

Полимеразна верижна реакција (PCR) е префериран лабораториски тест со оглед на нејзината точност и чувствителност. Оптимални дијагностички примероци за мајмунски сипаници се примероци од кожни лезии – кората или течност од везикули и пустули, и крусти. Примероците од лезијата мора да се чуваат во сува, стерилна туба (без медиум за транспорт на вируси) и да се чуваат на ладно. PCR тестовите на крв обично се неубедливи поради краткото времетраење на виремија во однос на времето на собирање примероци по почетокот на симптомите и не треба рутински да се собираат од пациентите.

Бидејќи ortopoxvirus-ите се серолошки вкрстено-реактивни, методите за откривање на антигени и антитела не обезбедуваат специфична потврда за мајмунските сипаници. Затоа, серологијата и методите за откривање на антиген не се препорачуваат за дијагноза или испитување на случај, каде ресурсите се ограничени. Дополнително, неодамнешната или поранешна вакцинација со вакцина која е базирана на vаccinia-вирус (на пр., секој вакциниран пред искоренувањето на големите сипаници, или неодамна вакциниран поради поголем ризик како што е персоналот во лабораторијата за ortopoxvirus) може да доведе до лажни позитивни резултати.

Со цел да се интерпретираат резултатите од тестот, од клучно значење е да се обезбедат информации за пациентот со примероците, вклучувајќи: а) датум на појава на треска, б) датум на појава на исип, в) датум на собирање на примерокот, г) моментален статус на поединецот (фаза на исип) и д) возраст.

Терапија

Клиничката нега за мајмунски сипаници e од исклучителна важност и треба да биде целосно оптимизирана со цел да се ублажат симптомите, да се справи со компликациите и да се спречат долгорочни последици. На пациентите треба да им се понудат течности и храна за да се одржи соодветен нутритивен статус. Секундарните бактериски инфекции треба да се третираат.

Антивирусен агенс познат како tecovirimat кој беше развиен за лекување на големи сипаници, беше лиценциран од Европската медицинска асоцијација (EMA) за мајмунски сипаници во 2022 година, врз основа на податоци од студии на животни и луѓе. Сè уште не е широко достапен.

Ако се користи за терапија на пациенти, употребата на tecovirimat треба да се следи, во контекст на клиничко истражување со проспективно собирање податоци.

Совети на СЗО

Веројатно е идентификација на дополнителни случаи и понатамошно ширење во земјите кои моментално ги пријавуваат случаите и другите земји-членки. Секој пациент со сомнителна мајмунска сипаница треба да се испита и доколку се потврди, да се изолира, се додека лезиите не се формираат во круста, крустата не падне и не се формира свеж слој на кожа.

Земјите треба да бидат спремни и за пациенти кои манифестираат атипичен исип кој напредува во последователни фази – макули, папули, везикули, пустули, крусти, во иста фаза на развој на сите погодени делови на телото – што може да биде поврзано со треска, зголемени лимфни јазли, болки во грбот и болки во мускулите. Овие лица може да се јават во различни институции во заедницата и во здравствената заштита, вклучувајќи, но не ограничувајќи се на примарната здравствена заштита, инфективни клиники, услуги за сексуално здравје, единици за акушерство и гинекологија, урологија, одделенија за итни случаи и клиники за дерматологија. Зголемувањето на свеста кај потенцијално погодените заедници, како и кај давателите на здравствени услуги и лабораториските работници е од суштинско значење за идентификување и спречување на понатамошни секундарни случаи и ефективно управување со тековната епидемија.

Врз основа на достапните информации во овој момент, СЗО не препорачува земјите-членки да усвојат какви било меѓународни мерки поврзани со патувањето и за патниците кои доаѓаат и за заминување.