Пишува: Александра Стојановска/saska@panacea.mk
Свесноста за време на анестезија е анестезиолошка компликација која во светски рамки се јавува кај еден-двајца на 1.000 пациенти. Овој феномен доби големо внимание од пациентите, па сѐ повеќе анестезиолози добиваат прашање „Дали ќе слушам за време на операцијата?“ или „Дали ќе ме боли?“. Очигледно, вели д-р Азра Куч, анестезиолог, стравот од анестезијата понекогаш е поголем од стравот од самата операција.
Што всушност претставува анестезијата и што навистина може да се случи при опивката кај еден пациент?
Д-р Куч: Зборот анестезијата потекнува од два грчки збора: ан и аестхесис, што значи без чувство. Првобитно, анестезијата подразбирала губење на чувството на болка. Во денешно време, добрата анестезија вклучува губење на свесноста, обезболување, добра мускулна релаксација и губење на сеќавањето. Некои ентузијасти би рекле дека е доволно да има губење на сеќавањето, бидејќи пациентот и да го боли и да се разбуди за време на операцијата, ако не се сеќава тогаш е в ред.
Проблемите настануваат кога пациентот кажува дека слушал сѐ за време на операцијата и може да повтори цел разговор, или уште пострашно, ако пациентот чувствувал болка, а не можел да се помрдне.
Пациентот веднаш по завршување на операцијата раскажува делови од разговор или пријавува: „се слушав“! Тоа е т.н. експлицитна свесност. Друг тип свесност, е т.н. имплицитна свесност, за која пациентот нема свесно сеќавање, но подоцна може да манифестира симптоми во вид на вознемиреност, несоница, кошмари, синдром на посттрауматски стрес итн. Свесноста придружена со болка за време на операција може да има трајни последици по квалитетот на понатамошниот тек на животот на пациентот. Будноста за време на анестезија не е непријатна само за пациентот туку и за анестезиологот. Освен стресот што го доживува докторот, постојат и легални медицински последици по него.
Свесноста за време на анестезија се поврзува со лоша анестезиолошка техника и се третира како еден вид лекарска грешка.
Што треба да се направи кога ќе се случи таа будност за време на анестезијата?
Д-р Куч: Кога ќе се случи будност за време на анестезија, вели таа, најлошо што може да се направи е да се негира искуството на пациентот. Потребно е со многу сочувство да се ислуша пациентот и да се понуди психолошка поддршка или советување. Обратниот пристап доведува само до поголема фрустрација и вознемиреност кај пациентот. Второ што треба да се направи е да се утврди дали навистина постои свесност. Некои пациенти може да сонуваат за време на анестезијата (3-5 проценти), што не се квалификува како свесност. Понекогаш пациентот се буди на крај на операцијата со тубус во грлото или чувствува болка во грлото и на местото на хируршката рана и кажува: „Сѐ ме болеше“. Ова, исто така, не е свесност.
Но, зошто може еден пациент да се разбуди?
Д-р Куч: Факторите за свесноста при операција се: варијабилност на соодветна доза кај различни пациенти, резистенција (отпорност) на анестетиците, недостиг од набљудување и навремено воочување на симптомите на свесноста, технички проблем со опремата за испорачување на анестетиците.
Кога станува збор за варијабилност на соодветна доза тоа значи дека на различни пациенти им треба индивидуална доза, приспособена на нивниот централен нервен систем. Бројот на рецепторите за одредени невротрансмитери, преку кои дејствуваат анестетиците, е индивидуален и генетски детерминиран. Со оглед на тоа дека анестетиците дејствуваат депресивно и на кардиоваскуларниот систем, можно е намалување на пулсот и на крвниот притисок до критични вредности, што постарите лица со некоја болест потешко го толерираат. За да се спречи оваа појава, анестезиологот ја намалува концентрацијата на инхалацискиот или на интравенскиот анестетик, при што може да се јави свесност. Освен старите лица, склони кон свесност се и тешко трауматизирани и искрвавени лица кои се подложуваат на животно спасувачки операции и кај кои анестезија во големи дози, буквално, може да биде фатална по нивниот живот. Трет тип пациенти се родилките кои примаат општа анестезија за царски рез, каде што додека не се извади плодот се дава минимум анестезија, за да добиеме витален плод. Резистенција кон анестетиците е втора причина за појава на свесност. Пациентите кои подолго време злоупотребуваат наркотици, бензодиазепини, алкохол, кои имаат анксиозно растројство, хипертермија, хипертиреоза, дебелина, никотинизам, млади пациенти и пациенти кои веќе имале неколку анестезии, имаат потреба од поголеми дози анестетици. Наспроти ова, за пациентите со хипотермија, хипотиреоза, хипотензија, како и за бремени жени и за стари лица, потребни се помали дози анестетици и може да имаат продолжено будење.
Како може да се спречи оваа појава?
Д-р Куч: За да се спречи појавата на свесност, потребно е добро набљудување на пациентот. Знаците на вегетативна стимулација како тахикардија, покачување на крвниот притисок, потење и солзење укажуваат на тоа дека пациентот чувствува болка или се буди, па е потребно да се продлабочи анестезијата. Ова не се сигурни знаци на свесност, бидејќи одредени болести или лекови може да маскираат некои од овие параметри. Тоа може да се случи, на пример, ако пациентот прима бета-блокатори или има дијабетес. Со оглед на тоа што свесноста на пациентот зависи директно од концентрацијата на анестетикот во мозокот, вистинското набљудување за свесност подразбира мерење на електричната активност над мозочната кора т.н. ЕЕГ (електроенцефалограм). Интерпретацијата на ЕЕГ е сложена работа и бара соодветен специјалист- невролог. За да се олесни набљудувањето, конструиран е т.н. БИС (биспектрален индекс) или ентропија, при што ЕЕГ се изразува во бројки од 0 до 100, а 100 е буден пациент. Идеални вредности на БИС за време на анестезија се помеѓу 40 и 60, кога со сигурност знаеме дека пациентот спие. Ако пациентот за време на операцијата прима инхалациска анестезија стандард е да се мери минималната алвеларна концентрација – МАК, концентрација на инхалациски анестетик во белите дробови. Ако има МАК-набљудување, се смета дека МАК поголем од 0,8 гарантира отсуство на свесност. Употребата на инхалациски анестетици значително ја намалува појавата на свесност за време на анестезија. Апаратурата со која се испорачуваат анестетиците, освен што се проверува пред секоја операција, има многу аларми, па тие сигнализираат доколку во текот на операцијата не може да се испорача соодветно количество анестетик. Во тој случај, анестезиологот реагира и ја приспособува соодветната доза.
Може ли навреме да се откријат пациентите со ризик?
Д-р Куч: При предоперативната процена треба да се идентификуваат пациентите кои имаат ризик од појава на свесност и истите соодветно да се третираат. Бензодиазепините се докажаа како лекови кои предизвикуваат антероградна амнезија. Тоа значи дека пациентот нема да се сеќава на текот на операцијата. Ризикот од свесност се зголемува при употреба на мускулни релаксатори. Овие лекови предизвикуваат парализа на мускулите ако притоа не даваме доволно лекови за сон и против болка, па пациентот може да „слуша“.
