Пишува: Александра Стојановска
saska@panacea.mk
Сите матични лекари во земјава до 2020 година ќе мора да станат специјалисти по семејна медицина. Трансформацијата на лекарите од примарното здравство почна пред осум години, но до денес, две години пред истек на поставениот рок, специјалисти по семејна медицина, од вкупно 1.550 матични лекари во државава, се само една третина.
Причините за ваквата состојба се бројни, смета д-р Беким Исмаили, еден од првите специјалисти по семејна медицина со своја ординација во Тетово и асистент на Медицинскиот факултет при Тетовскиот универзитет. Тој како дел од работната група при Лекарската комора на Македонија која ги предводи бараните измени на Законот за здравствена заштита, во делот на промена на ингеренциите и компетенциите на матичните лекари, ги лоцира проблемите во примарното здравство и потенцира дека измените треба итно да се донесат и практично да се спроведат, за пред се, во интерес на пациентите, но и на лекарите.
Во Македонија постојат многу матични лекари, но факт е дека во одредени делови во земјава како се уште да недостасуваат. Додека едни лекари имаат премногу пациенти, други имаат премалку. Зошто ова се случува и што е она што го прави матичниот (семејниот) лекар да се издвојува од останатите специјалисти?
Д-р Исмаили: Точно е тоа што го констатирате дека во државава има околу 1.550 матични лекари, но кај некои лекари бројката е многу поголема во делот на фреквенција на пацинети. Тоа зависи од местоположбата каде што тој матичен лекар работи и кај некои лекари да има помалку пациенти. Факт е дека во Законот за здравствена заштита и по сите стандарди и правила важи едно, дека пациентот има неприкосновено право да избере матичен лекар, односно да одлучи кај кого ќе се обрати и кому ќе му го довери своето најскапоцено нешто – неговото здравје. И затоа се случува таа дискриминација некои лекари имаат помалку а некои повеќе пациенти. Секако, како што кажав тоа зависи и од други фактори.
Во делот на тоа што ги издвојува матичните лекари од останатите специјалисти, ќе го кажам следново. Со измените што се направени последните години со воведувањето на новата специјалност – семејна медицина, која е правена по европски стандарди, оние колеги кои ја почнуваа оваа специјалност, се надградуваат дури и повеќе, во зависност од специјалноста која ја има порано до 2010 година – специјалноста по општа медицина.
Со новите курикулуми кои се сега воведени на Катедрата за семејна медицина се учат многу нови работи, многу вештини и сето тоа според медицина базирана на докази. И јас со тоа ќе се одделам од другите специјалности и ќе кажам дека сите овие матични лекари кои имаат специјалност семејна медицина на крај го полагаат специјалистичкиот испит според медицина базирана на докази. Тоа значи, дека токму кај овие лекари најмногу се практикува таа медицина базирана на докази.
Дури ние често пати доаѓаме во некој, да не речам конфликт со другите истанци на специјалности. Нормално тие работат по некоја доктрина што тие ја научиле, си ја знаат, но се случува некогаш некои препарати кои не се веќе во оптек и се тргнати, тие да продолжат да ги препишуваат, додека семејните лекари тоа не го прават. И тогаш матичните лекари, доаѓаат во конфликт со пациентите кои ќе отидат кај друг специјалист, ќе се вратат кај матичниот лекар и носат извештај оттаму дека тоа нешто треба да им се препише или овој вид на услуга да им се пружи, а тоа реално не е можно. Ние сме тука до некаде и ограничени засега. Велам засега бидејќи очекуваме со донесувањето на новите измени, односно ако се донесе нов закон за здравствена заштита, да бидеме точно имплементирани и ќе се знаат нашите ингеренции.
Ние бараме да ни се зголемат и ингеренциите и компетенциите, во делот на препишување на лекови и во делот на упатување на пациентите за одредени испитувања и инвестигации.
Пак ќе го споменам тука тој конфликт кој се јавува. Ние практично се одвојуваме од нив бидејќи, да не се изразам грубо, тие дури и не се замараат со медицина базирана на докази или за тоа до каде се ингеренциите на матичниот лекар, а до каде не се. Тие на пример, му велат на пациентот оди нека ти даде матичниот лекар упат за снимање на компјутер, а ние тоа не е можно да го направиме.
До кога треба сите матични лекари во Македонија да станат според програмата специјалисти по семејна медицина?
Д-р Исмаили: Според програмата која беше донесена кога се воведе оваа специјалност по директива на Светската банка и Европската унија, до 2020 година сите лекари кои работат на примарно ниво треба да се стекнат со специјалноста – специјалисти по семејна медицина. Во моментов, ние сме далеку од таа бројка и можам да кажам дека само една третина од вкупната бројка се специјалисти во оваа област. Тоа е така, бидејќи постои скептицизам од аспект на тоа што до сега немавме никави ингеренции да ние се одвојуваме од оние доктори кои не специјализираа семејна медицина. Единствено постои нашата лична сатисфакција што знаеме дека сме постручни, поподготвени и дека си ја работиме работата најкомпетентно. Пред 2-3 години имаше тимови од Министерството за здравство, од Државен санитарен инспекторат и од Лекарската комора кои вршеа стручен надзор и знам, според мои информации, дека кога биле кај матичните лекари имале само зборови на пофалба, дека кај специјалистите по семејна медицина точно се работи медицина базирана на докази.
Затоа, сакаме во Законот за здравствена заштита јасно и децидно да се знае кои се нашите ингеренции и компетенции, но сето тоа да им се пренесе и на специјалистите, се со цел за доброто на пациентите. Значи, да не се случи утре нашиот пациент да шета од врата на врата. Специјалистот да го препраќа натаму-наваму, ние да го враќаме на друга страна. Пациентот треба на право место да си го добие правото упатство.
Што ќе значи за пациентите кога во догледно време матичните лекари ќе станат специјалисти по семејна медицина?
Д-р Исмаили: Јас сметам дека со она што ние веќе го бараме со законските измени во Министерството за здравство, она што веќе го повторив неколку пати, кога ќе се зголемат нашите ингеренции, поголемиот дел услугите што треба да ги добие еден пациент, да ги добие во ординацијата на семејниот лекар.
Во таа насока ќе споменам една баналност. Препарат за хипертензија, кој чини 100 денари во аптека, кој ние немаме право да го препшуваме, а сме компетентни да го препишуваме, должни сме за таа цел да креираме упат до специјалист. А знаете која мака ја мачиме да креираме еден упат, поради тоа што нема слободни термини, поради тоа што ни фалат доктори, поради тоа што во одредени градови или места нема специјалисти од соодветната специјалност. И сега замислете која е маката на пациентот кога ќе види дека за лек што чини само 100 денари треба да ја помине сета таа процедура. Па, нас не прашуваат зошто треба да ја поминат таа макотрпна процедура и на крајот одат и сами си го купуваат лекот, што е недопустливо.
Практично, со постоењето на семејните лекари, истовремено ќе се надмине и таа бирократија, која верувајте ги исцрпува пациентите. Ќе имаме и надлежности во делот на упатување, ние ќе имаме ингеренции и на кои иследувања смееме и можеме да ги упатиме нашите пациенти. Повторно ќе ви дадам пример. Ако ние лекуваме пациент со хипертиреоза, дијагноза која е донесена во законска рамка и во состав на Фондот и на Министерството за здравство, нам ни се дава можност само еднаш годишно да му ја испитаме штитната жлезда на пациентот, и тоа само едниот хормон, а не двата кои се неопходни за следење на оваа болест. А, од друга страна специјалистот му вели дека тоа треба да се контролира на три месеци. Тука се тие мали недоследности и проблеми, но се финеси, кои ако би се решиле тогаш нема мака да мачат ниту пациентите, ниту матичните лекари, ниту специјалистите. Ние сакаме поголемиот дел од услугите да ги вршиме во нашите ординации и да не ги препраќаме пациентите кај други специјалисти.
Тука има и уште еден проблем на кој постојано укажувам, а тоа е да ни се олесни работата во делот на препишувањето на хроничната терапија. Насекаде во светот се даваат пакувања по 100 таблети, односно лекови за шест месечна терапија. Или пак, како што во нашето блиско соседство се издава хроничен рецепт со кој пациентот оди директно и го подига својот лек во аптека. Кај нас сега постои една форма, кога ние смееме да препишеме лек за три или за шест месеци. Но, што се случува? Ако еден пациент има многу коморбидитети и зема 12 рецепти, за шест месеци тоа се 72 рецепти. Во меѓувреме на таа бројка од 12 рецепти, има три кои од одреден специјалист. Во меѓувреме специјалистот оди во пензија и тој рецепт веќе не важи. И после пациентот пак се враќа. Значи тоа е една голгота. Ние како стручњаци трошиме огромна енергија за издавањето на рецепти. Од 1-ви до 15-ти во месецот, кај нас е хаос и наместо да се гледаат оние пациенти кои навистина имаат здравствена мака, ние се занимаваме со рецепти. Таквите кои имаат реални проблеми со здравјето си заминуваат и не стигаат на ред, а оние пак кои чекаат за рецепт, остануваат, бидејќи ако не ги земат тогаш лековите, нема да ги најдат по аптеките. Знаете онаа фама дека после 15-ти во месецот нема лекови на рецепти и се случува општ хаос.
Велите со измените на Законот за здравствена заштита треба да се зголемат ингеренциите на матичните лекари, но што е со делот на опременоста на здравствени домови и дали примарното здравство ќе може да одговори во делот на опременоста?
Д-р Исмаили: И тоа е една болна точка која е потенцирана во предложените измени на Законот, бидејќи ние сме ограничени со плаќањето. Кај матичниот лекар ништо не се наплаќа. А, имаме колеги кои веќе одат на усовршување, за ехо на стомак, за ехо на тироидеа и за други можности кои би ги работеле во самите ординации. Затоа ние бараме со зголемување на ингеренциите и должностите и тоа да се регулира. Дали пациентот за услугата ќе плати кај нас, или ние тоа ќе му го фактурураме на Фондот, е сосема неважно, но треба да се реши. Но, сето тоа да не се злоупотребува. Значи точно да се знае колку, на пример, очни прегледи јас можам да направам во текот на еден месец, а не да фактурирам или наплатам како да сум направил пет во еден ден. Знаеме каков е нашиот менталитет. Јас имам направено два прегледи, пишувам 20 на ден и му ги фактурирам на Фондот. Тоа нека биде контролирано од институциите. Постои и алтернатива да се здружат неколку матични лекари и да работат тимски. Знаете дека дел од матичните лекари се под концесии, ги наследија ординациите кои беа државни, а некои се во свои приватни објекти, кои ги опремиле со апаратура. Практично во овој случај не се појдува од иста точка. Затоа, бараме поголема флексибилност да таа концесија ни се даде на повеќе години, со тоа што ние би инвестирале во нашите ординации кога би знаеле дека ја имаме таа концесија за одреден период.
Имате ли Вие впечаток дека реорганизацијата и законските промени во делот на матичните лекари како да застана изминативе години? Се направи концесионерството, се подели тоа што требаше, се имплементираше капитацијата и нејзината висина и тука застана се. Неопходно ли е да се направат измени ако сакаме да ни функционира примарното здравство?
Д-р Исмаили: Покрај сето ова, ние имаме побарано и нешто друго. Добар дел од колегите се задоволни од капитацијата, но има и дел од нив, кои не можат да врзат крај со крај. Затоа ние бараме од државата, ако веќе сака да ги задржи матичните лекари, да влеземе во Законот за докторска дејност, каде што платата на секој лекар ќе биде загарантирана од државата. Независно колку пациенти тој ќе има и независно од тоа дали ќе му замине пациент. Матичниот лекар, плашејќи се од тоа дека пациентот ќе замине од кај него и ќе отиде кај друг, им исполнуваат секакви желби на луѓето, па бараат лекови што воопшто не им требаат. Затоа ние бараме, еве како што е примерот во Хрватска, каде постои т.н. ладен погон, каде лекарот има фиксна плата, а понатаму од тоа колку тој лекар ќе биде квалитетен и колку ќе биде стручен, ќе зависи неговата вкупна заработувачка.
