Пишува: Александра Стојановска/saska@panacea.mk
Дебелината, односно обезноста е медицински проблем кој достигна епидемиски размери во светот. Во последните 50 години, бројот на обезни деца е зголемен за неверојатни 300%, а во некои држави во САД се проценува дека секое трето дете има проблем со дебелината.
Како се дефинира дебелината кај децата, кои се ризик факторите за прекумерна телесна тежина кај најмладите, дали постои превенција и како родителите да го заштитат и да му помогант на своето дете кое се бори со вишокот килограми, разговараме со д-р Игор Спироски, началник на одделението за физиологија и мониторинг на исхрана при Институтот за јавно здравје на Македонија, кој истовремено е претседател на новоформираното Здружение за исхрана и здравје.
Како се дефинира дебелината кај децата, што значи едно дете да има прекумерна тежина?
Д-р Спироски: Одделението за физиологија и следење на исхраната при Институтот за јавно здравје на РМ, за популациските студии што ги прави, а во насока на дефинирање на нутритивниот статус, ги користи Стандардите и референците за раст на СЗО за деца на возраст од 0 до 19 години.
Зголемената телесна тежина и дебелината, согласно тие одредници, е дефинирана како отстапување во индексот на телесна маса за возраст на детето.
Тоа отстапување треба да биде повеќе една стандардна девијација над медијаната за да може да се констатира зголемена телесна тежина или дебелина. Овие стандарди се дефинирани во 2007 година, а важно за нив е што, за разлика од претходните стандарди, може да идентификуваат како детето ќе расте во иднина, а не само каква му е состојбата во моментот.
Кои деца имаат зголемен ризик од појава на прекумерна тежина?
Д-р Спироски: Доколку нема органски пореметувања кои се причина за таква состојба, прво се фокусираме на околината во која расте детето кое има зголемена телесна тежина. Првенствено тоа значи фокус кон животниот стил на неговите родители или на оние кои носат одлука за тоа како детето ќе се храни. Таа микросредина, која го одредува животниот стил на дететео, вклучува и навики за исхрана и физичка активност во домот и надвор од него. Втора адреса се училиштата и градинките и навиките кои таму ги стекнуваат, а на кои може негативно да влијае е врсничкото однесување и потребата од свое истакнување, честопати поврзано и преку начинот на исхрана. И најважно за нас, како луѓе кои работиме во јавно здравје, макросредината во едно општество која го загрозува физиолошкиот нутритивен статус на детето преку компромитирање на урбаните зелени површини, загадениот воздух, рекламирањето на храна со висока содржина на сол, шеќер и заситени и транс масти на медиумите и во виртуелниот интернет простор, како и на лесната достапност на таквата храна во околината каде децата поминуваат најголем дел од своето време.
Како прекумерната тежина влијае на детското здравје?
Д-р Спироски: Научните докази потврдуваат дека најголем број на децата кои се дебели во детска возраст – ќе бидат и дебели возрасни. И тоа е веројатно најголемото оптоварување на здравствениот систем во кој таквите индивидуи порано од очекуваното ќе се соочат со ризиците по здравјето заради дебелината, односно со појава зголемен крвен притисок, кардио и цереброваскуларни болести и настани, дијабет тип 2, како и со определени видови на рак. Конкретно, во детска возраст, кај ваквите деца се среќава појава на дијабет тип 2 и други ендокрини пореметувања, проблеми во спиењето поради неможност за непречено земање на воздух, но и влијание врз психолошкиот развој преку избегнување на дружење со врсници заради стигматизација од страна на врсниците и често повикување на различниот изглед на таквите деца. Морам да напоменам дека и ние како лекари треба повеќе да работиме на овој аспект и постојано да се надградуваме за на таквите деца и нивните родители им го олесниме справувањето со овој сериозен проблем.
Која е превенцијата на дебелината кај децата?
Д-р Спироски: Превенцијата започнува од најраната возраст преку усвојување на здрави животни навики од родителите, односно од оние кои се грижат за детето. Децата се идентификуваат со нив па така полесно ќе стекнат здрави навики на исхрана и физичка активност. Наставниците и воспитувачите треба на децата да им обезбедат информации и активности кои кај децата ќе поттикнат интерес за здрава исхрана. Но, пак ќе се вратам на аспектот на јавното здравје и овозможувањето тие деца да растат во средина која нема да биде „обезогена“, односно ќе им бидат обезбедени доволно алтернативи кои ќе го намалат притисокот врз децата за тие да не прифатат однесување кое ќе промовира дебелина. А тоа, спомнав и погоре, значи обезбедување на урбани зони во кои децата ќе може да играат, бесплатна достапност до училишните сали за децата (но и за нивните родители), забрана за рекламирање и купување на определена храна во училишниот простор, обезбедување на нутритивно богати оброци во училиштата и градинките итн.
Конкретно, во детска возраст, кај ваквите деца се среќава појава на дијабет тип 2 и други ендокрини пореметувања, проблеми во спиењето поради неможност за непречено земање на воздух, но и влијание врз психолошкиот развој преку избегнување на дружење со врсници заради стигматизација од страна на врсниците и често повикување на различниот изглед на таквите деца.
Како да се промовира здравата исхрана кај новороденчињата и децата од предучилишна возраст, а како кај адолесцентите?
Д-р Спироски: Пред некој ден во British Medical Journal излезе труд кој ја потенцира важноста од превенцијата од незаразните болести во текот на целиот живот, односно превенција која почнува од раѓање. Во сите животни фази има специфични потреби кои треба да се задоволат за зачувување на здравјето. Тие започнуваат од периодот на преконцепција и на бременост преку промоција на исхраната и на здравите животни стилови за мајката, како и важноста на животната макро и микрооколина за здравјето на уште нероденото бебе. Доењето е важен заштитен фактор за новороденото. Во периодот на детството најважна е средината која ќе промовира физичка активност и ниски нивоа на внес на храна богата со калории, а сиромашна со нутриенси. Улогата на училиштето е повеќе пати спомната погоре во насока на школски и воншколски активности кои ќе промовираат здравје. Адолесценцијата е ранлив период на премин од детство кон возрасен човек и време кога младите луѓе ги развиваат навиките што ќе влијаат на нивните ризици по здравјето. Во овој период голема улога има тнр. „здравствена писменост“, односно увереноста на младиот човек дека ризиците по неговото здравје во голем дел зависат и од него и дека со намалување на тие ризици, а исхраната е голем дел од нив, вложува во својот иден здрав живот. Секако, сите овие индивидуални напори на треба да се поткрепени со координирана акција на државата и локалната власт за обезбедување на околина за поддршка на здравите избори на своите граѓани.
Како родителите да му помогнат на детето кое се бори во вишок килограми?
Д-р Спироски: Тоа едно од најчувствителните и најважните прашања. Важно е родителите да влијаат проблемот да не се појави. Откога ќе се појави, клучна е нивната улога на поддршка во сите фази на решавање на проблемот. Тие не смеат да бидат дополнително баласт на грбот на младата личност преку инсистирање на брзи решенија или споредување со врсници кои го немаат проблемот. Решенијата не се едноставни ниту брзи, но важно е родителите со свој пример да му покажат на детето дека проблемот е решлив и дека за да се реши треба координиран напор и придржување кон советите на лекарите. Јас сум сведок и на популациски и на индивидуални успеси. Во полулациските клучна е улогата на макросредината, на политиките, на локалните самоуправи или на училиштата, како и на поддршката од професионалците од јавното здравје. Во индивидуалниот пристап многу е важна улогата на лекарот и на неговата спремност да се справи со проблемот на начин кој нема да го одбие младиот пациент или неговиот родител да не дојде на следната закажана средба во ординација или да се откаже од справувањето со проблемот.
