ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
Не е само месец октомври месец за борба со карцином на дојка. Карциномот на дојка е најчесто дијагностицирано малигно заболување кај жените, најчесто се појавува над 50 години, а ризикот се зголемува со стареењето, иако во последно време се почесто ги засега и помладите жени. Постојат повеќе потенцијални причини за негова појава, но ниту една не е јасно дефинирана. „Засега се познати основно неколку фактори кои се одговорни за појавата на карцином на дојка. Генетската предиспозиција која се докажува со зачестената појава на оваа болест кај некои фамилии како резултат на вродено мутирање на гените. Влијанието на животната средина со изложување на радијација може да доведе до стекната мутација на гените. Постојат два вида на промени на ДНК: оние кои се наследни и оние кои се случуваат со текот на времето…“, објаснува Д-Р ИВАН КАРАПЕТРОВ, СПЕЦИЈАЛИСТ ПО ТОРАКАЛНА ХИРУРГИЈА, КЛИНИЧКА БОЛНИЦА ВО ТЕТОВО. „Лошата исхрана, храната богата со заситени масни киселини, конзервираната храна и тоа како влијае во појавата на ова заболување. Влијание има и стилот на живот, пушењето цигари и недоволна физичка активност“, додава д-р Карапетров.
Според Националниот институт за рак во САД, 12,9% од жените развиваат рак на дојка во одреден момент од нивниот живот. За мажите, сегашниот животен ризик за развој на рак на дојка изнесува 0,13%. Може да се појави кај двата пола, но е далеку почест кај женската популација. На што се должи неговата појава и кои се провокационите чинители, тригерот за болеста?
Д-р Карапетров: Моите информации покажуваат дека карциномот на дојка е најчесто дијагностицирано малигно заболување кај жените, поточно една четвртина од сите малигни заболувања кај жените. Најчесто се појавува над 50 години и ризикот се зголемува со стареењето, но се зачестуваат и случаите во порана возраст, најчесто од хормонски причини.
Фамилијарната историја, т.е. жените со блиски роднини од прва линија како мајка, сестра или ќерка на кои им било дијагностицирано карцином на дојка се со двојно поголем ризик за развој на болеста
И последниве години, како и претходно истражувањата покажуваат дека карциномот на дојка е сто пати поретко застапен кај мажите отколку кај жените.
Се уште не е јасно зошто некои луѓе кои немаат ризик-фактори развиваат канцер, додека други луѓе со ризик-фактори никогаш не ја добиваат болеста. Веројатно ракот на дојката е предизвикан од сложената интеракција на генетиката и околината…
Д-р Карапетров: Да беше јасно кои се причините за појава на заболувањето, силите ќе се насочеа кон превентивното лекување. Засега се познати основно неколку фактори кои се одговорни за појавата на карцином на дојка. Генетската предиспозиција која се докажува со зачестената појава на оваа болест кај некои фамилии како резултат на вродено мутирање на гените. Влијанието на животната средина со изложување на радијација може да доведе до стекната мутација на гените. Постојат два вида на промени на ДНК: оние кои се наследни и оние кои се случуваат со текот на времето. Наследните промени на ДНК се пренесуваат од родител на дете. Наследните промени на ДНК ги нарекуваме промени или мутации на герминалната линија. Промените на ДНК кои се случуваат во текот на животот, како резултат на природниот процес на стареење или изложеноста на хемикалии во околината, ги нарекуваме соматски промени. Некои промени во ДНК се безопасни, но други може да предизвикаат болест или други здравствени проблеми. Промените на ДНК кои негативно влијаат на здравјето ги нарекуваме мутации. Лошата исхрана, храната богата со заситени масни киселини, конзервираната храна и тоа како влијае во појавата на ова заболување. Влијание има и стилот на живот, пушењето цигари и недоволна физичка активност. Ендокрините фактори со нарушувањето на менструалниот циклус, приемот на естрогени препарати го зголемува исто така ризикот.
Кои жени се особено изложени на ризик од болеста? Кои се, всушност, ризик-факторите?
Д-р Карапетров: Фамилијарната историја, т.е. жените со блиски роднини од прва линија како мајка, сестра или ќерка на кои им било дијагностицирано карцином на дојка се со двојно поголем ризик за развој на болеста.
Жените кај кои веќе е дијагностициран карцином на дојка имаат 20 до 30 % можност во следните 10 години и 40 до 50 % во следните 20 години да се појави и на другата дојка.
Најчестата појава на карцином на дојка е на околу 60–годишна возраст, кое го потврдува ризикот и кај жените во менопауза. Во ризична категорија особено се наоѓаат жените кај кои подоцна се појавува менопауза. Жени кои примале орални контрацептиви или естрогени по менопауза го зголемува ризикот. Тука би додал и уште една ризична целна група која се појави во последните години. Девојчињата го започнуваат пубертетот на помлади возрасти. Развојот на градите започнува дури и порано од појавата на менструалниот циклус. Оваа неочекувана промена се припишува на епидемијата на обезност и на широката изложеност на хормонски нарушувања, бидејќи порастот на хормоните го активира почетокот на развојот на градите и пубертетот. Девојчињата кои добиле менструален циклус порано од дванаесет години имаат поголем ризик од рак на дојка подоцна во животот
Како се дијагностицира болеста, кои се првите симптоми и аларм кој треба да ја одведе жената на лекар специјалист?
Д-р Карапетров: Најчестите симптоми поради кои пациентите се јавуваат во нашата амбуланта се појава на грутка во дојката, болка во дојката, патолошки исцедок од брадавицата, вовлекување на брадавицата, оток на дојката со карактеристичен изглед на кора од портокал.
Дијагнозата започнува со клинички преглед со инспекција на дојките, се споредува нивната симетричност, централна или нецентрална поставеност на брадавиците, потоа следи бимануелен преглед на дојката каде доколку се детектира туморска маса се добива впечаток за нејзината големина, форма и дали таа е фиксирана за мускулната подлога или кожата. Следи палпација на пазувите и јамите над клучните коски, каде се добива впечаток дали се променети лимфните јазли. Потоа ехотомографија на дојката која е бесштетна метода. Таа помага во разликувањето на промените дали се солидни или цистични. Мамографијата како еден од најчесто користените методи, претставува рентгенска дијагностика на дојката. Доколку има патолошки исцедок во прилог оди галактографија каде се користи контрастни средства за визуелизирање на млечните канали на дојката. Магнетна резонанца за недефинирани промени. Доколку се детектира тумор во зависност од видот следи тенкоиглена биопсија (FNA) за цитолошка анализа или аспирационна биопсија (CORE) за хистопатолошка анализа. Во зависност од наодот се планира дали следи и какво би било оперативното лекување.
Идентификувани се голем број на наследени мутирани гени кои можат да ја зголемат веројатноста за појава на рак на дојка. Најпознати се генот за рак на дојка 1 (BRCA1) и генот за рак на дојка 2 (BRCA2), кои значително го зголемуваат ризикот од рак на дојка и рак на јајниците. Кога се препорачува тестирање за идентификација на специфичните мутации во BRCA или други гени?
Д-р Карапетров: Ризикот на лицата кои се носители, а наследиле мутација на BRCA 1 и BRCA 2 генот да заболат од карцином на дојка е поголем од 50 %.
Жените кои веќе имаат карцином на дојка, доколку се носители на мутација на овие гени се повеќе предиспонирани да развијат карцином на другата дојка. Кај жените кои имаат докажана фамилијарна или лична историја паралелно со раниот скрининг пожелно е да се направат и тестирањата за BRCA 1 и BRCA 2 дури од 25-годишна возраст.
Жените кај кои веќе е дијагностициран карцином на дојка имаат 20 до 30 % можност во следните 10 години и 40 до 50 % во следните 20 години да се појави и на другата дојка
Тестирање се препорачува исто така, ако двајца или повеќе блиски роднини (родители, браќа и сестри, деца) имаат рак на дојка пред да наполнат 50 години, ако машки роднина има рак на дојка или пак жена роднина има и рак на дојка и рак на јајниците. Ако еден член на семејството има генетска мутација поврзана со рак на дојка, тоа не значи дека сите членови на семејството ќе ја имаат.
Колку менопаузата и земањето постменопаузална хормонска терапија го зголемува ризикот од појава на карцином на дојка?
Д-р Карапетров: Најчестата појава на карцином на дојка е на околу 60-годишна возраст, кое го потврдува ризикот и кај жените во менопауза. Во ризична категорија особено се наоѓаат жените кај кои подоцна се појавува менопауза. Жени кои примале орални контрацептиви или естрогени по менопауза го зголемува ризикот.
Карциномот на дојка е излечив во повеќето случаеви, а доказ за тоа се жените од кои дел се присутни во јавниот живот. Голема благодарност до нив што ги споделуваат своите искуства
Тука би додал и уште една ризична целна група која се појави во последните години. Девојчињата го започнуваат пубертетот на помлади возрасти. Развојот на градите започнува дури и порано од појавата на менструалниот циклус. Оваа неочекувана промена се припишува на епидемијата на обезност и на широката изложеност на хормонски нарушувања, бидејќи порастот на хормоните го активира почетокот на развојот на градите и пубертетот. Девојчињата кои добиле менструален циклус порано од дванаесет години имаат поголем ризик од рак на дојка подоцна во животот.
Кои хируршки интервенции се прават при дијагностициран карцином на дојка?
Д-р Карапетров: Најчеста хируршка интервенција која ја користиме кај карцином на дојка е модифицирана радикална мастектомија според Madenn. Оваа хируршка интервенција подразбира комплетно одстранување на млечната жлезда до пекторалниот мускул заедно со комплетно отстранување на лимфните јазли под пазувата. Модерното лекување на карцином на дојка преферира штедечка хирургија како на мамарното ткиво, така и на лимфните јазли, но треба да бидеме внимателни и да се решаваме на таков пристап само тогаш кога има услови за тоа, а за тоа е најважна раната дијагностика. Други хируршки користени интервенции се квадрантектомија, кое значи отстранување на една четвртина од дојката заедно со аксиларна лимфаденектомија. Интраоперативно одредување на жлезда стражар. Поткожна мастектомија, која дава можност за имплантација на силиконска протеза.
Карциномот на дојка е излечив доколку се открие на време. Оттука и важноста за редовни прегледи и контроли, кои спасуваат животи. Што им препорачувате на жените во смисла на подигање на свесноста за сопственото здравје?
Д-р Карапетров: Така е! Навреме откриените случаи, доколку бидат проследени по последно прифатените протоколи на лекување можат да бидат излекувани. Карциномот на дојка низ времето помина и тоа како напредок во однос на дијагностика, хируршки и онколошки третман, а со тоа се подобри прогнозата и квалитетот на живот на пациентите. Не треба да се заборави дека ова не е локална, туку системска болест. Особено го ценам тоа што Вие како новинар сте заинтересирани да разговараме на оваа тема во овој период на годината, бидејќи за мене не е само месец октомври месец за борба со карцином на дојка.
Препорачувам редовен самопреглед. Секоја жена треба да си ги познава своите гради, така таа полесно ќе може да ги детектира промените кои би се случиле, а потоа би се упатила на преглед преку својот лекар на торакален хирург. Не сите промени на дојката се за оперативен третман. Препорачувам исто така над четириесетгодишна возраст жените да направат мамографија и ЕХО на дојки и пазуви. Помладите жени по секоја промена да направат ЕХО на дојки и пазуви, а пациентките кај кои е веќе дијагностицирано заболувањето да направат еднаш во годината задолжително мамографија, ЕХО на дојки и пазуви на шест до девет месеци, туморски маркери и да бидат дисциплинирани во поглед на редовно закажаните прегледи кај својот хирург и онколог. Тие индивидувално ќе постапат кон секој пациент, со што би направиле дополнителни иследувања, доколку тоа е потребно. Карциномот на дојка е излечив во повеќето случаеви, а доказ за тоа се жените од кои дел се присутни во јавниот живот. Голема благодарност до нив што ги споделуваат своите искуства. Сметам дека тоа допринесува нивното позитивно искуство да ги охрабри во битката која ни претстои со жените кои се соочуваат и ќе се соочуваат допрва со ова заболување.
