Пишува Сања Наумовска/sanja@panacea.mk
Трајни оштетувања на мозокот, губење на помнењето, тешки последици за срцето и белите дробови, но и на сите органи, се катастрофалните последици од вдишувањето лепак и други инхалаторни дроги. Особено се страшни, а многу често и фатални последиците кај децата кои ги употребуваат овие дроги.
За сите опасности од инхалирње хемикалии, како и за начинот на превентивно делување и надминување на зависностите, посебно кај децата, разговараме со д-р Ивица Цековски, доктор по општа медицина и магистер по меѓународно здравје и политики и соработник на ХОПС.
Какви последици за здравјето остава вдишувањето лепак и други инхалаторни дроги?
Д-р Цековски: Лепакот спаѓа во групата инхаланти, дроги во кои спаѓаат и други испарливи материи како бои, лакови, разредувачи на боја, фарба за ќунци, средства за чистење, маркер-фломастери и други хемикалии…Во истата група спаѓаат и различни гасови, како бутан (плин) или азотен оксид, кој во медицината се користи како анестетик. Во оваа група дроги се вбројуваат и нитритите, кои што се користат за рекреативни цели. На пример, тоа е поперсот, дрога за подигнување на сексуалното задоволство. Поперсот и нитритните соединенија делуваат преку проширување на крвните садови и миорелаксација, додека, пак, сите други инхаланти, боите, лепакот…, имаат токсичен ефект и дејството им е слично на алкохолот и другите депресантни дроги.
Она што ги карактеризира овие дроги е што дејството настапува брзо, за неколку секунди до неколку минути од вдишувањето, но и трае исто толку. Заради тоа оние кои ги користат го прават тоа многу често, за да обезбедат дејството да трае, а со тоа и потенцијалот за создавање зависност е многу висок. Проблематично е тоа што овие инхаланти се високо токсични, а тие што ги употребуваат не знаат колку се отровни. Најчесто користат различни раствори и лепаци кои ги наоѓаат дома, без да знаат со каква концентрација се, па исходот може да биде и фатален дури и при првата употреба, поради срцев арест.
Отровите после инхалацијата влегуваат во крвотокот постигнувајќи ефект сличен како алкохолот, односно првична еуфорија и возбуденост, кои по продолжена употреба се заменуваат со вртоглавица, нарушување на говорот и развлекување на зборовите, нарушување на координацијата кое се манифестира со тетеравење и млитавост на телото, спазми, намалување на апетитот и слично. При поинтензивна употреба можат да се јават и халуцинации, а може да дојде и до дилузии и други психотични симптоми, како и нарушувања на свеста.
Какви долгорочни последици може да остави вдишувањето лепак на здравјето?
Д-р Цековски: На подолг рок токсичните ефекти оставаат трага на сите органи во телото. Во хемикалиите кои се инхалираат, меѓу кои е и лепакот, има најразлични токсични материи го заменуваат кислородот во крвотокот, па последиците настануваат како резултат на хипоксија и делуваат на сите органи. Први страдаат срцето, белите дробови, црниот дроб, бубрезите и коскената срцевина, но најтешки се последиците врз мозокот. Најголем дел од овие материи предизвикуваат демијелинезација на нервните обвивки и на централниот и на периферниот нервен систем, па како трајни последици може да се јават спазми и други моторни нарушувања, сетилна дисфунцкија, пред сѐ на видот и на слухот, како и оштетувања на мозокот кои се манифестираат со нарушувања на когницијата, до деменција …
Она што ги прави особено опасни, е фактот што најголем дел од инхалаторните дроги можат да се најдат во секој дом и се лесно достапни во продажба, поради што се и доста привлечни за малолетниците, за кои и последиците се најголеми.
Какви се последиците од вдишувањето лепак и други инхалаторни дроги кај децата?
Д-р Цековски: Оние деца кои ги гледаме на улиците како вдишуваат лепак започнуваат со оваа навика заради социјалните околности во кои се наоѓаат, а стануваат зависни поради тоа што лепакот го намалува чувството на глад. Но, мора да се знае дека инхалаторни дроги употребуваат и многу други деца, кои имаат дом и семејства и одат на училиште. Истражувањата за употреба на дроги меѓу средношколците кои во редовни интервали се спроведуваат во европските земји, па и во Македонија, покажуваат дека во нашата земја 1,9 отсто од средношколците на возраст од 15 и 16 години, пробле инхаланти, а 1,4 отсто тоа го направиле во последните 12 месеци кога била правена студијата. Меѓу нив оваа појава се нарекува снифање, а најчесто користат фломастери, ацетон, лепак, бои и разредувачи.
Последиците од употребата на инхалаторни дроги се многу поизразени кај децата отколку кај возрасните, бидејќи тие сѐ уште проаѓаат низ фазите на физички и психички развој. Затоа, децата кои употребуваат инхалаторни дроги во продолжени интервали, често заостануваат во физичкиот и интелектуалниот развој зад своите врсници и може да имаат трајни оштетувања на органите.
Употребата на лепакот како дрога е особено проблематично кај децата на улица, кои заради социјалните околности вдишуваат лепак секојдневно и многу брзо стануваат зависни.
Има ли начини да се надмине зависноста?
Д-р Цековски: За да се достигне психоактивниот ефект кај овие дроги треба честа употреба, па од тука е јасно дека ризикот за брзо развивање на зависност е голем. За да се надмине зависноста треба да се третира како и секој друг вид на зависност кај деца, со првично менаџирање на апстиненцијалните кризи, кои се манифестираат со мускулни спазми, потење, гадење, повраќање, нарушувања на расположението и на свеста… Тоа треба да се прави во специјализирана болничка установа со симптоматска терапија.
Лекувањето треба да го продолжат психијатри и психолози со психотераписки интервенции, од кои како најефктивни се препорачуваат когнитивно-бихејвиоралната терапија и системска семејна психотерапија. За да лекувањето може да се смета за успешно, потребно е овие деца да бидат соодветно реинтегрирани во општеството, односно да им се обезбеди континуирана социјална грижа и заштита.
Голем проблем е што кај нас нема програма за лекување на овие деца, па службите за социјални работи и полицијата кога ги сретнуваат децата на улица кои употребуваат дроги немаат каде да ги однесат за да бидат згрижени и лекувани бидејќи сите здравствени и социјални установи се прогласуваат за ненадлежни и неспремни за згрижување на овие деца.
Ние одамна апелираме дека треба да се направи протокол и да се воспостави сеопфатна програма за лекување и грижа на децата кои употребуваат дроги. Минатата година беше формирана работна група за подготовка на ваква програма, па очеуваме дека наскоро ќе биде финализирана и надлежните институции ќе обезбедат средства за нејзино спроведување. Оваа програма треба да понуди решенија за соодветно лекување и грижа за сите деца кои употребуваат дроги, а особено за децата на улица, за кои употребата на дроги не е само здравствен, туку многу поширок проблем.
