Пишува: Александра Стојановска/saska@panacea.mk
Во Македонија постои само една јавна здравствена установа која нуди геронтолошка и палијативна нега на пациенти. Долгите листи на чекање кои се прават за згрижување на болни во Геронтолошкиот завод во Скопје како единствена државна институција од ваков тип во земјава, несомнено ја наметнува потребата за проширување на капацитетите и осовременување на установата, но пред се, значи земјава да ја развие геронтологија како медицинска гранка која подразбира целокупна грижа за стари лица, како и палијативната нега која претставува сестрана грижа за пациенти заболени од тешки, хронични болести најчесто во терминална фаза на болеста.
За мултидисциплинарниот пристап на двете гранки, за нивната практична примена во Македонија и за идеите за развој на Заводот, разговаравме со в.д. директорката на ЈЗУ Геронтолошки завод „13 Ноември“ – Скопје, д-р Салија Љатиф-Петрушовска.
Геронтолошкиот Завод „13 Ноември“ – Скопје е единствената јавна здравствена установа во земја која се занимава со геријатриска и палијативна грижа на болни, каков тип на пациенти згрижувате во институцијата ?
Д-р Љатиф-Петрушовска: Точно е дека ЈЗУ Геронтолошки Завод „13 Ноември“ – Скопје е единствена јавна здравствена институција во Македонија која работи во полето на геријатриската и палијативнта грижа. Заводот за главна задача има да обезбедува квалитетни услуги на пациентите и континуирано унапредување на квалитетот со нови современи методи во делот на геријатриската и палијативната медицина. Нашата мисија е да обезбедиме за пациентите висококвалитени услуги од областа на геријатриската и палијативната медицина по примерот на современите медицински достигнувања во овие области, но пред се, со етички, хуман и професионален пристап. Секако, тоа го спроведуваме преку континуирана едукација на сите вработени, со поттикнување на научно-истражувачката работа на лекарите, се со цел на прераснување во наставна база и регионален центар за геријатриска и палијативна медицина. Доказ за посветеноста и квалитетот на оваа институција, говори и фактот за воведените ИСО 9001-2010, како и сертификатот од АКАЗУМ со кој се потврдува дека Геронтолошкиот завод ги исполнува стандардите и критериумите и се стекнува со акредитација за период од три години. Геријатрискиот дел има единица како за хронични болни, така и за интензивна и постинтензивна нега. Одделот за палијатива е добро познат, Хоспис Сју Рајдер, кој има своја единица и во Битола. Секако, во рамките на Заводот постои дневна болница, и специјалистичко-консултативни кабинети за интерна медицина, за ехо дијагностика на срце, тироидеа, абдомен и уринарен тракт. Во рамките на установата функционираат и кабинетот за психијатрија и неврологија, за дијабетес со советувалиште, како и за ултразвучна дензитометрија. Тука е и домот за стари лица како составен дел на одделението Мајка Тереза. Последно, но не помалку важен е и делот за физикална терапија и медицинска рехабилитација кој е најсовремено опремен. За лицата сместени стационарниот дел секојдневно се спроведуваат социјални активности од ангажираните социјални работници.
Kолку пациенти згрижува Геронтолошки и која е процедурата за згрижување во институцијата, бидејќи општ впечаток е дека вашите капацитети се премали во однос на потребата на болните, па поради тоа се создаваат и листи на чекање?
Д-р Љатиф-Петрушовска: Геронтолошки завод има капацитет за згрижување на 330 пациенти на кои им е потребно болничко лекување. Единствени сме од ваков вид во земјава и цените се ниски бидејќи станува збор за јавна здравствена установа, која воведува нови здравствени услуги за стационарните и за надворешните пациенти, а интензивно се работи и на промоцијата на болницата. Согласно со тоа, за секоја постапка имаме подготвено процедури, како институција која е акредитирана и со кои се раководиме и истите се направени се со цел транспаретна и правилна и професионална работа. Во однос на приемите имаме подготвено и спроведуваме процедура за внесување на пациент на листа на чекање за хоспитализација со специјалистички преглед.
Тоа во пракса изгледа вака: пациентот со придружник доаѓа на закажан термин со електронски креиран упат, се проверуваат податоците, потоа докторот го прегледува пациентот во специјалистичката ординација, изготвува специјалистички извештај во електронското досие на Мој термин со податоци за прегледот и мислење за потреба од хоспитализација. Медицинската сестра му дава на придружникот анкетен прашалник – Бартелов индекс за опишување на моменталната состојба на пациентот и дава упатство за пополнување на истиот. Потоа доколку сите места се пополнети, медицинската сестра го внесува пациентот на листа на чекање со лични податоци, дијагноза, лице за контакт и телефонски број. Нашиот здравствен работник секој ден ја проверува листата за чекање и се јавува за прием на пациенти кога ќе се ослободи место за пациентот по усен налог на раководител. Знам дека многу пациенти имаат потреба за нашите услуги, и ние навистина се трудиме, согласно протоколите, да одговориме на сите барања.
По професија сте стоматолог, како се пронајдовте во геронтологијата и од каде желбата за раководење на ваква институција?
Д-р Љатиф Петрушовска: Јас сум доктор по стоматологија, и во текот на моето студирање имав можност да ги изучам речиси сите предмети и полагавме испити кои се студираат на Медицинскиот факултет, затоа што според СЗО дефиницијата за здравје претставува „комплетна физичка, ментална и социјална благосостојба.” Освен тоа не постои општо здравје без орално здравје. Освен тоа, во делот на геријатријата и палијативата која налага мултидисциплинарен пристап, своето место го наоѓа и стоматологијата. Додека бев студент и после дипломирањето активно бев вклучена во невладиниот сектор. Мојата задача и цел беше да придонесам со моето учество – подобрување на здравствениот систем во нашата држава со тоа и олеснување на патот на нашите граѓани за подобар и фер здравство за сите. Работев на проекти кои ја поддржуваат оваа кауза и како резултат на истата спроведувавме континуирано методолошки поткрепени студии со податоци за актуелните состојби во здравството, како и нудење на решенија за подобрување на истите. Моето назначување на позицијата в.д. директор во оваа прекрасна институција согласно со моето формално и неформално образование и искуство сметам дека ме прави подобна за непречено извршување на својата функција.
Директор на Заводот сте веќе една година. Што е она што е сторено досега за институцијата?
Д-р Љатиф Петрушовска: Брзо помина првата година откако сум на чело на институцијата. До сега имаме реализирано повеќе активности кои опфаќаат повеќе сегменти како нови ангажмани на медицински и и немедицински кадар, подготовка на стратешки документи, изготвување на планови за набавка на потребните реусурси и опрема за непречено функционирање на институцијата. Во делот на градежни работи, изминатава година заклучно со оваа реновиравме поголем дел од Хосписот за палијативна грижа Сју Рајдер во Скопје, планирано е преземање на градежни ангажмани и во другите оддели годинава.
Годинава во рамките на Македонското лекарско друштво беше формирано Здружение за палијативна нега со основна цел афирмирање и развој на палијативната медицина во земјава, што претставува тоа всушност?
Д-р Љатиф Петрушовска: Долго време постои недоволна информираност за значењето на оваа важна гранка од медицината во пошироката јавност, здравствените власти, па дури и меѓу лекарите и здравствените работници. Во Здружението може да членуваат сите лекари, кои во својата секојдневна работа се соочуваат со палијативни пациенти: од општи и семејни лекари, како и онколози, интернисти и сите други специјалисти. Тоа остварува континуирана медицинска едукација од областа на палијативна медицина за лекари, преку организирање на стручни настани со актуелни теми, современи протоколи, во кои се вклучуваат лекари од повеќе специјалности, а особено е важна и мрежата со семејните лекари и Службите за домашно лекување. Здружението аплицираше за членство во Европската асоцијација за палијативна грижа (EAPC), преку која сите членови ќе бидат актуелно информирани за новините во палијативата, да земат учество на Конгреси и семинари, како и едукативни престои во референтни центри за палијатива во Европа и светот. Здружението соработува со слични вакви здруженија во земјата и надвор од неа, невладини организации, го афирмира значењето на палијативата преку медиумите и остварува контакти со здравствените власти. Веќе беше одржана првата секција на тема „Насоки за палијативната грижа“ и целта на работилницата беше да се даде осврт на основите принципи и развојот на палијативната грижа, пред се, кај пациенти со малигни заболувања, како и можностите за проширување на третманскиот арментариум со производи од канабис за медицинска употреба.
Имате ли планови за проширување на капацитетите во Геронтолошки или можеби воведување на некои новини?
Д-р Љатиф Петрушовска: Пред се, за проширување на капацитете потребно ни е зголемување на кадровската екипираност. Работиме на тоа поле и сметам на поддршка од сите релеватни институции. Во овој дел е планирано и подобрување на условите за престој во Хосписите Сју Рајдер – Скопје и Битола. Идејата ни е да развиеме центри за палијативна грижа на целата територијата на Македонија, бидејќи како што веќе споменав ваков тип имаме единствено во Скопје и во Битола. Состојбата во праксата налага да се отворат регионални центри и во другите поголеми градови во земјата, како одделенија во болниците со помала искористеност на болничките капацитети. Заводот како референтен центар ќе спроведе дополнителна едукација за медицинскиот кадар (доктори, сестри, физиотерапевти), така и за помошниот медицински кадар (болничари, негуватели) од избраните болници од Министерството за здравство. Самата здравствена установа располага со човечки ресурси кои се единствени во земјава и кои располагаат со стручно познавање и огромно искуство од геријатриската и палијативната медицина, за овој факт, Владата треба да донесе мерки за нивно активно вкулучување во едукација на идните медицински кадри на Медицинските факултети во државата. Постои и план за воведување на палијативна амбуланта, како дел од специјалистичко- консултативнте амбуланти во институцијата. Истата ќе биде дел од Мој термин, каде пациентите ќе имаат можност преку предвидената тријажа меѓу онколозите, интернистите и нашата институција да добијат соодветен палијативен треман за контрола и намалување на болката.
