Пишува:
Александра Стојановска
saska@panacea.mk
Ракот на дојка е најчестото малигно заболување кај жените, како во светот, така и во земјава. Најголемиот број жени со дијагносициран канцер на дојка имаат над 50 години, но и помлади жени можат за заболат од овој вид на рак. Во Македонија, секоја осма жена ќе се соочи со рак на дојка во текот на својот живот. Повеќе од 90% од заболените од карцином на дојка може да се излечат ако дијагнозата се постави во рана фаза и се лекуваат правилно. Од тие причини од витално значење е жените редовно да ги прегледуваат градите поради било какви промени.
За тоа колку жените во земјава се грижат за здравјето на дојките, дали прават редовни прегледи и на кои симптоми мора да внимаваат за навреме да ја препознаат оваа малигна болест, разговаравме со д-р Маја Стојановиќ Чрчева, специјалист по радиодијагностика.
ПАНАЦЕА: Докторка, познато е дека ракот на дојка најчесто се манифестира како безопасен јазол. Некогаш, во повеќето случаи се откривал случајно кога туморот веќе можел да се напипа или самата пациентка ќе воочи видливи промени на дојката. Но, со зачестеноста на оваа болест, факт е дека е зголемена и свесноста кај жените за потребата за скрининг прегледи, а постои и Национална програма за рано откривање на рак на дојка. Но, што покажува праксата, дали навистина е така? Дали навистина жените прават самопрегледи, дали навистина одат на мамографија? Какви се вашите искуства?
Д-р Стојановиќ Чрчева: Во право сте дека последните години се прати тренд на зголемување на бројот на жени со канцер на дојка додека возрасната граница сè повеќе се намалува. Токму заради овие причини СЗО имплементираше скрининг прегледи на дојка како дел од Резолуцијата за канцер. Од 1992 година, кога американскиот магазин Self го посветил целиот месец октомври на теми поврзани со канцер на дојка, започната е цела една лавина од збиднувања и манифестации со цел зголемување на буџетот на фондот за истражување на оваа болест и поддршка на сите кои се соочиле со неа. Козметичката компанија Este Lauder прва ја истакнала розевата панделка во сите свои продажни салони заедно со упатство за самопреглед, биле организирани хуманитарни маратони, концерти, капитални згради биле осветлени во розево и т.н. Овој тренд многу брзо се проширил и надвор од границите на САД, па денес речиси и да не постои држава која не учествува во оваа кампања. Едноставно речено и докторите и жените кои се излекувале од канцер на дојка сè почесто организираат едукативни работилници и сè погласно зборуваат на таа тема, а сето тоа допринесува за зголемување на свесноста за правење на редовни годишни прегледи кај пациентки кои немаат никаков клинички симптом.
ПАНАЦЕА: Последните бројки што ги сподели Институтот за јавно здравје, а се однесуваат за минатата година се дека ракот на дојка е најчесто малигно заболување кај жените и најчеста причина за смрт. Се вели дека секоја осма жена ќе се соочи со ова заболување во текот на својот живот. Како една жена да знае кои симптоми укажуваат на овој тип на рак? Кои се карактеристични, а кои помалку познати сигнали кои упатуваат на рак на дојка? Освен појавата на јазол, кои се останатите симптоми?
Д-р Стојановиќ Чрчева: За да биде рано откриен карциномот на дојка важно е да се прават редовни мамографски или ултразвучни прегледи без да има некакви симптоми, кога канцерот ќе даде симптоми тоа може да биде промена во понапредната фаза. Ние што го работиме тоа, сме виделе дека рано откриен карцином на дојка е излекувана болест. Затоа толку инсистираме на редовни прегледи. Но, секако дека треба да се внимава на изгледот на дојките и секоја забележана промена која е нова треба внимателно да се набљудува и доколку не помине спонтано за неколку дена – да биде прегледана од доктор специјалист по радиодијагностика. Освен на појавата на јазол треба да се обрне внимание доколку се забележат промени во формата или големината на дојките, потоа промени на кожата на дојките (црвенило, задебелување на кожата како кора од портокал, вдлабнување или испакнување), промени на брадавките (спонтана секреција од една брадавка, вовлекување, црвенило, сувост, ерозија која не заздравува) како и оток и болна чувствителност под пазувите која може да се должи на зголемени лимфни јазли.
ПАНАЦЕА: Може ли како кус водич во чекори да им кажеме на пациентките како се прави самопреглед на дојки и колку често се прави? Има ли период, време или слично кога се прави?
Д-р Стојановиќ Чрчева: Со самопреглед се препорачува да се започне од дваесет годишна возраст. Тој треба да се прави еднаш месечно, 5-7 дена по започнување на менструалното крварење бидејќи тогаш дојките се најмалку подложни на хормонални влијанија, па затоа најлесно може да се самопрегледаат. Секогаш се започнува со визуелен преглед на дојките во две положби – со дланки поставени на колковите и со кренати раце. За време на визуелниот преглед треба да се обрне внимание дали ќе се воочи некоја од претходно наведените промени. Вториот дел од самопрегледот е палпација или преглед со допир. Тој исто така се изведува во две положби – во исправена и во лежечка позиција на телото, применувајќи кружни движења по целата површина на дојките и во регијата на пазувите. Важно е да се напомене дека доколку се почувствува палпабилен тумефакт или се забележи некаква промена на дојките, пациентката треба задолжително да се јави на преглед и да се постави точна дијагноза. Најголем дел од овие промени ќе бидат бенигни но тоа мора да биде докажано со помош на дијагностичките методи.
ПАНАЦЕА: Покрај самопрегледот, постојат и други начини како се дијагностицира ракот на дојка. Кои се тие?
Д-р Стојановиќ Чрчева: Основен и најважен преглед за откривање канцер на дојка е мамографија. Таа е најсензитивниот, неинвазивен радиолошки метод кој е супериорен за детекција на непалпабилни промени и микрокалцификати. Мамографијата се прави со помош на специјален апарат – мамограф, кој користи мала и контролирана доза рентген зраци. Сепак, кај пациентките со поголема застапеност на фиброжлездено ткиво во дојките има намалена дијагностичка вредност заради препокривање на ткивото што ја отежнува интерпретацијата на наодот. Затоа кај тие пациентки се препорачува да се направи мамографска томосинтеза (3Д мамографија) која е многу посовремен дијагностички метод кој ни овозможува снимање по слоеви, значително подобра визуелизација и поточно разликување на промените, малигни од бенигни.
Кај помладите жени основен начин за дијагностика е ултразвучниот преглед. Тој е исто така многу корисен додаток и кај повозрасните, и е супериорен за разграничување на солидно ткиво од течност.Како што кај мамографијата имаме потешкотии со дијагностицирање на промени во густи дојки, така кај ултразвучниот преглед имаме потешкотии со дијагностицирање на промени во волуминозни дојки, бидејќи во нив може лесно да се пропушти некој сегмент за време на прегледот со мануелна сонда и доколку во него има некоја патолошка промена – истата да не биде видена. Овој недостаток на ултразвучниот преглед е надминат со употребата на автоматскиот ултразвучен скенер за волуминозни дојки (ABVS – Automated Breast Volume Scanner) кој користи сонда неколкукратно поголема од стандардната мануелна сонда. Ни овозможува ефикасна и исцрпна анализа на податоците со тродимензионален приказ, увид во целата дојка, можност за меморирање и архивирање на податоците.
Секоја од овие дијагностички методи ни дава различна информација. Тие треба внимателно да се комбинираат за да го зголемиме процентот на точно поставени дијагнози колку што можеме повеќе.
ПАНАЦЕА: Ракот на дојка некогаш може да се прошири и на други делови на телото, да метастазира. Кои се најчестите места каде што метастазира ракот на дојка?
Д-р Стојановиќ Чрчева: Важноста на редовните скрининг прегледи е токму во тоа, карциномот на дојка да биде детектиран на време, во рана фаза, во која се лекува успешно а тоа подразбира да нема засегање на други органи. Кога карциномот е детектиран во понапредната фаза, тогаш веројатноста за метастазирање е поголема. Најчестите органи во кои метастазира се лимфните жлезди, скелетниот систем, белите дробови и црниот дроб.
ПАНАЦЕА: Кои се најголемите ризик фактори за појава на рак на дојка?
Д-р Стојановиќ Чрчева: Основниот ризик фактор за појава на канцер на дојка е женскиот пол (исклучително ретко канцер на дојка се јавува и кај мажи – кај околу 1%), потоа е возраста (над 45 години), долгата менструална историја (рана менарха и доцна менопауза), претходен канцер на дојка или на репродуктивни органи, долготрајна хормонална терапија, обезитас (особено во менопауза), генетска детерминираност (BRCA 1, BRCA 2),штетни животни навики (алкохол, пушење).
ПАНАЦЕА: Каква е состојбата кога е возрасната граница во прашање? Постои ли ризична возраст за рак на дојка?
Д-р Стојановиќ Чрчева: Канцерот на дојка најчесто се јавува на возраст од 45-55 години, но статистиката ни покажува дека има сé поголема тенденција за намалување на границата на возраста, односно сé помлади жени се соочуваат со оваа болест.
ПАНАЦЕА: Кога една млада жена, девојка треба да почне да прави проверка на своите гради?
Д-р Стојановиќ Чрчева: Препораките се од дваесеттата година да се стекне навика за месечен самопреглед. Со наполнети триесет години се започнува со ултразвучен преглед на дојки еднаш годишно, додека меѓу триесет и пет и четириесет годишна возраст веќе треба да се вклучи и мамографија на секои две години, без ограничување на горната граница на возраст.
ПАНАЦЕА: За крај која е Вашата порака до сите жени и девојки во однос на здравјето на дојките?
Д-р Стојановиќ Чрчева: На сите припаднички на женски пол им препорачувам да мислат на своето здравје во текот на целата година, не само во месец октомври. Да бидат физички активни, да одржуваат здрава телесна тежина, да се грижат за своето ментално здравје, да се откажат од штетните навики доколку ги имаат, и најважно од сé – да прават редовни прегледи на дојки.
