Пишува Сања Наумовска/sanja@panacea.mk
Во светот околу пет отсто од возрасната популација и 12 отсто од децата имаат астма. Статистиките велат дека околу 95 отсто од лицата заболени од астма првите симптоми ги имале пред 45-та година од животот. Се смета дека астмата е предизвикана од комбинација на генетски фактори и средината во која живееме.
За различните типови на астма, ризик факторите и превенцијата разговараме со д-р Марјан Балоски, специјалист интернист, супспецијалист по пулмологија и алергологија на Одделот за пулмологија и алергологија во ГОБ „8 Септември“
Д-р Балоски, појаснете што е астма?
Д-р Балоски: Астмата е дефинитивно хронично инфламаторно заболување на дишните патишта во кое учествуваат многубројни клетки, вклучително маст клетки, еозинофили и Т лимфоцити. Кај погодни (осетливи) индивидуи инфламацијата предизвикува симптоми кои се обично придружени со широко распостранета, но варијабилна обструкција на дишните патишта која често е реверзибилна, било спонтано или под терапија.
Од кои тригери е најчесто поттикната?
Д-р Балоски: Инфламацијата кај астмата е од посебен вид и не се сретнува кај друго заболување. Инфламацијата води до промена во структурата на дишното стебло со оштетување на епителот, негово продолжено обновување, прекумерна продукција на фактори на раст и пролиферација на фибробласти и миофибробласти феномен на ремоделирање кој доведува до иреверзибилна опструкција. Кај осетливи индивидуи дејствуваат фактори кои стимулираат или поттикнуваат појава на симптоми. Овие фактори се викаат астматски тригери, кои можат да бидат од различна природа, како алергени од надворешен и внатрешен простор, фармаколошки, амбиентални тригери, професионални тригери, инфективни тригери, стимули поврзани со физички напор, емоционални тригери..
Какви видови астма постојат?
Д-р Балоски: Главната поделба на астмата е на:
- Екстринзична (алергиска, атописка) која почнува од детството, и кај која постои позитивна фамилијарна анамнеза и позитивен кожен прик тест кон инхалаторни алергени. Во овие случаи присутни се и атописки дерматитис од раното детство, осетливост кон храна, а во крвта има периферна еозинофилија поголема од 4 отсто. Придружена е со алергиски ринит кој најчесто и предходи на астмата
- Интринзична (неалергиска, неатопична) е тип на астма каде имаме нормална концетрација на вкупен ИгЕ, негативен кожен прик тест на инхалаторни алергени и е со поголема зачестеност кај возрасните особено жените. Во овие случаи има негативна фамилијарна анамнеза за астма и неадекватна контрола на болеста со инхалациски кортикостероиди, зголемена алергија на аспирин и склоност кон тешка астма
Во зависност од тригерот постојат повеќе ентитети на астма: аспиринска астма, Candida астма, професионална, стрес астма, астма предизвикана од напор, астма поврзана со кашлица (cough related asthma), сезонска астма, предменструална астма, астма со дебелина итн. Според клиничките каректеристики се дели на тешка, средна и лесна астма, астма со фиксирана опструкција и астма резистентна на терапија со инхалаторни кортикостероиди.
Во зависност од воспалителните обележја, односно кој тип на воспалителни клетки предоминираат во дишните патишта, добиени со анализа на искашлокот, бронхоалвеоларен лават или биопсија на бронх или наод на еозинофилија во крвта, астмата ја делиме на еозинофилен, неутрофилен и мешан фенотип астма. Кај неутрофилната астма пациентите имаат тешки симптоми и не реагираат на терапија со кортикостероид. Се сретнува кај постари болни и кај тие со тешка астма. Се претпоставува дека некој надворшен фактор, на пример, изложеност на дим од цигари, професионални алергени, иританси или чести вирусни инфекции имаат улога во развој на овој фенотип. Кај астмата со фиксирана опструкција, пак, наоѓаме мешан тип на воспалителни клетки
Кои се најчестите симптоми на астмата?
Д-р Балоски: За астмата се карактеристични напади на сува кашлица, а понекогаш и суво поткашлување. Пациентите со астма често имаат тешко дишење, чувство на недостиг на воздух, диспнеа, стегање и свирење во градите. Исто така се јавува и притисок во градите со чести будења во ноќта или рано наутро, обично пред да зазори поради чувство на недостиг на воздух.
Има ли возрасна група која е повеќе изложена на ризик?
Д-р Балоски: Во детскатa возраст нешто поголем е процентот на машки дечиња, врзан најверојатно, поради физиолшки потесните дишни патишта и зголемен мускулен тонус. Таа разлика се губи по десетата година од животот, па после пубертетот нешто поголем процент aстма имаат жените. Во детската возраст астмата повеке од 95 отсто е алергиска, а кај возрасните околу 70 отсто е алергиска.
Има ли начини на превенција од добивање астма?
Д-р Балоски: Респираторните инфекции во раното детство, уште во периодот на доенче, особено долно- респираторните инфекции со респираторниот синцициски вирус и параинфлуенца (бронхиолитиси), предизвикуваат бронхоопструкција, додека кај поголемите деца инфекциите со риновируси, корона вируси, инфлуенца или инфекции со Chlamidia pneumoniaе во раната возраст, имаат улога за развој на астма во подоцнежна возраст. Најверојатно, инфекциите со посочените вируси предизвикуваат пореметена рамнотежа во Тх1-Тх2 одговорот во корист на Тх2 фенотип, што е фактор на ризик за развој на алергиска сензибилизација и астма. Чести горнореспираторни инфекции во детска возраст, особено во првата година, освен предизвикани од спомнатите вируси, докажано е дека штитат од подоцна појава на астма, дури и кај децата со позитивна фамилијарна анамнеза за атописки заболувања.
Децата кои имаат чести благи горнореспираторни инфекции, растат во семејства со повеќе деца, одат во градинки и се доени, докажано е дека кај нив на овој начин повеќе се стимулира Тх1 имуниот одговор и тие делуваат протективно на подоцна појава на астма.
Раѓањето со царски рез, високите хигиенски услови на чување на дечињата (буквално под стаклено ѕвоно), отсуство на доење, лошите прехранбени навики, со мала количина на омега 3 масни киселини, доведува до пореметена колонизација на цревата во раната возраст која го стимулира лимфното ткиво во цревата и доведува до нерамнотежа помеѓу Тх1-Тх2 имуниот одговор, а недоволното стимулирање на Тх1 лимфоцитите доведува до создавање склоност за алергии.
Постојат ли ризик фактори на кои треба да се внимава?
Д-р Балоски: Секако, пациентите треба да ги избегнуваат сите ризик фактори кои може да ја влошат астмата. Пожелно е често перење на постелнината на која се спие на високи температури, отстранување на теписите и завесите од просториите, отстранување на тапациран намештај, плишани играчки и домашни миленици. Треба да се избегнува пушење (активно и пасивно), силни мириси, висока влажност и надразнувачки испарувања. Болните со аспиринска астма треба да избегнуваат употреба на салицилати. Важно е да се избегнуваат прошетки во период кога имаме максимална концентрација на полени. Доколку не можат да се избегнат, пациентите, кога ќе се вратат дома тррба веднаш да се истушираат, да ја измијат и косата со цел да се измијат полените што се залепиле, а облеката е препорачливо да се испере. Исхраната треба да биде богата со омега 3 масни киселени, витамин Д и антиоксиданти.
