„Хроничната бубрежна болест (ХББ) е состојба која е сè почеста во сите земји во светот, претставува значаен глобален предизвик бидејќи е и доста скапа болест, поврзана е со огромен морбидитет и морталитет и претставува оптоварување дури и за многу побогати здравствени системи“, објаснува д-р Наде Мисовска, специјалист по интерна медицина, супспецијалист нефролог, дијализен центар „Диаверум“.
Станува збор за трајно и неповратно оштетување на бубрезите кое може да се влошува со текот на времето и на крај да доведе до бубрежна слабост. Тивка, подмолна болест која во раните стадиуми не предизвикува никакви симптоми. „ХББ е долготрајна состојба што го менува животот, и кога ќе дојде до последната фаза бара пациентите да се подложат на терапија за замена на бубрег или ренaлно заместителна терапија, а тоа е дијализа или трансплантација“, додава д-р Мисовска.
Што претставува хроничната бубрежна болест (ХББ) и колку е застапена во светот и во Македонија?
Хроничната бубрежна болест (ХББ) претставува трајно и неповратно оштетување на бубрезите кое може да се влошува со текот на времето и на крај да доведе до бубрежна слабост. Погодува повеќе од 10 % од популацијата ширум светот и е поприсутна кај постарите лица, жените, расните малцинства и луѓето со дијабетес и покачен крвен притисок. Во голем дел од неразвиените земји дури и до 90 % од погодените остануваат недијагностицирани до последна фаза. Во последните 20 години има зголемување на стапката на смртност поврзана со ХББ за 42 %. Во 2013 ХББ била 19. причина за смрт, во 2020 била 10. причина за смрт, а се очекува во 2040 година, ХББ да биде 5. најчеста причина за смрт на светско ниво.
Хроничната бубрежна болест (ХББ) е состојба која е сè почеста во сите земји во светот, претставува значаен глобален предизвик бидејќи е и доста скапа болест, поврзана е со огромен морбидитет и морталитет и претставува оптоварување дури и за многу побогати здравствени системи.
Најчесто првите знаци се умор, недостаток на енергија, појава на отоци околу зглобовите и очите, намален апетит, често мокрење особено ноќе и присуство на заматена или пенлива урина
Во нашата држава во моментот има околу 1500-1700 лица со ХББ кои се лекуваат со хемодијализа, перитонеална дијализа или се трансплантирани. Секоја година има околу 160-180 лица/милион жители кои започнуваат со некоја од методите на бубрежно заместителна терапија.
Кои се најчестите причини за ХББ?
За ХББ има повеќе причини, од кои многу се поврзани со нездравиот начин на живот. Дијабетесот е водечка причина за ХББ, бидејќи високото ниво на шеќер во крвта може да ги оштети крвните садови во бубрезите. Едно од три лица со дијабет на светско ниво имаат ХББ во една од петте нејзини фази. Втората најчеста причина е високиот крвен притисок, едно од 5 лица со висок крвен притисок има и ХББ. Дијабетесот и покачениот крвен притисок се главните причини кои доведуваат до ХББ, но мора да ги споменеме и гломерулонефритите, наследните цистични заболувања на бубрезите, а во последните години со експанзијата на малигните болести, сè почести се пациенти во терминална фаза на малигна болест на генитоуринарниот тракт.
Кои се првите симптоми што укажуваат на оваа состојба?
Хроничната бубрежна болест (ХББ) може да биде тешко да се дијагностицира во рана фаза, бидејќи симптомите често се незабележливи. Во некои случаи, луѓето може да не забележат промени во функцијата на бубрезите сè додека не стане сериозно. Во раните стадиуми бубрежната болест не предизвикува никакви симптоми и затоа претставува една доста подмолна болест. Првите симптоми може да се појават дури откако ќе се изгубат 90 % од бубрежните елементи. Тоа се случува бидејќи телото обично успева да се адаптира и да компензира во првите фази на намалување на бубрежната функција.
Бубрежната болест може да се детектира многу лесно и едноставно, со евтини и достапни методи како лабораториски тестови во кои ќе се одредат уреата и креатининот како маркери за бубрежната функција и тестови на урина за одредување на присуство на одредени елементи како протеини за да се одреди степенот на бубрежното оштетување
Честопати, дијагнозата се поставува кога пациентот прави испитувања за друга здравствена состојба. Најчесто првите знаци се умор, недостаток на енергија, појава на отоци околу зглобовите и очите, намален апетит, често мокрење особено ноќе и присуство на заматена или пенлива урина. Во оваа фаза, често е возможно да се запре напредувањето на болеста преку терапија со лекови и редовно следење на состојбата на пациентот. Во подоцнежна фаза на болеста може да се развијат повеќе симптоми, како што се чувство на замор и слабост, сува кожа, чешање, главоболки, почесто ноќно мокрење, губење на апетит, мускулни грчеви, мачнина, отежнато дишење (поради собирање течност во белите дробови), несоница, губење на концентрација.
Како се дијагностицира ХББ?
Бубрежната болест може да се детектира многу лесно и едноставно, со евтини и достапни методи како лабораториски тестови во кои ќе се одредат уреата и креатининот како маркери за бубрежната функција и тестови на урина за одредување на присуство на одредени елементи како протеини за да се одреди степенот на бубрежното оштетување.
Како се третира ХББ?
Таа е долготрајна состојба што го менува животот, и кога ќе дојде до последната фаза бара пациентите да се подложат на терапија за замена на бубрег или ренaлно заместителна терапија, а тоа е дијализа или трансплантација. Повеќето пациенти во нашата држава се подложуваат на хемодијализа, само околу 20 пациенти се третираат со перитонеална дијализа. Лицата на хемодијализа потребно е да изведуваат три третмани во неделата. Секој третман трае по најмалку 4 часа или вкупно 12 часа седмично во клиничко опкружување. Пациентите со ХББ кои се на дијализа, се многу сложени пациенти со многу коморбидитети поврзани со основната бубрежна болест и нејзиното лекување. Покрај третманот со хемодијализа паралелно се третираат и останатите компликации, а тоа се третман на бубрежно зависната анемија, контрола на хиперурикемијата, корекција на хиперфосфатемијата и третман на нарушениот коскениот метаболизам.
Избирањето на соодветен начин на живот е примарна стратегија за спречување на болеста. Одржувањето на здрава телесна тежина преку балансиран начин на исхрана со употреба на многу овошје и зеленчук, намален внес на сол, редовната физичка активност, престанувањето со пушење, земањето лекови согласно упатствата и следење и одржување на нормален крвен притисок се само некои од начините со кои може да се справиме со оваа болест
Дали има начини да се спречи ХББ?
Сè уште нема лек за ХББ, меѓутоа спречувањето на нејзиното напредување и на компликациите може да се направат преку справување со факторите на ризик и лекување на болеста во раните фази. Ако знаете дека сте под ризик, важни се редовните проверки на крвта и на урината. Доколку страдате од дијабетес, клучно е еднаш годишно да се тестирате. И избирањето на соодветен начин на живот е примарна стратегија за спречување. Одржувањето на здрава телесна тежина преку балансиран начин на исхрана со употреба на многу овошје и зеленчук, намален внес на сол, редовната физичка активност, престанувањето со пушење, земањето лекови согласно упатствата и следење и одржување на нормален крвен притисок се само некои од начините со кои може да се справиме со оваа болест. Избегнувајте долготрајна употреба на нефротоксични лекови или други токсични супстанци кои може да ги оштетат бубрезите, а тука пред се ќе ги спомнам лековите за болка односно аналгетиците и антибиотиците кои не треба да се земаат на своја рака.
Многу е важно да се работи и на развој на трансплантацијата во нашата земја особено на кадаверичната трансплантација. Неопходни се континуирани кампањи и едукациски активности за подигнување на свесноста во нашата популација за донирање на органи од починат донор
Превенцијата е секогаш подобра опција од лекување на една состојба. Бидејќи ХББ честопати е тивка болест во претходните фази, од суштинско значење е да се идентификуваат ризичните популации, како што се луѓето со дијабетес и покачен крвен притисок, да се прават редовни контроли и редовни лабораториски тестови за функцијата на бубрезите. Откако ќе се идентификува состојбата, постојат неколку стратегии насочени кон забавување на прогресијата на болеста и одложување на потребата за дијализа, вклучувајќи интервенции за подобрување на благосостојбата, контрола на дијабетесот и покачениот крвен притисок со користење на некои од новите достапни терапии.
Каква е ситуацијата со трансплантација на бубрези во нашата земја?
Многу е важно да се работи и на развој на трансплантацијата во нашата земја особено на кадаверичната трансплантација. Неопходни се континуирани кампањи и едукациски активности за подигнување на свесноста во нашата популација за донирање на органи од починат донор. Во последните години има зголемување на бројот на трансплантации. Се направија и првите трансплантации на срце и црн дроб. Пред неколку недели се направи и 500-та трансплатација на бубрег, но сметам дека има простор за зголемување на овој број, особено трансплантациите од кадавер бидејќи тоа е најдоброто решение за пациентите кои се на хемодијализен програм, а немаат близок роднина кој би можел да биде потенцијален донор на бубрег.
Колку е битна раната превенција во нашата држава?
Оваа состојба има големо влијание врз здравјето и квалитетот на живот на пациентите, затоа е важно да се зголеми свеста и знаењето за ХББ и да се работи на превенција и рана дијагноза. Раното откривање на хронична бубрежна болест е главен предуслов за успешно спречување на губењето на функцијата на бубрезите и намалување на сите ризик фактори за ова заболување, имајќи предвид дека кај сè повеќе луѓе се открива напредна бубрежна инсуфициенција без претходни симптоми или претходно познати бубрежни заболувања. Неопходно е да имаме кампањи за подигнување на свесноста кај целата популација за бубрежното заболување, за важноста за редовни прегледи и следење на здравјето на бубрезите. Сè повеќе ни доаѓаат пациенти на дијализа кои претходно воопшто не биле следени од страна на нефролог/интернист. Се соочуваме со пациенти кои никогаш не го посетиле ни својот семеен лекар, сè повеќе гледаме млади лица на кои прва посета на лекар им било започнувањето со хемодијализно лекување што е алармантно. Ова ни дава за право да заклучиме дека имаме неколку потенцијални проблеми, едниот е дека свесноста на популацијата за превентивни здравствени прегледи е на многу ниско ниво во сите возрасни групи, за жал, болестите не бираат возраст. Второто е дека немаме достапна специјализирана здравствена услуга во сите населени места, поблиску до местото на живеење на населението. За жал младите масовно се иселуваат од нашата држава, а повозрасните сами не може да патуваат и по стотици километри за да ги прават непходните прегледи. Од исклучителна важност е да го зголемиме капацитетот за следење на пациентите со ХББ во сите градови во државата, со цел да ја доближиме специјализираната нефролошка здравствена услуга до секој граѓанин на нашата земја во неговото место на живеење.
Во оваа прилика би сакала да споделам дека во соработка со Министерството за здравство, нашата компанија „Диаверум“ и другиот дијализен провајдер, ќе започне со скрининг програма за детекција на ХББ помеѓу лица во ризик за развој на хронична бубрежна болест. Истата ќе се спроведе во сите поголеми градови. Целта на оваа програма е да се направи еден скрининг на населението и да се види застапеноста на ХББ помеѓу лицата со ризик фактори. Кај тие што ќе се открие ХББ, ќе се дадат насоки за на време соодветно да се третира и да се одложи прогресијата кон краен стадиум односно дијализа или трансплантација. Останатите лица ќе се советуваат за редовни лекарски прегледи соодветни за нивната состојба.
Колку луѓето се информирани за хроничната бубрежна болест и што точно е таа?
Здравствената писменост игра клучна улога во ова прашање – многу луѓе се соочуваат со недоволно медицински информации витални за нивното здравје и добросостојба. Во „Диаверум“ сметаме дека здравствената писменост е клучен елемент на нашето ветување дека на нашите пациенти, но и на нашите сограѓани ќе им обезбедиме бубрежна грижа, но и едукација за зачувување на бубрежното здравје која ќе им го подобри животот, збогатувајќи го нивното знаење и овозможувајќи им да бидат активни учесници во донесување одлуки за нивниот медицински третман и во грижата за себе.
