Пишува: Александра Стојановска/saska@panacea.mk
Конкретна причина за настанувањето на идиопатската сколиоза не може да се потврди, но последниве години, во рамките на базичните истражувања за можните причини за настанувањето на овој деформитет, се посочува генетската основа. Кај околу 30% од пациентите постои податок за присуство на ‘рбетен деформитет во семејството. За тоа што претставува идиопатската сколиоза, кога се јавува, како се дијагностицира и се третира, разговаравме со д-р Нерон Поповски, ортопедски хирург од Универзитетска Клиника за Ортопедски Болести во Скопје.
Што претставува идиопатска сколиоза?
Д-р Поповски: Идиопатска сколиоза е најчестиот тип на ‘рбетен деформитет во детска и адолесцентна возраст. На овој тип ‘рбетни деформитети отпаѓаат околу 65% од случаите. Наспроти нив, околу 15% се вродени, a околу 10% се секундарни, при невромускулни заболувања. Останатите се ретки случаи на рбетни деформитети како дел од некои синдроми. Идиопатска сколиоза претставува комплексен тродимензионален ‘рбетен деформитет, со искривување во страна на дел од ‘рбетниот столб, во облик на буквата “S” или “C”, поголем од 10 степени (мерен радиографски според методот на Кобб), со истовремено присуство на увртување/ротација на пршлените околу вертикалната оска. Кај овој тип на ‘рбетни деформитети отсуствуваат вродени аномалии на формирањето и сегментацијата на пршлените.
Присутната ротација на пршлените ја прави разликата помеѓу т.н. структурни кривини и компензаторни кривини на останатите делови на ‘рбетниот столб.
Што ја предизвикува оваа здравствена состојба?
Д-р Поповски: Терминот “идиопатска” означува дека конкретна причина за настанувањето на овој деформитет не може да се потврди. Меѓутоа, последните години, во рамките на базичните истражувања за можните причини за настанувањето на овој деформитет, се посочува на генетска основа. Кај околу 30% од пациентите постои податок за присуство на ‘рбетен деформитет во семејството.
Веќе се докажани повеќе генски локуси кои се повторуваат кај пациентите со идиопатска сколиоза. Поради тоа веќе се работи на генетски тестови кои ќе помогнат во раната дијагноза и прогноза на текот на ‘рбетниот деформитет. Станува збор за т.н “Scoliscore” тест, кој заедно со радиографскиот и клиничкиот приказ, може да го предвиди ризикот од прогресија на деформитетот.
Според постоечките анализи и податоци, може со сигурност да се каже дека, ваквиот тип на ‘рбетни деформитети не е стекнат, т.е. не се добива од неправилно држење на телото, носење на ранци, “брз раст”, и слични работи кои се популарно наведувани како причини за настанување на сколиоза.
Кога се јавува идиопатската сколиоза?
Д-р Поповски: Идиопатската сколиоза најчесто за прв пат се забележува во периодот од 10-14 годишна возраст, во предпубертетскиот и раниот пубертетски период, заради тоа означена како адолесцентна идиопатска сколиоза. Во овој период поради активниот хормонален статус кај децата во развој, се случува брза прогресија на деформитетот. Кај девојчињата ова е асоцирано со периодот на првата менарха и вообичаено се бележи постепен прогрес на деформитетот до периодот на завршување на растот. Кај момчињата прогресијата вообичаено е побрза и се случува во пократок временски период, вообичаено пред завршувањето на растот.
Јувенилните идиопатски сколиози се јавуваат во периодот од 4-10 годишна возраст и на нив отпаѓаат околу 10-15% од случаите со идиопатска сколиоза. Раниот почеток вообичаено е асоциран со поголеми кривини во адолесцентна возраст.
Инфантилните идиопатски сколиози се јавуваат пред 4-та година. Над 90% од нив спонтано се корегираат. За останатите 10 % потребно е редовно следење на состојбата и проценка за евентуално присутни невроаксијални аномалии.
Како се дијагностицира болеста?
Д-р Поповски: Пациентите со идиопатска сколиоза вообичаено немаат болка или невролошки проблеми. Првото нешто што го забележуваат родителите или пациентите е, нееднаквост на висината на рамената или нееднаквост на двете страни на половината, при што впечатокот е како телото да не е во иста оска со карлицата и нозете. Во подоцнежниот период, со прогресијата на деформитетот и ротацијата на пршлените, во градниот дел на ‘рбетниот столб се забележува “грпка”, особено при наведнување.
На првата консултација со ортопед се прават:
- Постурален скрининг преглед- анализа на држењето на телото во просторот, анализа на симетријата.
- Адамсов тест на превиткување- анализа на асиметријата и ротацијата на пршлените.
- Проценка за лигаментарна лабавост- за засегања на сврзното ткиво.
- Невролошки преглед
Дополнително, за проценка на типот на деформитетот, потребно е да се направи рентген панорама на ‘рбетниот столб, со чија помош ќе се процени големината и морфологијата на деформитетот, како и потенцијалот за негово влошување. Кај поголеми деформитети понекогаш е потребно да се направат дополнителни радиографски иследувања, означени како “bending” графии, со кои се проценува флексибилноста на кривините. Магнетна резонанца рутински не се прави кај овие пациенти. Таа е резервирана за пациентите со присутни невролошки знаци или атипични кривини.
Како се третира овој тип на сколиоза?
Д-р Поповски: Најбитното нешто што треба пациентите да го разберат е дека ‘рбетените деформитети не можат да се корегираат целосно. Третманот на идиопатските сколиози зависи од големината на ‘рбетниот деформитет во моментот на преглед и потенцијалот за растење на детето.
Третманот спаѓа во три категории:
- Опсервација– Следење на деформитетот е задолжително кај пациенти со кривини до 25 степени, кај кои постои потенцијал за растење, и кај пациенти со кривини под 45 степени кај кои растот е завршен, затоа што постои статистичка веројатност за прогресија на деформитетот и кај возрасните со 1-2 степени годишно.
- Корсетирање– Употребата на корсет е задолжителна кај пациенти со кривини меѓу 25-45 степени, кај кои сеуште постои потенцијал за раст. Тоа е затоа што улогата на корсетирањето не е да го исправи деформитетот, туку да ја успори неговата прогресија за да со завршување на растот не е потребна хируршка интервенција за корекција на истиот. Ограничувањата на корсетирањето се високи кривини во торакалниот дел на рбетот, над лопатките, како и обезни пациенти со подебело поткожно масно ткиво.
Докажано е дека ефектот на корсетирањето е дозно-зависен, односно има ефект, само доколку се носи според препораките на докторот. Доколку не се носи според препораките, неговата употреба е бесцелна.
- Хируршки третман– Хируршкиот третман се препорачува кај кривини над 45 степени, кај пациенти кај кои потенцијалот за раст е сеуште присутен или кај кривини над 45 степени кои прогресираат и покрај завршувањето на растот. Историски, постојат различни методи за хируршко третирање на овие деформитети.
Во ерата на медицина базирана на докази, стандард на хируршко лекување е хируршка фузија на засегнатите сегменти на ‘рбетот. Таа се изведува по определени принципи на предоперативно планирање, со метални импланти- педикуларни шрафови, кои се имплантираат во пршлените, кои се поврзуваат на шипки преку кои со низа на маневри се прави деротација и корекција на ‘рбетниот деформитет и негово задржување во корегираната позиција со коскено зацелување и поврзување на оперираните сегменти.
Целта на хируршкиот третман е да се корегира деформитетот, да се спречи прогресијата на истиот, како и да се превенираат хроничните компликации кои ќе се случат доколку пациентот не се оперира. Во прв ред тука се мисли на болките во грбот, деформитетот на градниот кош со неговиот ефект на функцијата на срцето и белите дробови, како и невролошките проблеми кои ќе се јават особено кај деформитетите во лумбалниот дел на ‘рбетниот столб.
Одговорите на овие најчесто поставувани прашања во врска со идиопатска сколиоза укажуваат на фактот дека тие претставуваат сериозен здравствен проблем не само за пациентот туку и за неговото семејство. Освен тоа, голем дел од дијагностицираните пациенти не влегуваат во групата на пациенти за кои е потребен оперативен третман, така што тие ќе мора да продолжат да живеат со деформитетот целиот свој живот. Кај некои од нив поради опишаните хронични компликации на состојбата, се наложува да се изврши оперативна интервенција во адултна возраст која е обременета со поголеми можни ризици и компликации. Од друга страна, оперираните пациенти треба да живеат со одредено ограничување на подвижноста на ‘рбетниот столб во текот на цел свој живот .
Поради сите овие причини, се наметнува заклучокот дека, кај пациентитите со идиопатска сколиоза најбитна е раната дијагноза, редовни контроли и соодветен третман по фази, како што прогредира деформитетот. За третманот да биде успешен, потребна е добра информираност на пациентот и неговото семејство, придржување кон препораките од докторот, како и дисциплина во секојдневното живеење и функционирање.
Имајќи ја во предвид сериозноста на оваа состојба и потребата од сеопфатен пристап, на Клиниката за Ортопедски болести во Скопје континуирано повеќе години се работи на развојот на ова поле. Како резултат на целокупната посветеност и ангажман, на Клиниката, пациентите со идиопатски сколиози можат да добијат решение за нивната состојба од аспект на проценка, третман со соодветна физикална терапија и хируршки третман за корекција на најголем дел од овие деформитетити за кои претходно нашите пациенти беа упатувани на лекување во странство. За посложените случаи постои можност за консултации и експертиза од страна на врвни меѓународни експерти и институци кои ја подржуваат нашата идеја од самиот почеток, со цел нашите пациенти да го добијат најсовремениот и најсоодветниот можен третман во моментот.
