Пишува:Александра Стојановска
saska@panacea.mk
Сипаниците, било да тсанува збор за морбили или за варичелата или овчи сипаници, внесуваат страв кај родителите за можни компликации по здравјето на детето. Иако речиси 90% од лицата со варичела се деца, и возрасните може да се заразат од оваа вирусна инфекција. Со д-р сци. Александар Сајковски, педијатар, разговараме за тоа дали враќањето во училиштата и градинките може да доведе до помасовна појава на овчи сипаници меѓу децата, кои се ризични категории и какво е лекувањето.
Варичелата или овчите сипаници ги има преку целата година, но враќањето во градинките и училиштата може да допринесе за нивно помасовно ширење. Има ли причина за страв кај родителите?
Д-р Сајковски: Варичелата е класична осипна вирусна инфекција која лесно се пренесува во затворени колективи односно во градинки и школи заради високата контагиозност на вирусот. Таа се јавува речиси доминантно кај децата во првите петнаесет години од животот. Најголема загриженост имаме сите ако ова заболување се јави кај доенчиња во првите шест месеци или кај деца кои имаат компромитиран имунолошки систем. Во овие две групи на деца постои поголем ризик од компликации. Посебна категорија на ризични се бремените жени и возрасни лица кои имаат малигни болести или се под терапија на истите со имуносупресивни лекови.
Што е всушност варичелата?
Д-р Сајковски: Варичелата, позната и како овчи сипаници е класична вирусна инфекција предизвикана од херпес-зоостер вирусот, кој е познат како варичела-зоостер вирус. Овој вирус има директен пренос од човек на човек. Се пренесува капково, преку воздух особено во почетната фаза на болеста, преку кашлање, а покасно со директен контакт со течноста од меурчињата кои се појавуваат на кожата и кои се типични за ова заболување. Заболените се заразни од 1-2 дена пред појава на осипот (тоа е во фазата кога им тече носот или имаат слика на лесна инфекција) и до 5 дена од како ќе се развие оспипот. Карактеристично е дека самата инфекција води до активација на имуниот систем односно меморискиот систем и повторна инфекција кај луѓето е ретка.
Како се манифестира и препознава кај детето?
Д-р Сајковски: Раните симптоми на болеста (во медицината се наречени продромални симптоми) вклучуваат намалување на апетит, гадење, слабост во мускулатурата, главоболка. Потоа следи осипната фаза со појава на мали пликчиња на телото кои се развиваат во мали меурчиња, а потоа красти. Осипната фаза трае 3-4 дена и е проследена со умерено зголемување на телесната температура. Осипот во усната шуплина е наречен енантем, додека надворешниот кожен осип е наречен егзантем. Кај децата често се случува да продормалниот стадиум воопшто не се појави, а болеста да започне со осип кој е прво со мали црвени точкасти промени по кожата на лицето, скалпот, телото, рацете. Овие промени во период од 10-12 часа прогресираат во меурчиња или дури пустули. По оваа фаза следи постепено повлекување на симпотмите и појава на крусти кои може да останат две недели. Мора да се напомене дека осипот во усната шуплина кој е во форма на мали улцери е често болен и води до значајно намалување на апетиот. Овие симптоми се јавуваат 10. – 21. ден по контакт со личност која била заразна. Интензитетот на осипот варира од сосема мал до опсежен и дифузен осип.
Варичелата сепак ретко е фатална болест, особено имајќи ја предвид нејзината распространетост.
Најзначајна компликација кај варичелата е пневмонијата. Но, деца или возрасни со компромитиран имунолошки систем имаат висок ризик од развој на синдромот на артериски исхемичен удар (АИС) кој е асоциран кај една третина од децата кои го развиле овој синдром. Најчеста доцна компликација е херпес зоостер, кој е причинет од реактивацијата на варичела-зоостер вирусот и тоа повеќе години или декади од инцијалната варичела инфекција.
Може ли да дојде воопшто до епидемија на овчи сипаници, ако се знае дека тие циклично се повторуваат?
Д-р Сајковски: Кога зборуваме за варичелата треба да се има предвид дека таа најчесто се јавува кај деца под 15 години. Оваа група на пациенти е околу 90% од сите заболени со варичела. Така можеме да дефинираме дека ова инфективно заболување во основа претставува скоро класично и ексклузивно педијатриско инфективно заболување. Во онаа категорија на 10% , каде болеста се појавува кај возрасната популација карактеристично е дека заболувањето најчесто оди потешко и со почести компликации. Но посебен ризик имаат бремените жени. Кај нив, текот на болеста може да е потежок и носат висок ризик од спонтан абортус. Во првите 28 недели од гестациската бременост може да се развие синдром на конгенитална варичела кај уште нероденото бебе или т.н. неонатална варичела кај новороденото дете. Овие две форми сепак се поретки но спаѓаат во категоријата на многу сериозни заболувања. Притоа синдромот на конгенитална варичела може да доведе до тешки оштетувања на мозок како енцефалитис, микроцефалеа, хидроцефалус или дури аплазија на мозок, оштетувања на око во форма на катаракта, ошттувања на оптичкиот нерв, хориоретинит. Можни се и други невролошки промени како оштетувања на ‘рбетниот мозок, оштетување на сфинктерната функција на анусот или бешиката и друго. Неадекватно третираната пневмонија предизвикана од варичела кај бремени жени може да биде причина за развој на тешка форма на респираторен дистрес синдром.
Друга група на пациенти со ризик се оние кои имаат одредени имунодефицитни состојби или пациенти кои примаат имуносупресори било да се работи за вродени имунодефицити или стекнати при болести, како што се малигните заболувања, сами по себе или поради нивниот третман со користење на стероиди или цитостатска терапија.
До сега ви зборував малку за ризичните групи кои се од посебен интерес, и заради кои ова вирусно заболување е сериозно заболување. Но, во однос на вашето прашање, варичелата како вирусна инфекција се јавува во целиот свет. Најголемиот број на заболени или епидемиски размери се јавуваат во зима и пролет. Виусот има висока контагиозност до 90% за лица кои не ја прележале или не се вакцинирани, а смртонста од 1990 година до 2017 година на светско ниво се движи од 8900 до 6350 фатални исходи.
Познато е дека варичелата може да се искомплицира со секундарна бактериска инфекција. Дали поради тоа треба да се поработи на имунитетот на детето, со давање на одредени лекови кои би го стимулирале имуниот систем?
Д-р Сајковски: Третманот на ова заболување главно се базира на смирување на клиничките симптоми. Како основна заштитна мерка најчесто се користи останување дома и избегнување на контакт во затворени средини. Пoтребна е превенција од секундарни бактериски инфекции особено на кожата за што е потребна добра хигиена и секојдневно чистење на кожата со топла вода, користење на топични бариерни препарати кои содржат цинк оксид. Чешањето и гребењето на крустите исто така го зголемуваат ризикот од локални кожни инфекции.
Основата на третманот на варичелата е симпотматска.
Препорачано е користење на антипиретици и редовно испирање на усната шуплина, адекватен внес на течности за превенциија на дехидратација, но и избегнување на кисели сокови кои може да го потенцираат оралниот дискомфорт и болка. Како антипиретик се користи парацетамол, но никако не се дава аспирин за намалување на температурата. Давањето на аспирин кај деца со варичела може да асоцира со едно многу тешко дури фатално заболување кое е наречено Reye syndrome (проследен со тешки промени на црниот дроб и централниот нервен систем).
Користењето на класичните антивирусни лекови како што е на пример ацикловирот може лесно да ги намали симптомите, но нема ефект на развојот на компликациите. Поради ова, овие лекови не се внесени во стандардна препорака кај лица кои имаат нормален имунитет. Доста се дискутира за употребата на антивирусни препарати кај деца под 12 години и возрасните лица. Но, третманот на варичелата како и други актутни вирусни инфекции се базираат на стимулација на личниот имунитет во справувањето со овој вирус.
Како и кај други акутни вирусни инфекции, така и кај варичелата огромен терапевтски бенефит може да се добие со употреба на Inosine acedoben dimepranol. Тоа е неспецифичен имуномодулатор кој е синтетички пурински дериват, а се употребува за лекување или регулирање на клеточниот имунитет, имунодефицијенцијата или имунолошката дисфункција, како клинички третман на симптомите кои се поврзани со голем број на вирусни инфекции вклучително и варичелата.
Inosine acedoben dimepranol има особина да ги нормализира дефицитарните или дисфункционалните состојби кај клеточниот имунитет, со стимилуриање на Th1 делот на имунолошкиот одговор кој пак директно иницира Т-лимфоцитно созревање и диференцијација, како и потенцирање на индуцирани лимфопролиферативни одговори, во митогенски или антиген-активирани клетки. Тој е ефикасен и во моделирање на Т-лимфоцитите и природните клетки убијци, во зголемувањето на серумскиот Имуноглобулинот Г. Тој го зголемува производството на одредени цитокини како што се цитокинот ИЛ-1 и цитокинот ИЛ-2. Со оваа функција тој ја зголемува секрецијата на ендогениот интерферон-γ и го намалува производството на ИЛ-4. Ги поттикнува неутрофилите, моноцитите и макрофагите на хемотакса и фагоцитоза. Со сите овие ефекти ова е имуномодулатор кој со стимулција на имунолошкиот одговор може безбедно да се користи во третман и лекување на акутните вирусни инфекции. Еден од исто така значајните ефекти е што може да ја инхибира синтезата на вирусната РНК што се постигнува преку многу комплексни биолошки карики, а со кое се спречува ширењето на инфекцијата.
Иако антивирусната и имуномодулаторната терапија е многу поефикасна кај децата или возрасни кои имаат предиспозиција за компликации, па дури и кај бремените жени, потребна е консултација и советување со матичниот гинеколог, педијатар односно терапевт за евентална апликација на овие лекови.
