ИНТЕРВЈУ СО Д-Р ВИОЛЕТА НИКОЛОВ: Редовноста на менструалниот циклус е еден од главните показатели на релативната енергетска дефициенција во спортот (RED-S)

ПИШУВА:
Катерина Шекеровска – Димовска

„Релативната енергетска дефициенција во спортот (RED-S) е всушност нарушена рамнотежа меѓу енергетскиот внес и енергетската потрошувачка кај спортистот. Дефиницијата која ја дава ИОК од 2014 год. е: „Синдромот RED-S се однесува на нарушени физиолошки функции предизвикани од релативна енергетска дефициенција, вклучувајќи ги: менструалниот циклус, метаболизмот, коскеното здравје, имунитетот, протеинската синтеза, менталното и кардиоваскуларното здравје. Познавањето и подигнувањето на свеста за постоењето и последиците од RED-S во светскиот елитен спорт е на завидно ниво, што за жал, кај нас не е случај“, објаснува д-р Виолета Николов, специјалист гинеколог од клиничката болница „Жан Митрев“.

Не случајно тема на интервјуто со д-р Николов се здравствените импликации од долгорочното интензивно вежбање, гинеколошките проблеми и релативната енергетска дефициенција во спортот (RED-S) со кои се соочуваат спортистките во индивидуалните или колективни спортови. Имено, д-р Виолета Николов е дел од интердисциплинарниот тим на „Жан Митрев“ составен од физиотерапевт, специјалист ортопед и кардиолог, кој отсега па натаму ќе се грижи за здравјето и подобрување на физичката и кондиционата подготвеност на ракометарките на ЖРК „Ѓорче Петров“.

Д-р Николов, клиниката „Жан Митрев“ деновиве стана медицински партнер на македонскиот шампион, женскиот ракометен клуб „Ѓорче Петров“, отворајќи ги ширум вратите за ракометарките, кои ќе ги имаат на располагање најсовремените техники, апаратура и долгогодишно искуство на тимот од оваа врвна клиника. Целта е грижа за здравјето и подобрување на физичката и кондиционата подготвеност. Што всушност ги очекува ракометарките?

Д-р Николов: Екипата целосно ќе биде под здравствената заштита од наша страна. Во нашата грижа за ракометарките ќе бидат применети светските искуства во спортската медицина од здравствен аспект, со цел постигнување максимални резултати. Имаме нови методи кои сакаме и ќе ги искористиме за мониторинг на нивната здравствена состојба и за подобрување на психофизичката подготвеност. За нив ќе работи интердисциплинарен тим составен од физиотерапевт, специјалист ортопед, кардиолог како и најновото во спортската медицина, гинеколог. Се надевам дека ќе бидат задоволни и резултатите ќе бидат видливи. Пред овие девојки претстојат многу предизвици и успеси, а ние ќе помогнеме во постигнувањето на тоа.

Колку е битно присуството на спортските гинеколози во индивидуалните или тимски спортови каде што натпреварувачите се девојчиња или жени? Можат ли спортските гинеколози да придонесат во подобрување на перформансите на спортистките?

Д-р Николов: Присуството на гинеколог во современиот спорт е од исклучително големо значење како за индивидуалниот така и за колективниот спорт во кој се вклучени спортистките. Редовниот месечен циклус за спортистките е важен за да имаат правилен тренажен процес и истовремено да се очекува од нив одржување на спортската форма подолго време. На ова прашање има многу да се зборува, но ќе се обидам накратко да одговорам – спортот и физичката активност влијаат на девојките и жените, односно помагаат тие да го подобрат физичкото и менталното здравје, нивната самодоверба, повеќе да се вреднуваат себеси.

Спортистките или жените кои прекумерно тренираат може да се соочат со намалено времетраење на циклусот (менструацијата) во денови и во количина на крвавење. Истовремено може и да им се намалат и болките. Додека, пак ако спортистката не ги внесува потребните калории, без разлика дали има или не нарушување на исхраната, последицата е: нарушен менструален циклус. Најпрво во форма на олигоменореа, потоа аменореа, а можно е и одложена менарха, нарушување на растот и развојот (особено кај децата пред и во пубертет), појава на субфертилитет, остеопороза, нарушен метаболизам, склоност кон почести инфекции, уринарна инконтиненција итн.

Присуството на гинеколозите како дел од медицинскиот тим е задолжително, бидејќи тие со своите совети и надзор се важна алка во годишните прегледи на спортистките и воопшто како дел од женското здравје.

Колкава е свеста за здравствените импликации од долгорочното интензивно вежбање и што претставува релативниот енергетски дефицит во спортот (RED-S)?

Д-р Николов: Познавањето и подигнувањето на свеста за постоењето и последиците од RED-S во светскиот елитен спорт е на завидно ниво, што за жал, кај нас не е случај. Знаејќи со која брзина се движи науката во денешно време, а согласно тоа и нејзината примена во рамки на спортовите со цел постигнување високи спортски резултати, потребно е да се обрне особено внимание на едукацијата. Во оваа смисла тренерите, спортските соработници во спортските клубови, оние во државните репрезентации, како и сите останати кои се директно или индиректно инволвирани во оваа проблематика, задолжително е континуирано да се едуцираат и самите да едуцираат, се додека свеста за (RED-S) не се подигне на соодветно ниво. Тоа значи дека треба да се посвети особено внимание на превентивни програми за спортистките водени од интердисциплинарен медицински тим од најмалку интернист, гинеколог и психолог, кои би помогнале во справување со основната причина за појавата на (RED-S), а тоа е долгорочно нискиот внес на калории во однос на интензивноста и тежината на тренингот.

Балансираната исхрана, тренингот и одморот се идеалниот триаголник за успех

Ниската енергетска достапност може да се појави, меѓу другото, поради недоволен апетит, недоволно знаење за спортскиот начин на исхрана или нарушување во исхраната. Релативната енергетска дефициенција во спортот (RED-S) е всушност нарушена рамнотежа меѓу енергетскиот внес и енергетската потрошувачка кај спортистот. Всушност дефиницијата која ја дава ИОК од 2014 год. е: „Синдромот RED-S се однесува на нарушени физиолошки функции предизвикани од релативна енергетска дефициенција, вклучувајќи ги: менструалниот циклус, метаболизмот, коскеното здравје, имунитетот, протеинската синтеза, менталното и кардиоваскуларното здравје.“

Кои се најчестите гинеколошки проблеми со кои се соочуваат спортистките кои се директно поврзани со напорните тренинзи?

Д-р Николов: Спортистките или жените кои прекумерно тренираат може да се соочат со намалено времетраење на циклусот (менструацијата) во денови и во количина на крвавење. Истовремено може и да им се намалат и болките. Додека, пак ако спортистката не ги внесува потребните калории, без разлика дали има или не нарушување на исхраната, последицата е: нарушен менструален циклус. Најпрво во форма на олигоменореа, потоа аменореа, а можно е и одложена менарха, нарушување на растот и развојот (особено кај децата пред и во пубертет), појава на субфертилитет, остеопороза, нарушен метаболизам, склоност кон почести инфекции, уринарна инконтиненција итн.

Кај нас, спортистките многу често се откажуваат од спортот за да се остварат како мајки. Иако има и такви кои успеваат одреден период по бременоста да се вратат на теренот. Во светски рамки постојат наменски програми за финансиска поддршка на спортистките за мајчинство кои имаат за цел да им се помогне по породувањето побрзо да се вратат на терен. Ваквиот пристап е особено развиен во САД каде е обезбедена дури и негувателка за бебето

За да се достигне врвно ниво и да се одржи топ форма, спортистите започнуваат со тренинзи уште во детскиот период, за истите да се интензивираат понатаму. Но, голем дел од девојчињата нема да имаат капацитет да станат врвни атлети, а сепак може да се соочат со здравствени последици од RED-S. На што треба да се внимава?

Д-р Николов: Дел од девојките се откажуваат поради несериозен пристап, најчесто на возраст од околу 15-16 год. Едноставно оделе на некој спорт, поради другарка или некоја друга причина и не се пронаоѓаат во тој спортски дух. Сепак, пубертетот е важен период кога на самата девојка и се потребни повеќе нутритивни калории за растот и развојот, истовремено и со интензивните тренинзи се зголемува потребата за енергетски внес. Врамнотежената исхрана, баланс одмор и тренинг мора да се одржува. Во спротивно почнуваат да се чувствуваат последици. На крај повторно потенцирам исхраната е најважна, која истовремено е и главниот етиолошки фактор. Тука сите се соочуваат со проблем. Главното прашање е: Што, кога и како да се консумира? Основно е исхраната да биде редовна и разновидна, со три главни оброци и две ужинки. Но, кога зборуваме за врвно ниво тогаш во самиот тренажен процес, задолжително мора да биде вклучен и спортски нутриционист.

Интензивното вежбање има низа негативни здравствени импликации. Напорните тренинзи не само што може да влијаат на здравјето на жените, туку и физиолошките процеси како што е менструацијата, може да се сметаат за пречка за оптимални перформанси. Додека тренерот е фокусиран на оптимизирање на перформансите, одговорноста на лекарот е да му даде приоритет на здравјето на жената, дури и ако тоа е на сметка на нејзиниот квалитет на изведба, способност за тренирање или правилата за натпреварување. Кон што води долгорочното одложување на менструацијата, дали е безопасно?

Д-р Николов: Спортот е здравје, начин на живот и не можам да кажам дека интензивното вежбање има негативни здравствени импликации. Негативните последици настануваат не од самиот тренинг, туку од нарушениот баланс на исхрана, одмор и тренинг. Мора да потенцирам дека ова не се случува преку ноќ и овие гинеколошки проблеми за кои зборуваме не се појавуваат веднаш.

Врамнотежената исхрана, баланс одмор и тренинг мора да се одржува. Во спротивно почнуваат да се чувствуваат последици. На крај повторно потенцирам исхраната е најважна, која истовремено е и главниот етиолошки фактор. Тука сите се соочуваат со проблем. Главното прашање е: Што, кога и како да се консумира? Основно е исхраната да биде редовна и разновидна, со три главни оброци и две ужинки

Потребен е подолг период кој започнува најпрво со ослабување на перформансите, а потоа следуваат и здравствените последици. Затоа, тренерите, како важна алка во превенција на здравјето на спортистката, треба да бидат свесни и едуцирани за препознавање на суптилните знаци на релативната енергетска дефициенција, кои произлегуваат и од подолг период на претренираност. Потребна е истовремено и комуникација во тимот на линија тренер, физиотренер и медицинскиот тим во кој напоменавме треба да биде вклучен и гинеколог. Само во ваква констелација би можеле да зборуваме за елитен спорт.

Колку често младите спортистки, особено оние кои тренираат пливање, гимнастика, атлетика, балет… имаат одложена менарха, доцнење на првиот менструален циклус?

Д-р Николов: Индивидуалните спортови се ризик спортови за RED-S, но не значи дека и колективните спортови се помалку погодени. Податоци подобро може да добијат од индивидуалните спортови, и станува збор главно за статистики и искуства во светски рамки. Неблагодарно е да зборувам за тоа колку често младите спортистки овде имаат одложена менарха, бидејќи самиот разговор за менструален циклус е табу тема.

Физичкиот напор во спортската пракса е важен предизвикувач за уринарна инконтиненција. Таа е во значајна корелација со ниската енергетска достапност во сите спортски категории. Но, пресуден е типот на спортот, при што одредени спортови како на пример атлетиката, покажале поголема преваленца, гледано од аспект на сериозноста на симптомите споредени во другите спортски категории

Возраста на која жените имаат најголеми шанси да забременат се совпаѓа со периодот кога повеќето спортистки го достигнуваат својот максимум и се на врвот на својата кариера. Сепак, одлагањето на бременоста за подоцнежните години носи свои ризици и намалување на шансите за забременување. Одат ли заедно работите како проширување на семејството и остварување врвни перформанси во спортот?

Д-р Николов: Иако денес границите се поместуваат, општо познато е кои се најдобрите години за бременост и тие се поклопуваат со најдобрите години во спортската кариера. Кај нас, спортистките многу често се откажуваат од спортот за да се остварат како мајки. Иако има и такви кои успеваат одреден период по бременоста да се вратат на теренот. Во светски рамки постојат наменски програми за финансиска поддршка на спортистките за мајчинство кои имаат за цел да им се помогне по породувањето побрзо да се вратат на терен. Ваквиот пристап е особено развиен во САД каде е обезбедена дури и негувателка за бебето.

Како строгиот режим на исхрана на спортистките влијае врз гинеколошкото здравје на жените?

Д-р Николов: Балансираната исхрана, тренингот и одморот се идеалниот триаголник за успех. Исхраната мора да биде препорачана од спортски нутриционист, според потребите на спортистката. Проблемите може да се појават посебно, како несоодветна исхрана за жената на ниво на нејзината физичка активност, при што секогаш почнува со нарушен циклус, прво со олигоменореа се до аменореа, а потоа се појавуваат постепено и останатите симптоми, заокружени во тријада позната како „Female Athlete Triad“.

Колку е честа уринарната инконтиненција кај спортистките и на што се должи истата?

Д-р Николов: Физичкиот напор во спортската пракса е важен предизвикувач за уринарна инконтиненција. Таа е во значајна корелација со ниската енергетска достапност во сите спортски категории. Но, пресуден е типот на спортот, при што одредени спортови како на пример атлетиката, покажале поголема преваленца, гледано од аспект на сериозноста на симптомите споредени во другите спортски категории. Само како пример информацијата до која имам јас дојдено е дека повеќе од половината од елитните шпански спортистки во атлетика имаат самопријавена уринарна инконтиненција, особено стрес уринарна инконтиненција. А преваленцата е поголема на натпреварите, но и на тренингот кога пријавиле неволно истекување на урината.

Превенцијата е секогаш подобар избор отколку лекувањето на веќе постоечки проблем. Како да се делува превентивно – кои се Вашите препораки за спортистките?

Д-р Николов: Имам совети не само за спортистките туку и сите останати. Превенција на RED-S мора да биде приоритет на интердисциплинарен тим со искуство во RED-S, тренерите и сите спортски организации. Затоа е потребно:

• Да се спроведе испитување за постоењето и распространетоста на RED-S со и без нарушувања во исхраната во македонскиот спорт, како тоа влијае на физиолошките функции и нутритивниот статус за време на спортската кариера, но и потенцијалните здравствени ефекти подоцна во животот.
• Да се креираат едукативни програми за тренери, професори по физичко образование, спорт и здравје, спортски работници.
• Скринингот за RED-S да биде вклучен во годишните периодични здравствени прегледи.

А спортистките:

• Да се едуцираат на оваа тема како самите, така и од страна на сите вклучени во тренажниот процес.
• Да се грижат за гинеколошкото здравје и подигање на свеста за постоење и причини предизвикувачи на RED-S, особено за редовноста на менструалниот циклус како еден од главните показатели на овој проблем.