Пишува: Александра Стојановска
saska@panacea.mk
Дебелината е резултат на нарушен баланс на енергијата и зголемување на резервите на масти во телото. Во светот таа зазема епидемиски размери, а во Македонија иако нема конкретни податоци, се повеќе пациенти имаат проблеми со прекумерна телесна тежина. За тоа како се дефинира здебелувањето, кои се причините и како се решава разговаравме со доц. д-р Александар Митевски.
Што претставува прекумерната телесна тежина?
Доц. д-р Митевски: Прекумерната телесна тежина или здебелување е состојба која се дефинира како хронична метаболна болест и е резултат на нарушен баланс на енергијата и зголемување на резервите на масти во телото. Се манифестира како зголемување на масното ткиво во телото, особено на интраабдоминалната маст, кои се мерливи со БМИ – индекс на телесна маса (BMI-body mass index) и со обемот на ниво на половината.
Кои се причините поради кои може да дојде до здебелеување кај едно лице?
Доц. д-р Митевски: Нема само една причина за здебелување, туку механизмот секогаш е комплексен. Зборуваме за биолошки причини кои ги опфаќаат хормоните и регулаторните фактори во дигестивниот тракт, со што се повеќе осознаваме за начинот на регулација и нарушувањата кои се резултат на промените во регулацијата на гладот, ситоста и складирање на мастите. Тоа се, пред се, комплексни механизми кои не се едноставни за контрола, поврзани се со некои веќе познати хормони како инсулинот, а нивната интеракција понатаму може да доведе до нарушување на нивото на гликемијата и здебелување или, пак, до соодветна распределба и регулација. Понатаму, бихејвиоралните причини (причини поврзани со однесувањето), или наједноставно навиките, имаат удел во здебелувањето. Начинот на внесување на храната, времето на хранење и количеството се можеби едни од најбитните, бидејќи е потребно да се внесат повеќе калории отколку што трошиме за да организмот почне да ги складира во форма на масти. Исто така, навиките за физичка активност и вежбање спаѓаат во оваа група на бихејвиорални причини. Понатаму, социјалните и економските фактори имаат удел во појавата на здебелување и поголема телесна тежина.
Колку е често здебелувањето?
Доц. д-р Митевски: Здебелувањето се повеќе зазема епидемиски размери во светот и се смета за 5-ти по ред ризик-фактор за смртност во светот. Според Светската здравствена организација (WHO), во 2015 година во Европа здебелувањето било застапено со 21,5 отсто кај машката популација и 24,5 отсто кај женската. Поголем проблем е здебелувањето кај детската популација, кое е во пораст, и истата година, за деца под 5-годишна возраст процентот е 12,4 отсто. Во Македонија немаме точни податоци, но е очигледно дека сè повеќе пациенти имаат проблеми со прекумерната телесна тежина. Не ретко пациенти се жалат на проблеми и болести кои всушност произлегуваат од прекумерната тежина, односно од здебелувањето.
Како се манифестира и одредува прекумерната телесна тежина?
Доц. д-р Митевски: Прекумерната телесна тежина е мерлива со т.н. БМИ – индекс на телесна маса (BMI-body mass index), кој се пресметува од телесната тежина поделена со висината на квадрат. Според вредностите на индексот може да се одреди во која група спаѓаат пациентите.
Категорија БМИ (кг/м²)
- Пониска телесна тежина……. <18.5
- Нормална телесна тежина……. 15.5 – 24.9
- Поголема телесна тежина……. 25 – 29.9
- Здебелување класа 1……. 30 – 34.9
- Здебелување класа 2……. 35 – 39.0 З
- Здебелување класа 3……. >40
Се користи и обемот на стомакот во ниво на појасот т.е. половината за да се одредат стомачните масти или т.н. висцерално – централно здебелување коешто е поврзано директно со повисок ризик од кардиоваскуларни болести, метаболни болести и прерана смрт. Кај мажи треба да е < 80см. Постојат и други методи за мерење на степенот на здебелување и процентот на масти, но се покомплексни и затоа немаат примена во секојдневната практика. Најголем дел од пациентите имаат нарушување на квалитетот на живот и зголемен морбидитет.
Здебелувањето се смета за влезна врата за метаболните болести како дислипидемија, дијабетес (особено тип 2), замастен црн дроб, хипертензија, кардиоваскуларни болести, остеоартритис и почеста појава на карцином.
Најчесто пациентите ќе се пожалат на здравствените проблеми и нивната манифестација што, всушност, произлегуваат од самото здебелување, не наоѓајќи сами директна поврзаност на прекумерната телесна тежина и одредената болест или состојба. Понекогаш пациентите ќе се јават на лекар само заради зголемената тежина и неможноста за регулирање или намалување на тежината како единствен проблем.
Како да се постапи и кои се можностите за лекување на дебелината и на придружните болести?
Доц. д-р Митевски: Познавањето на надворешните фактори кои влијаат на здебелувањето како внесување висококалорична храна, зголемени порции храна, намалување на секојдневната физичка активност и претежно седечкиот начин на живот ни овозможуваат да се насочиме кон спречување и правилен третман на здебелувањето.
Намалувањето на телесната тежина и одржување на намалената телесна тежина се приоритет кај третманот на здебелувањето.
Истовремено, целта е да се направи регулирање и третман на придружните метаболни болести и коморбидитети. Современите сфаќања за патогенезата на здебелувањето направија хируршкиот третман да се смета за метаболен третман кој не само што механички би го ограничувал внесувањето на храна, туку би предизвикал и нормализирање на хуморалната оска, на дигестивниот тракт-мозок и на преостанатите хормони, што би довело до регулација и на метаболните промени.
Прва цел при лекувањето, без разлика на методот што ќе се примени, е да се направи, пред се, промена на начинот на живот.
Методот што ќе се избере зависи од групата во која спаѓа пациентот. За да кажеме дека методата има успех, потребно е да има намалување на телесната тежина за повеќе од 5 проценти во првите три месеци, но сепак третманот треба да е индивидуализиран, со реални очекувања и резултати на подолг период. Третман само со промена на животниот стил, намалено внесување на калории, зголемување на физичката активност обично е доволен кај луѓе кои спаѓаат во групата со поголема телесна тежина (БМИ 25-29.9). Кај нив поголем акцент се става на одржување на моменталната тежина и на малото постепено намалување на тежината отколку на брзо намалување на тежината.
Кај групата здебелување класа 1 (БМИ 30-34.9), покрај промената на животниот стил може да се додаде и користење на медикаменти, лекови кои до одреден степен помагаат во регулација на телесната тежина. Кај овие пациенти е очекувано во првите 3-6 месеци да има намалување на телесната тежина од 5 до 10 проценти. Сепак, и кај овие пациенти приоритет се дава на промена на животните навики кои ќе доведат до намалување на телесната тежина, а медикаментите би се употребувале за одржување. Дел од медикаментите се употребуваат и за третман на придружните метаболни нарушувања како дијабетес и дислипидемија. Кај дел од пациентите во класата 1 со дијабетес тип 2 и кај кои има проблеми со регулацијата на гликемијата има индикација за хируршки третман каде што оперативниот зафат се изведува примарно за регулирање на метаболните проблеми. Хируршкиот третман е најефективен третман во однос на намалување на телесната тежина и контрола на истата.
Групата на здебелување класа 2, со метаболни нарушувања и коморбидитети и групата на здебелување класа 3 се групите кај кои се оди на оперативен третман. Кај овие пациенти има индикација да се изведе некоја од баријатриските, метаболни оперативни зафати. Кај оваа група на пациенти е потребно да се постигне поголемо намалување на телесната тежина, од 15 до 40 проценти, за да има здравствени бенефиции.
